"Viêm phổi bí ẩn" ở Trung Quốc: COVID cũng có chút liên quan

Tháng 12-2019, ProMed - hệ thống báo cáo về các đợt bùng phát bệnh truyền nhiễm trên toàn cầu - lên tiếng về sự xuất hiện của một vi rút bí ẩn, sau này được gọi tên SARS-CoV-2, và tiếp nối là đại dịch kinh hoàng. 

Hạ tuần tháng 11-2023, ProMed một lần nữa cảnh báo về "dịch bệnh viêm phổi bí ẩn ở trẻ em" ở Trung Quốc, khiến Tổ chức Y tế thế giới (WHO) phải yêu cầu ngành y tế nước này cung cấp thông tin chi tiết.

Sự tương đồng làm người ta e ngại. Trước mắt, phía Trung Quốc khẳng định không có thêm vi rút bí ẩn hay mầm bệnh lạ nào, song đã có thể xác định nhiều hơn một mối liên hệ giữa COVID-19 và tình trạng bùng phát bệnh hô hấp lần này.

Vì sao bệnh viện quá tải?

Ngày 21-11, ProMed cho biết hàng loạt trẻ em ở miền bắc Trung Quốc, cụ thể là Bắc Kinh và Liêu Ninh, đã nhập viện vì bệnh hô hấp. Các cụm dịch viêm phổi này gia tăng đặc biệt dữ dội sau kỳ nghỉ lễ quốc khánh đầu tháng 10, xuất hiện mạnh mẽ ở trẻ em và khiến các bệnh viện quá tải. 

Ngay hôm sau, WHO yêu cầu Trung Quốc công bố thông tin về đợt bùng phát này, bao gồm thông tin dịch tễ học, lâm sàng cũng như kết quả xét nghiệm từ các cụm bệnh ở trẻ em này.

Mặc dù không có con số chính thức, các nguồn tin trong nước lẫn quốc tế đều mô tả cảnh bệnh viện quá tải bệnh nhi. Katrina Yu - thông tín viên của hãng tin Al Jazeera ở Bắc Kinh - cho biết một bệnh viện lớn ở đây tiếp nhận trung bình 1.200 bệnh nhân cấp cứu mỗi ngày. Một bà mẹ họ Liu nói với tờ Global Times bà phải xếp hàng sau 300 người khi đưa con gái 4 tuổi đến Bệnh viện Nhi Bắc Kinh.

Theo Reuters, Trung Quốc đã phản hồi yêu cầu cung cấp thêm dữ liệu của WHO trong vòng 24 tiếng theo quy định. Theo đó, cơ quan y tế Trung Quốc cho biết sự gia tăng số lượng bệnh nhân ngoại trú và nhập viện là do sự lây lan của các mầm bệnh "quen" gồm cúm, vi rút hợp bào hô hấp (RSV) và đặc biệt là mycoplasma pneumonia, một loại vi khuẩn gây bệnh đường hô hấp ở trẻ em. Đặc biệt, Bắc Kinh nói không phát hiện bất kỳ "mầm bệnh mới hoặc bất thường nào".

Theo Global Times, tình trạng bùng nổ bệnh viêm phổi là do "khoảng trống miễn dịch" ở trẻ em, một "tác dụng phụ" của các biện pháp phòng chống COVID-19 cực kỳ nghiêm ngặt của Trung Quốc. 

Việc phong tỏa triệt để không chỉ ngăn vi rút corona mà còn khiến người dân ít tiếp xúc với các mầm bệnh hô hấp khác, từ đó giảm khả năng miễn dịch tự nhiên và tăng nguy cơ mắc bệnh. Trẻ em đặc biệt bị ảnh hưởng, phần vì không được tiêm vắc xin, phần không tiếp xúc tự nhiên do trường học đóng cửa, giãn cách xã hội thời dịch.

Francois Belloux, giám đốc Viện di truyền thuộc Đại học London, cho biết trong một tuyên bố rằng Trung Quốc có thể đang trả "nợ miễn dịch" (immunity debt), tức tình trạng hệ miễn dịch bị suy yếu do không tiếp xúc với vi khuẩn, vi rút trong thời gian phong tỏa kéo dài. Ông nói thêm rằng dựa trên thông tin hiện tại, "không có lý do gì để nghi ngờ sự xuất hiện của một mầm bệnh mới".

Như vậy có thể nói COVID-19 phần nào "liên quan" tới đợt bùng phát bệnh hô hấp này. Một nguyên nhân dính dấp khác: trong đại dịch, việc dùng quá nhiều thuốc kháng sinh và thuốc chống vi rút, đã làm tăng tỉ lệ lây nhiễm các bệnh lý liên quan đến kháng kháng sinh. 

Đặc biệt, tình trạng kháng thuốc kháng sinh ở vi khuẩn mycoplasma pneumonia ngày càng gia tăng tại Trung Quốc. Báo The Telegraph (Anh) dẫn một nghiên cứu từ tháng 2-2022 cho thấy 80% trẻ em bị viêm phổi do mycoplasma pneumonia kháng lại Marcolid - nhóm kháng sinh đặc hiệu để điều trị vi khuẩn này.

Mycoplasma pneumonia thuộc nhóm vi khuẩn không điển hình; lây nhiễm xảy ra rải rác quanh năm, với các triệu chứng nhẹ như đau họng, mệt mỏi, ho kéo dài. Một số ít trường hợp tiến triển thành viêm phổi và thường được điều trị bằng kháng sinh. 

Tuy nhiên, ở đợt dịch này, "chúng tôi phát hiện nhiều bệnh nhân mắc các bệnh nhiễm trùng hỗn hợp, kháng thuốc và viêm phổi thùy hơn" - bà Zhou Huixia, giám đốc trung tâm y tế trẻ em tại một bệnh viện nhà nước ở Bắc Kinh, nói với China Daily.

Nhân nói chuyện kháng kháng sinh

WHO vừa tổ chức "Tuần lễ nâng cao nhận thức về kháng kháng sinh thế giới" từ ngày 18 đến 24-11, và chuyện bùng nổ bệnh hô hấp ở Trung Quốc là minh chứng sống động và thời sự cho việc vì sao lời kêu gọi này là quan trọng.

Kháng kháng sinh (AMR- antimicrobial resistance) xảy ra khi các vi khuẩn, vi rút, nấm và ký sinh trùng không còn đáp ứng với thuốc điều trị như thuốc kháng sinh, thuốc chống nấm, thuốc chống vi rút; làm cho các bệnh nhiễm trùng (kể cả các bệnh thông thường như viêm phổi, nhiễm trùng tiết niệu, bệnh do thực phẩm…) trở nên nặng nề hơn hoặc không thể điều trị, từ đó làm tăng nguy cơ lây lan bệnh và tử vong.

AMR trực tiếp gây ra hơn 1,2 triệu ca tử vong vào năm 2019 và ước tính đến năm 2050, cứ 3 giây sẽ có một người tử vong do vi khuẩn kháng thuốc, tương đương với khoảng 10 triệu ca tử vong mỗi năm. Đây thực sự là "một đại dịch thầm lặng".

Trong các nhóm đối tượng chịu ảnh hưởng của AMR thì trẻ em và trẻ sơ sinh dễ bị tổn thương nhất với hàng ngàn ca tử vong mỗi năm. Mới đây, nghiên cứu do Đại học Sydney tiến hành cho thấy nhiều loại kháng sinh được WHO khuyến nghị, hiệu quả điều trị còn dưới 50% trong các bệnh nhiễm trùng ở trẻ em.

Cụ thể, theo công bố trên The Lancet regional Health - Southeast Asia hồi tháng 10, kháng sinh Ceftriaxone hiệu quả chỉ còn trong 1/3 số trường hợp, còn Gentamycin hiệu quả chưa đến một nửa số trường hợp trẻ em bị nhiễm trùng máu hoặc viêm màng não. Khu vực bị ảnh hưởng nghiêm trọng nhất là ở Đông Nam Á và Thái Bình Dương.

Một vài nguyên nhân được tiến sĩ Phoebe Williams - tác giả của nghiên cứu - chỉ ra là thử nghiệm lâm sàng kháng sinh "mới tập trung ở người lớn và thường xuyên bỏ qua trẻ em và trẻ sơ sinh". Ngoài ra, nhóm nghiên cứu cũng cho rằng cần sớm cập nhật các hướng dẫn mới về kháng sinh toàn cầu, để phản ánh tốc độ phát triển nhanh chóng của AMR. Hướng dẫn gần đây nhất của WHO được xuất bản cách đây tới 10 năm (2013).