Singapore vươn tới một "kinh đô" nghệ thuật

Phóng to

Bảo tàng Mỹ thuật Singapore, nơi lưu giữ một bộ sưu tập hơn 200 bức tranh VN - Ảnh: Panomario

1. ASEAN tự hào có văn hóa cổ kính, thâm hậu và đa dạng bậc nhất thế giới về mọi mặt thiên nhiên và sắc tộc, tôn giáo và nghệ thuật... Indonesia, Philippines, Malaysia, Myanmar, Campuchia, Lào, Thái Lan, Việt Nam... đều có bao nhiêu là di sản nghìn năm để tự hào, hoặc đất rộng người đông, tài nguyên giàu có. Lọt thỏm giữa những quốc gia anh em láng giềng ấy Singapore thất thế đủ đường, đất hẹp, người thưa, tài nguyên không có (đến nước còn phải nhập khẩu hăng ngày!), 50 năm trước còn là một làng chài nghèo đói vô danh.

Chuyện thần kỳ thứ nhất đã diễn ra. Đảo quốc - thị quốc nhỏ xíu này vọt lên thành nền kinh tế kiểu mẫu, thu nhập cao gấp hàng chục lần các láng giềng, gia nhập nhóm các nước có mức sống sung túc nhất thế giới. Nếu ASEAN có một đô thị toàn cầu thì đó chính là Singapore. Thiên đường mua sắm và ẩm thực. Cuộc sống của dân Singapore trong một đô thị “quá” sạch, “quá” chăm chỉ, “quá” kỷ luật chằn chặn ba phần làm việc - mua sắm - ẩm thực vừa làm người ta thán phục vừa bị chê bai là “xã hội tiêu thụ trưởng giả” giàu xổi và “tẻ nhạt”.

2. Người Singapore muốn điều thần kỳ thứ hai: xây dựng một nền văn hóa dân tộc độc đáo. Nhiều thức giả cho rằng đó là chuyện không tưởng. Không thể có thần kỳ văn hóa. Tiền không mua được văn hóa. Nó cần bề sâu lịch sử và bề dày thời gian. Có vẻ Singapore đang thách thức cả quy luật muôn đời ấy!

14 năm trước dự khai trương Bảo tàng Nghệ thuật Singapore (SAM), tôi nghe thủ tướng Goh Chok Tong khi đó nhắn nhủ người dân: Singapore không thể chỉ là một nước giàu có mà phải là một đất nước văn hóa cao. Dân Singapore không chỉ là người giàu mà còn phải là người có văn hóa, có mức sống văn hóa cao nhất. Tôi thấy rất hay nhưng cũng thầm nghĩ chuyện này chẳng “ngon ăn” như xuất nhập khẩu hàng hóa hay phát triển du lịch.

Vậy mà năm nay trở lại tôi ngờ rằng mình đã nhầm. Ấn tượng về sự đơn điệu của các “khu Phú Mỹ Hưng” chuẩn hóa đã biến mất, được thay bằng sự thích thú phát hiện những kiến trúc hiện đại, độc đáo và đa dạng bất ngờ. Mỗi tòa nhà như một nhân vật đầy cá tính, không cái nào được giống cái nào hình như là nguyên tắc quy hoạch và xét duyệt đồ án ở đây. Các cụm kiến trúc tân kỳ và duyên dáng quanh vịnh Marina, sông Singapore, khu Orchard, Raffles hay khu sòng bài Sentosa... đều như ép buộc du khách phải thu chúng vào khuôn hình máy ảnh kỷ niệm. Và nhiều nơi vẫn đang là các đại công trường.

Đâu đâu cũng thấy quảng bá Singapore là một dân tộc đa văn hóa, đa sắc tộc. Nhà hát Esplanade hình trái sầu riêng là trung tâm biểu diễn mới. Các thư viện, hiệu sách tràn ngập văn hóa đọc, shopping sách cũng là một điểm hấp dẫn của du lịch. Trung tâm khoa học là thiên đường gợi ý tò mò và chí sáng tạo cho người trẻ. Các đại học được quốc tế hóa. Sinh viên đủ màu da trong các khuôn viên trí thức chẳng khác những nơi danh tiếng Âu Mỹ.

Người dân cũng dần tự hào hơn về các thành tựu công nghệ cao của nước mình, thí dụ như công nghệ nước sạch, chiến lược đảm bảo tương lai của đảo quốc “khô cằn” này! Vườn thú, thế giới hoang dã - đêm safari được coi là nhất thế giới về loại này), vườn chim Jurong, thế giới dưới nước làm cho dân thành những người yêu súc vật nhất. Một xã hội công nghệ vươn tới hài hòa với thiên nhiên.

Phóng to

Trống đồng Đông Sơn tại Bảo tàng Văn minh châu A ở Singapore - Ảnh: Nathan

3. Riêng về mỹ thuật, hiện SAM đã “tự hào có bộ sưu tập nghệ thuật Đông Nam Á lớn nhất thế giới”. Với việc dành thêm hai tòa nhà cổ to và đẹp nhất cho phòng tranh quốc gia sẽ khai trương vào năm 2013 và một tòa nhà mới làm bảo tàng nghệ thuật đương đại, ông Kwok - giám đốc cả ba bảo tàng này - không giấu tham vọng chiến lược biến Singapore thành một thủ đô của nghệ thuật ASEAN, một trung tâm nghệ thuật tầm thế giới.

Ông nói sẽ tập trung vào nghệ thuật từ thế kỷ 20 vì từ đó Đông Nam Á có một lịch sử chung: thời thuộc địa, đấu tranh giải phóng giành độc lập, giải thực dân hóa rồi hiện đại hóa và hội nhập thành một khối. Chỉ xem xét hơn 200 tác phẩm của hơn 80 tác giả VN hiện có ở SAM, một sưu tập tốt mà sau này hai bảo tàng mỹ thuật của ta sẽ phải ghen tị (ý phát biểu của Phan Cẩm Thượng), đã có thể thấy tham vọng đó không phải quá hoang đường.

Đến Singapore bây giờ ta đã có thể nhìn thấy, cảm thấy một trong những sắc thái riêng, những nét bản sắc không có ở nơi khác của một “nền văn hóa non trẻ và độc đáo”.

Rõ ràng quyết định cho phát triển văn hóa chính là tầm nhìn và quyết sách chiến lược của giới nắm quyền. Nhìn lại cơ đồ văn hóa 4.000 năm và thực trạng lúng túng, manh mún, thiếu đường hướng quyết đoán của ta càng thấy đó là cái ta đang thiếu nhất.

Chưa là điều thần kỳ văn hóa thì Singapore cũng đã là một ví dụ thật hay.