Đề thi tiếng Anh kiểm tra chuyện gì?

Với học sinh lớp 12, tiếng Anh trong câu đố quá dễ, chắc chắn em nào cũng hiểu nghĩa nhưng một em giỏi tiếng Anh nhất nhưng ít khi chơi đố lắt léo cũng có thể lúng túng không biết "Tôi có thành phố nhưng không có nhà. Tôi có núi nhưng không có cây. Tôi có nước nhưng không có cá" là cái gì. Thế nên đây là câu đố mẹo chứ không phải thách đố tiếng Anh.

Đề thi môn tiếng Anh, kỳ thi tốt nghiệp THPT vừa rồi có nhiều phần rơi vào trường hợp này - kiểm tra kỹ năng tiếng Anh thì ít mà kiểm tra chuyện khác lại chiếm phần áp đảo. Lấy ví dụ trong một bài đọc hiểu có câu: "We are living through a boom in greenwashing - the strategic use of comforting environmental claims to disguise business-as-usual pollution. Picture a chief executive whose company emits millions of tonnes of CO2. Genuine decarbonisation would require bruising boardroom discussions, huge capital outlays, and a complete redesign of the firm's model. Far easier is to hire a creative agency to plaster products with labels such as "carbon-neutral" or "net-zero", calming critics, investors, and even eco-conscious children while emissions continue unsolved".

Dựa vào câu này, câu 20 của đề thi hỏi: "According to paragraph 1, genuine decarbonisation ____________" và cho 4 chọn lựa để điền vào chỗ trống: "A. is overlooked by corporations; B. involves hiring an expert agency; C. is costly and demanding; D. physically injures those involved".

Sự chọn lựa giữa A. is overlooked by coportations và C. is costly and demanding không liên quan lắm đến năng lực tiếng Anh mà liên quan đến kỹ năng suy luận logic.

Hay với một câu khác: "Faced with mounting scrutiny, many boards prefer glossy PR to structural reform", đề thi hỏi: "The word glossy in paragraph 2 mostly mean ___________" và cung cấp 4 chọn lựa: "A. appealing but superficial; B. expensive but essential; C. confusing but engaging; D. costly but ineffective". Một lần nữa, chọn đúng giữa A hay D không phải nhờ giỏi tiếng Anh mà tùy thuộc vào góc nhìn của người nói câu đó.

Không tiện trích hết các câu hỏi dạng này, chỉ biết ngay cả thầy cô trong các bài giải đề thi cũng chỏi nhau, người chọn câu này, người chọn câu kia, chứng tỏ đề kiểm tra tư duy chứ không phải kỹ năng tiếng Anh.

Trong đề, có một đoạn văn trích từ cuốn The Business of Tourism. Nếu đọc nguyên văn trong sách, chúng ta sẽ thấy rất dễ hiểu, không có gì mang tính đánh đố. Thế nhưng đề thi đã cắt một số đoạn rồi xáo trộn chúng thành các chọn lựa để thí sinh chọn và điền vào chỗ trống. 

Với người ra đề, vì đã biết câu bị cắt là gì trong nguyên bản nên thấy dễ nhưng với thí sinh, khi bị cắt mất câu chính, các em sẽ lúng túng, không biết chọn câu nào vì chọn lựa này thật ra không liên quan gì đến chuyện tiếng Anh cả. 

Nghĩa là, ngay cả khi dịch nguyên cả câu hỏi này ra tiếng Việt, đưa cho một người Việt làm chưa chắc đã làm đúng. Ví dụ với câu 33, câu chính của đoạn bị cắt, vì thế chọn A cũng ổn, chọn B trông rất chính xác, chọn C cũng không sai. 

Đáp án mà một số trang giải đề thi trên mạng đưa ra chính xác (như sách gốc) nhưng khi giải thích vì sao chọn đáp án đó lại nêu những lý do xoay quanh khả năng suy luận - một kỹ năng cần kiểm tra ở chỗ khác chứ không phải ở một bài thi có mục tiêu đánh giá năng lực ngoại ngữ tương đương trình độ B1.

Học sinh THPT học tiếng Anh qua cả 4 kỹ năng nghe - nói - đọc - viết. Loại đề thi này chỉ khảo sát kỹ năng đọc hiểu là chính, từ đó dẫn tới việc học lệch, học tủ. Lúc tôi còn học ở khoa ngoại ngữ, Đại học Sư phạm Huế, có lần trường mời một thầy thỉnh giảng từ Sài Gòn ra; ông dạy đọc hiểu bằng phương pháp mới, cam đoan sau 3 - 6 tháng sinh viên chưa biết tiếng Anh có thể đọc hiểu các tài liệu khoa học.

Cách ông làm là bắt sinh viên đọc thuộc lòng các đoạn văn tiếng Anh kèm theo phần dịch ra tiếng Việt, đọc càng nhiều sinh viên càng làm quen với từ vựng mới, dựa vào kiến thức khoa học tiếng Việt đã biết. 

Phương pháp của ông được đánh giá là thành công lúc ấy, nhưng cái giá phải trả là sinh viên không nghe, không nói tiếng Anh được; họ càng không thể viết tiếng Anh để diễn đạt ý của mình.

Với đề thi môn tiếng Anh như kỳ thi năm nay, e rằng trường hợp tương tự sẽ lặp lại, học sinh sẽ không học tiếng Anh như một ngoại ngữ nữa mà sẽ tiếp cận nó như một môn rèn luyện kỹ năng giải mã văn bản. 

Kỳ vọng một học sinh tốt nghiệp THPT có một nền tảng tiếng Anh đủ để giao tiếp với thế giới bên ngoài xem như càng xa vời, chẳng khác gì thời kỳ đề thi chỉ chú trọng ngữ pháp hay dịch.