Trải nghiệm đúng cách

LTS: Tham gia loạt Câu chuyện cuộc sống kỳ này là tâm sự của hai độc giả đã qua tuổi 20, với những bài học họ từng trải nghiệm ở tuổi 20.

Đúng là sau một tuần dầm mưa dãi nắng, ăn cơm bộ đội, mất ngủ vì nóng, con tôi sút mấy ký, mặt xanh xao, người đầy nốt muỗi đốt... Nhưng tôi vẫn mừng vì cháu đã có thêm một trải nghiệm mới mẻ.

Phóng to

Minh họa: Vũ Đình giang

Bước đường thành công của mỗi người phần lớn gắn với hành trình trải nghiệm vì hầu như ai cũng công nhận những kiến thức học ở trường chỉ là nền tảng. Nhưng đi nhiều và tiếp xúc nhiều tôi mới phát hiện cách thức trải nghiệm cuộc sống của thanh niên ta và Tây (những người mà tôi biết) có nhiều điểm khác nhau.

Đi chưa hẳn là trải nghiệm

Phong trào đi du học, đi du lịch, đi “phượt” trong nước, nước ngoài giờ không còn xa lạ với giới trẻ Việt Nam. Nhưng tôi đồ rằng nó chưa chắc tỉ lệ thuận với việc mở rộng nhân sinh quan, thế giới quan của lớp trẻ. Rất nhiều sinh viên Việt Nam đi du học ở nơi cách Việt Nam mười mấy ngàn cây số nhưng chỉ kiên quyết ăn mỗi cơm hoặc mì ăn liền vì “không thể chịu nổi thức ăn của chúng nó”. Họ từ chối các cơ hội giao lưu, đi bảo tàng, đi nhà hát, đi công viên nướng BBQ với bạn cùng lớp, tự thỏa mãn với việc đóng cửa phòng suốt ngày nghe đĩa của Mỹ Tâm, Đàm Vĩnh Hưng và chat chit với các bạn ở quê nhà.

Thế là sau một hai năm hoặc thậm chí nhiều năm du học, họ không có thêm nổi một người bạn nào, một mối quan hệ xã hội nào ở nước sở tại, không biết thêm chút nào về văn hóa, bản sắc địa phương. Họ có đủ lý do để biện minh cho việc mù mờ văn hóa xứ người dù Tây du, Đông du đủ cả. Nào là bận học, nào là người nước ngoài lạnh lùng, khó gần. Và họ luôn tự hào một cách rất AQ rằng “dù trong dù đục ao nhà vẫn hơn”. Để tới khi phải hoặc được làm việc trong môi trường đa quốc tịch, đa quốc gia, nhiều người đã ngã ngửa vì những cú sốc văn hóa...

Đơn giản bởi các bạn chưa được trang bị những kỹ năng giao tiếp đa văn hóa (intercultural communication), mà đáng lẽ các bạn đã có cơ hội đúc kết nếu biết dấn thân và quăng mình vào cuộc sống phong phú nơi xứ người lúc còn đi học.

Nghĩ cho kỹ, điều này có nhiều phần trách nhiệm của các bậc cha mẹ. Trong khi giới trẻ quốc tế luôn được cha mẹ khuyến khích trải nghiệm càng nhiều càng tốt, tự lập càng nhiều càng tốt, tham gia hoạt động cộng đồng, câu lạc bộ càng nhiều càng tốt thì các bậc cha mẹ Việt Nam chỉ cảm thấy yên tâm khi con học điểm cao, đỗ đạt, có vị trí trong xã hội.

Một vị cựu đại sứ Anh ở Việt Nam khi hết nhiệm kỳ đã rất ủng hộ quyết định của cậu con trai vào ở ký túc xá một trường đại học tại Hà Nội để học thêm tiếng Việt. Liệu có nhiều bậc phụ huynh Việt sẵn sàng nâng đỡ những ước mơ của con mình như vậy hay không hay luôn cật lực chạy đôn chạy đáo xin việc cho con khi con vừa tốt nghiệp? Và có nhiều bạn trẻ sẵn sàng từ chối những cơ hội tốt đẹp do người khác sắp đặt để thưởng thức cuộc sống theo cách riêng của mình?

Khi khoe lý lịch xin việc, các bạn trẻ Việt Nam phần nhiều chưa chú trọng đề cao những hoạt động từ thiện, xã hội mà mình đã tham gia, trong khi những “gap years” (thời gian tạm nghỉ học/nghỉ làm để đi đây đi đó, làm các việc ngoài chuyên môn của mình) lại được coi là niềm tự hào của các bạn trẻ quốc tế.

Từ trải nghiệm tới trân trọng sự khác biệt

Tôi nhớ những cái bếp ăn tập thể dành cho sinh viên đủ mọi quốc tịch lúc nào cũng đông đúc mà tôi từng trải qua. Trong khi không ai tỏ vẻ đặc biệt khó chịu với mùi nước mắm từ hộp cơm của các sinh viên Việt thì hộp cơm đầy màu sắc cùng mùi đặc trưng của các bạn Ấn Độ, châu Phi thường bị một số sinh viên Việt chỉ trỏ bình phẩm, nhăn mặt. Cô bạn cùng phòng còn xanh mắt khi tôi nếm thử thức ăn của mọi người và khen ngon. Tôi biết nhiều sinh viên Việt Nam hãnh diện vì món phở và nem luôn nhận được nhiều lời khen ngợi từ các sinh viên nước bạn. Vậy đã lần nào bạn tự hỏi mình đã từng khen (thật lòng và lịch sự) món ăn xa lạ của một nước khác chưa?

Học hỏi về sự khác biệt, học cách chấp nhận sự khác biệt rồi tôn trọng sự khác biệt là cả một quá trình đòi hỏi sự giáo dục kỹ lưỡng. Tôi thấy điều này thanh niên Tây có vẻ thấm nhuần hơn thanh niên ta. Các chương trình chống phân biệt đối xử với các nhóm người đặc biệt (đồng tính, khuyết tật, người thiểu số...) được lồng ghép vào chương trình học và cả trong sổ tay nhân viên các nơi công sở. Nếu bạn biết tôn trọng người khác dù họ khác màu da, tuổi tác, sở thích, đức tin tôn giáo, trình độ văn hóa... thì bạn sẽ nhận được sự tôn trọng ngược lại.

Và xa hơn nữa, bạn sẽ biết chấp nhận những ý kiến khác biệt, những tư tưởng phản biện. Đó chính là chìa khóa để thế giới này trở nên bao dung hơn. Để cho những trải nghiệm thời trẻ của bạn trở thành một vốn sống vô giá giúp bạn thành công trên bước đường tương lai.

___________

Là con út trong gia đình khá giả, tôi được nuông chiều hết mực. Rút kinh nghiệm người mẹ cả đời tảo tần, về già nhiều tiền vẫn không biết cách hưởng thụ cuộc sống; hình ảnh người chị mực thước và mô phạm, mỗi ngày tẻ nhạt với thời gian biểu rập khuôn: cơ quan - gia đình, lấy chồng giàu vẫn chẳng sung sướng...

Ở tuổi mới lớn, tôi “ngựa non háu đá”, muốn chứng tỏ mình biết hưởng thụ cuộc đời hơn thế hệ trước, bèn lao vào mọi cuộc chơi có thể: tụ tập nhậu nhẹt, nhảy nhót, đua xe, đánh bạc, xăm mình, thuốc lá, thuốc lắc... may còn mỗi “hàng trắng”, “cơm đen” là chưa dám thử, nhờ vậy mà chưa đến nỗi ra ma. Với lập luận: còn cả đời để học mà chỉ có một thời để chơi, quyết không đánh rơi tuổi trẻ, tôi ăn chơi bạt mạng thâu đêm suốt sáng, ban đầu lén lút, về sau chai lì công khai như thách thức gia đình. Mặc cho người thân vật vã lo âu, tôi tự trấn an rằng họ nâng cao quan điểm quá mức, chuyện thường thôi!

Sớm sớm bạn bè áo dài thướt tha đến lớp, tôi vẫn ngủ vùi vì bận “bão đêm”, hơi đâu học mớ giáo điều nhọc thân vô ích, tôi lăn lộn trường đời thực tế hơn. Ngày bè bạn bước chân vào giảng đường, tôi lang thang làm thợ “đụng” kiếm thêm tiền ăn chơi vung vít.

Lúc các bạn đi làm công sở, tôi lông bông mở tiệm làm tóc, bán cà phê cóc, quán nhậu bình dân... chả đâu vào đâu, bấy giờ mới ngộ ra mình rỗng túi và rỗng tuếch vì đã quá phí hoài thời gian qua. Tôi bèn xin gia đình hỗ trợ cho đi học lại, rồi thì lẹt đẹt cũng xong trung cấp kế toán. Giờ ban ngày tôi làm tư vấn ở một trung tâm ngoại ngữ (lương ba cọc ba đồng lại chẳng được ký kết hợp đồng lao động), tối đi học liên thông cao đẳng mà vẫn chưa thấy ngày mai tươi sáng.

Nhìn xung quanh, bao người tốt nghiệp đại học chính quy còn chật vật tìm việc, vả lại tôi không cẩn thận và kỹ tính, e khó hợp với nghề kế toán (nhưng thấy báo hay đăng tuyển và cũng chẳng biết thích ngành nào nên chọn đại), tôi cũng không muốn bị gò bó trong công tác hành chính, lại chẳng dám xông pha buôn bán chợ trời... Đã U-30 đâu còn nhiều cơ hội thử nghiệm. Tóm lại tôi vẫn trắng tay, ngổn ngang buồn chán, trong khi lứa bạn ngày xưa hiện đã có vị trí xã hội, đang tạo dựng sự nghiệp vững vàng hoặc chí ít cũng yên bề gia thất, cuộc sống ổn định...

Đã thấm thía mà vẫn chưa khắc phục được, thật không ngờ một quãng huy hoàng (giả tạo) của thời bồng bột mà ảnh hưởng dài lâu đến vậy. Nhiều đêm tôi mơ mà tiếc ngày xưa, biết không thể mạnh mẽ dời non lấp biển thì hãy chấp nhận tuân theo chuẩn mực phổ biến: học hành, đi làm, dẫu giống như mẹ tôi, chị tôi và bao người khác sống chỉ như ánh lửa leo lét (về tinh thần) chắc không đến nỗi ân hận như tôi đã cháy hết mình (chơi bời) trong quá khứ suýt thiêu tàn cả tương lai.