Án tử hình: Khác biệt đông - tây

Hơn 120 nước trên thế giới, tức gần 2/3 số quốc gia toàn cầu, không áp dụng án tử hình dưới mọi hình thức. Hầu hết các nước EU bãi bỏ hoàn toàn. 

Một số nước bãi bỏ hạn chế, chỉ áp dụng cho các trọng tội như thủ ác tàn độc phi nhân tính hay phản quốc, như Malaysia, Israel. Những nước khác vẫn có án, nhưng hoãn thi hành từng phần, tiến tới vĩnh viễn như Hàn Quốc, Nga.

Trong danh sách này, có cả quốc gia mà người bị các đơn vị chấp pháp ma túy bắn chết ngoài đường hằng năm lên đến số hàng chục nghìn như ở Philippines dưới thời ông Duterte, người đang bị Tòa án hình sự quốc tế bắt giữ. 

Có cả những quốc gia mà việc giết người vẫn đang xảy ra hằng ngày giữa các băng đảng ma túy như Mexico, Colombia. Án tử hình cũng được bãi bỏ ở nhiều nước Đông Nam Á, bao gồm láng giềng Campuchia của chúng ta.

Mỹ, Nhật, Trung Quốc đều còn án tử

Việc bãi bỏ hay hạn chế tối đa án tử hình ở quy mô quốc tế được văn bản hóa bởi một nghị quyết không có tính ràng buộc của Liên hiệp quốc năm 2012 và đã được 117 quốc gia ký đồng ý. 

Trong 117 chữ ký đó không có Mỹ, nhưng lại có Seria Leone, nơi vào thời điểm đó vừa trải qua hơn 10 năm nội chiến tàn khốc khiến hàng chục ngàn người chết và hàng triệu người buộc phải tị nạn.

Một số quốc gia phát triển và có nền an ninh tốt nhất, như Nhật Bản hay Singapore, ngạc nhiên thay, cũng giống Mỹ, không ký nghị quyết LHQ này. 

Việc loại trừ án tử, với nhiều quốc gia, dựa trên đạo đức tôn giáo khi Thiên Chúa giáo nghiêm cấm hủy hoại thân thể mình và người khác, bao gồm cả việc hành hình và xử tử tội nhân, do tất cả đều là con của Chúa, đều có phẩm hạnh và vì vậy, không thể hủy hoại họ dù họ có sai trái đến đâu.

Ngược lại, truyền thống giáo lý của Á Đông về nhân quả, mạng đền mạng, ác giả ác báo, quan niệm cá nhân phải chịu trách nhiệm về hành động của mình, cũng là lý do cho việc Trung Quốc, Singapore hay Nhật Bản vẫn giữ án tử hình để ngăn ngừa tội ác và răn đe những kẻ có ý định làm điều ác. 

Trong văn hóa Phật giáo, ngay cả bậc a la hán Angulilama (Vô Não), vốn là một kẻ giết người, được Đức Phật cảm hóa và tu hành đắc đạo, kết cục cũng bị dân chúng xé xác vì những tội lỗi vị tỳ kheo này đã gây ra trong quá khứ.

Với căn bản văn hóa như thế, trong góc nhìn Á Đông, kẻ cuồng sát Anders Breivik xả súng giết chết hơn 70 người vô tội, vẫn chỉ chịu mức án tù 21 năm, vốn là thời hạn tối đa theo luật định, như ở Na Uy là một kiểu luật lệ kỳ quái.

Cân nhắc của Việt Nam

Với Việt Nam trước đây, có 4 nhóm tội danh có thể bị xem xét án tử hình: (1) xâm phạm an ninh quốc gia: phản quốc - bạo động lật đổ; (2) xâm phạm tính mạng: giết người, hiếp dâm trẻ vị thành niên; (3) tội phạm ma túy, bao gồm sản xuất, vận chuyển, mua bán; (4) tham nhũng, hối lộ; và (5) làm hàng giả là thuốc phòng, chữa bệnh - tổng cộng 18 mục nhỏ.

Quốc hội đang xem xét giảm bớt 8 tội danh thuộc mục phản quốc, sản xuất hàng giả, vận chuyển ma túy và tham nhũng, hối lộ. 

Tiếc là không có những cuộc khảo sát đủ quy mô, nhưng tâm lý chung của xã hội có lẽ vẫn là chưa đồng thuận với đề xuất bỏ án tử cho tội danh ma túy và hàng giả. Bởi hậu quả của nó là tức thời và cá nhân phạm tội ý thức rất rõ việc làm và hậu quả của hành vi mình gây ra. 

Tội phạm ma túy còn thường xuyên tìm cách chống trả lực lượng chức năng bằng mọi hình thức bạo lực, gồm cả các loại thiết bị, vũ khí sát thương đã chuẩn bị sẵn.

Một vấn đề khác, hoàn toàn xét theo thuyết công lợi, từng được một đại biểu Quốc hội nêu ra là chi phí cho việc thực hiện án tử (Dân Trí: "Mỗi trường hợp tử hình bằng tiêm thuốc độc tốn hàng trăm triệu đồng?"). 

Việc để các tội nhân sống tiếp trong nhà tù cho đến khi chết, so với án tử, về tổng chi phí và lợi ích, rõ ràng phương án thứ hai có tính kinh tế hơn cho toàn bộ xã hội, nếu pháp luật công minh đã xét đúng người đúng tội.

Cũng từ góc nhìn công lợi, còn có vấn đề gánh nặng với người thân. Tôi có một người anh phạm tội và anh ấy đã phải trả giá bằng tính mạng, đó là một nỗi đau, nhưng nó vẫn ít nặng nề hơn việc tôi có một người anh ở trong tù và tháng nào tôi cũng có bổn phận thăm nuôi và chu cấp, cho đến khi anh ta chết, nếu tôi là người có đạo đức, là con chiên của Chúa hay là một phật tử thuần thành, một công dân tốt.

Việc tranh cãi để giảm thiểu tội danh chịu án tử hình là một quá trình bao dung hóa và văn minh hóa của xã hội. Đó cũng là chỉ dấu việc đi gần hơn với những chuẩn mực phổ quát nhân văn. 

Cũng như những tranh luận về dân chủ, nhân quyền và tôn trọng sự khác biệt, việc bỏ án tử hình cho một số tội danh, do đó, cũng sẽ chịu ảnh hưởng của những quy tắc đạo đức truyền thống của quốc gia. ■