Sách thời @: Thế giới số đang thay đổi tất cả

Phóng to

Blog, sách điện tử, nhà sách trên mạng, xuất bản sách theo yêu cầu cá nhân... Rất nhiều những thay đổi đang làm đảo lộn nền kinh tế sách và các quan hệ giữa các tác nhân của sách.

Sách in giảm số lượng

Không ít ý kiến cho rằng sách in đang bắt đầu trở nên... lỗi thời. Nhưng sách in vẫn đang “chòi đạp” một cách ngoạn mục. Số lượng sách bán ra vẫn tiếp tục tăng lên. Nhiều tác phẩm (như Harry Potter, Hồi ký của những người nổi tiếng) thậm chí vẫn còn phá kỷ lục về số lượng phát hành. Còn sách văn học, một thể loại mà người ta cho rằng đã lỗi thời và quá kén người đọc, vẫn tiếp tục có được một công chúng đọc rộng rãi. Sức bền này của sách là không có gì đáng ngạc nhiên bởi nó vẫn có những lợi thế (một phương tiện giải trí, có thể mang theo, có thể đọc trên giường, có thể lật tới lật lui dễ dàng mà không phải lúc nào cũng phải lo hết pin hay mạng bị trục trặc...).

Nhưng rõ ràng người ta ít còn xem sách là một nguồn thông tin. Trong lĩnh vực này, nhiều công nghệ mới xuất hiện đang tác động đến những cách xuất bản từ trước đến nay. Số lượng những loại sách như tự điển, sách hướng dẫn thực hành đã sụt giảm đến 40% kể từ năm 2003. Tương tự là những loại sách bản đồ, atlas, bách khoa toàn thư. Sách khoa học, kỹ thuật không còn có được thời kỳ huy hoàng như trước đây bởi cuộc cách mạng công nghệ đã từ lâu chi phối. Sách điện tử của Tập đoàn xuất bản chuyên nghiệp Reed Elsevier đã đạt doanh số 3,7 tỉ USD vào năm 2006. Trả lời phỏng vấn trên báo The Times (Anh), Crispin Davis - tổng giám đốc điều hành của tập đoàn này - nhận xét: “Năm 2000, Reed Elsevier chủ yếu xuất bản trên giấy qua sách in và tạp chí. Năm 2004, chúng tôi đã chuyển mạnh sang phát hành các sản phẩm này qua con đường mạng”.

Không có gì khó hiểu vì sao những sách chuyên ngành và sách công cụ lại sẵn sàng chuyển sang hình thức phát hành số. Tháng 10-2006, Hãng Sony đã ồn ào tung ra công cụ đọc sách điện tử hiện đại nhất vào thời điểm ấy mang tên Reader với nhiều lợi thế như: dựa trên công nghệ giấy mực điện tử, thuận lợi hơn so với khi đọc trên những màn hình thông dụng, có thể lưu trữ hàng trăm tác phẩm, thời gian đọc cho phép kéo dài. Tháng 10-2007 tại thị trường Mỹ, nhà sách trên mạng Amazon cũng tung ra công cụ đọc mới là Kindle.

Sách công nghệ số phát triển

Phóng to A Harajuku, Tokyo, phố của những bạn trẻ thích vào thế giới mạng Nhật: đọc tiểu thuyết trên điện thoại di động Sự thành công của các tiểu thuyết trên điện thoại di động có lẽ là một trong những hiện tượng văn hóa gây nhiều ngạc nhiên nhất trong những năm qua ở Nhật. Trong số mười tiểu thuyết bán chạy nhất trong năm 2007 đã có năm tiểu thuyết keitai shosetsu, nghĩa là được xuất bản trên mạng sau đó mới được in trên giấy. Koizora (Bầu trời tình yêu) của tác giả viết dưới bút danh Mika đã bán được hơn 2 triệu bản, còn Akai Ito (Sợi chỉ đỏ) của May bán được hơn 1 triệu bản. Loại hình văn học này, kể từ năm 2006, đã giành được những giải thưởng văn học đàng hoàng như Clearness của Towa (2006), Shioroi jersey: sensei-to watashi (Quần áo giải lao màu trắng: giáo sư của tôi và tôi) năm 2007. Nhiều tác phẩm trên mạng đã được chuyển thể thành phim như bộ phim Clearness được trình chiếu tại các rạp của Nhật Bản đúng Ngày tình nhân. Theo Shintaro Nakanishi - một nhà xã hội học và là giáo sư tại Trường đại học Yokohama, loại hình văn học mạng là một hiện tượng xã hội rất đáng lưu tâm bởi công chúng đọc của nó là những người trẻ thuộc tầng lớp xã hội bên dưới.

Hiện số lượng sách bán trên mạng của những công cụ này còn khiêm tốn nhưng với thời gian, những công cụ này ngày càng hoàn thiện và trở nên hấp dẫn thì khó có thể nói là công chúng đọc tương lai sẽ không chuyển sang đọc trên màn hình.

Tại Nhật đã có những tác giả chuyên viết loại tiểu thuyết để đọc trên điện thoại di động. Bằng cách này, một tiểu thuyết được viết dưới bút danh Chaco đã được tải xuống đọc hơn 1 triệu lượt. Vào lúc này, những chuyện này vẫn còn được xem là một hiện tượng xuất bản ngoài luồng.

Nếu những công nghệ mới còn chưa làm đảo lộn những thói quen đọc của chúng ta thì chúng đã làm biến đổi lĩnh vực cung ứng. Biểu hiện dễ nhận thấy nhất là sự tăng trưởng thương mại của sách điện tử. Trên Amazon, nó hiện chiếm đến 10% lượng sách bán ra tại thị trường Anh.

Trang web Amazon này đã triệt tiêu lượng sách bán được của các nhà sách độc lập. Và cùng với các siêu thị, nó đã góp phần cho ra đời một xu hướng sách giá rẻ và điều này càng đào sâu khoảng cách về số lượng giữa những sách bán chạy và những sách “ngậm”, có nghĩa là loại sách cần phải có thời gian để tìm được người đọc của nó.

Bởi vậy, vào đầu năm 2007, mạng lưới các nhà sách Borders của Mỹ đã loan báo bán các cửa hàng sách của họ tại Anh, thậm chí nhà sách chuyên đề lớn nhất của Anh là Waterstone's cũng bắt đầu cảm thấy ế ẩm.

Sự tiến bộ công nghệ làm xuất hiện một hiện tượng tương tự. Nếu chi phí xuất bản của những tác giả như Dawn French (nữ diễn viên hài rất nổi tiếng của Anh) tăng vọt (Nhà xuất bản Random House phải trả 2 triệu bảng Anh để xuất bản hồi ký sắp ra mắt trong năm nay của tác giả này) thì việc phát hành một cuốn sách điện tử gần như không mất đồng xu nào.

Đã có thời gian những ai muốn trở thành nhà văn không sao tìm được một nhà xuất bản nào đó chịu bỏ ra 6.000 bảng Anh để mua tác phẩm của mình. Còn nay, họ đã có thể đưa tác phẩm của mình lên Lulu.com, trang web chuyên tự xuất bản trên mạng. Nhờ kỹ thuật số, các chi phí in ấn, đóng xén cũng đã giảm.

Ngoài ra, các trang web như MySpace hay YouTube cũng cung cấp một công cụ khuyến mại gần như chẳng tốn phí là bao.

Còn có cả các trang blog, một hình thức tự xuất bản hiện đang là một trào lưu. The Friday Projet là nhà xuất bản chuyên khai thác những tác phẩm được xuất bản trên mạng, và nhiều blogger được đọc nhiều như Petite Anglaise, Wife in the North và Belle de Jours đã được các nhà xuất bản truyền thống ứng trước những khoản nhuận bút khổng lồ.

Nhưng điều có ý nghĩa nhất là ký kết các hợp đồng xuất bản: đó là hiệu quả mà các trang blog cùng những hình thức phê bình văn học khác trên Internet mang lại. Bình luận văn học không còn là công việc chỉ dành riêng cho một nhóm nhỏ các nhà phê bình văn học chuyên nghiệp và những nhà văn hiện đang giữ các trang mục đọc sách trên các nhật báo và tạp chí nữa. Nhiều tác nhân khác giờ đang xuất hiện và ngày càng có ảnh hưởng. Bước chuyển tiếp sang một loại phê bình văn học ít mang tính chất hàn lâm và tinh hoa đang trở thành một xu hướng tất yếu.

Cách mạng sách?

Thời đại số hóa của tác phẩm là cuộc cách mạng lớn nhất trong ngành xuất bản không phải bởi vì nó cho phép đọc tác phẩm trên màn hình. Hiện nay, khoảng 150.000 tựa sách mới xuất hiện hằng năm tại Anh và con số này còn tăng. Rất nhiều tựa sách này chỉ nhắm đến những người đọc mục tiêu rất hạn hẹp. Thế nhưng, tất cả đều được in ấn trên giấy, đóng xén, gửi đến các kho tạm nhập rồi đến các nhà sách trước khi được đem đi hủy bỏ. Qui trình sống của một cuốn sách là rất lãng phí nhưng cho đến nay đó vẫn là cách duy nhất để đảm bảo sự đa dạng tạo nên sự tăng trưởng của việc xuất bản.

Tất cả những việc này cần phải được thay đổi. Khoảng cách giữa những cuốn sách thành công về mặt thương mại và những loại sách khác đang ngày một rộng. Các nhà xuất bản và các nhà sách lớn vẫn cứ mong muốn xuất bản và bán ra những tác giả ăn khách bởi nhu cầu trên thị trường vẫn luôn cao. Họ cũng vẫn muốn tiếp tục xuất bản và bán những tác phẩm nhắm đến một công chúng đọc hạn hẹp hơn bởi hàng loạt những lý do khác nhau (làm môi trường nuôi dưỡng những tài năng, thu hút một công chúng đọc đa dạng...). Nhưng họ đang tìm kiếm những hình thức khác để phổ biến những tựa sách này. Những công nghệ in theo yêu cầu từng người đọc đang được hoàn thiện về chất lượng để cho phép người đọc có thể đặt hàng in cho họ những cuốn sách riêng và họ có thể nhận được chỉ trong vài phút. Bước tiến này sẽ là tiếng gọi cáo chung cho những nhà sách lớn có kho sách lớn mà hiện cũng đang gặp khó.

Phóng to Hơn 111 triệu người Trung Quốc vào mạng Trung Quốc: giới trẻ đua nhau đọc văn học mạng Ở Trung Quốc, giờ đây văn học mạng đang như bước vào thời hoàng kim của nó. Xiao Ding đã bước vào sân khấu văn học một cách vang dội năm 2005 với tiểu thuyết gây tiếng vang là Zhu Xian (Hành quyết những người bất tử) mà trước đó đã được xuất bản trên mạng dưới dạng feuilleton. Cuốn sách này của tác giả đã được tái bản đến lần thứ bảy và bán được hơn 1 triệu bản. Năm 2006, một tiểu thuyết khác là He meinu tangshi dinti bei kun yi ye (Kẹt trong thang máy suốt đêm cùng với một nữ đồng nghiệp xinh đẹp) đã khiến công chúng đọc trên mạng say mê. Tác giả của cuốn tiểu thuyết này tự nhận mình là Zhao Ganlu (Zhao - người huấn luyện lừa) đã nằm trong danh sách top 50 những người nổi tiếng suốt nhiều tháng liền trên công cụ tìm kiếm Baidu. Các nhà xuất bản Trung Quốc rất quan tâm đến hiện tượng văn học trên mạng này. Phần lớn những tiểu thuyết và sách dành cho giới trẻ hiện đang nằm trên những kệ sách của các nhà sách phần lớn là những sách trước đó đã được xuất bản trên mạng. Năm 2006, hằng tháng ít nhất có 1-2 cuốn tiểu thuyết trên mạng đã nằm trong số những cuốn sách hay nhất ở “đô thị sách” của thành phố Lan Châu, thủ phủ của tỉnh Cam Túc. Tác giả của các sách trên mạng đều xuất thân từ thế hệ những năm 1970-1980.