Trung Quốc: Hiện tượng "tạp chí sách"

Hàng loạt tạp chí văn học mới như Đại Phương (O-pen), Tối Tiểu Thuyết (Zuinovel), Văn Nghệ Phong Thưởng, Văn Nghệ Phong Tượng... đều có lượng phát hành khá cao, từ mấy chục ngàn đến gần 1 triệu bản/kỳ.

Phóng to

Nhà văn Quách Kính Minh ký tặng sách độc giả - Ảnh: sjzdaily.com.vn

Tạp chí văn học trở thành mặt hàng bán chạy, được đặt ở những vị trí trang trọng nhất trên sạp báo, trở thành một hiện tượng khi xuất bản văn học Trung Quốc đã qua thời hoàng kim. Tuần san Châu á gọi những ấn phẩm trên là tạp chí sách (MOOK), kết hợp giữa tạp chí (magazine) và sách (book). Hiện Trung Quốc có hơn 50 ấn phẩm MOOK, với những bước đột phá phá vỡ quy tắc truyền thống, làm nên một cuộc cách mạng cho ngành xuất bản tạp chí văn học.

Mới lạ

Tuần san Zuinovel do nhà văn trẻ Quách Kính Minh chủ biên phát hành từ năm 2006, là ấn phẩm MOOK gây được tiếng vang đầu tiên, với thiết kế mới lạ, chuyên đăng tải các loại tiểu thuyết đề tài sinh viên học sinh, đi kèm với nhiều thông tin giải trí nhẹ nhàng về hội họa, nhiếp ảnh. Hay Newriting do nhà văn Trương Duyệt Nhiên chủ biên phát hành mỗi ba tháng một kỳ kể từ năm 2008, là ấn phẩm MOOK theo chủ đề.

Số đầu tiên chọn chủ đề “Cô độc”, nói về cảm giác cô đơn của nữ giới trẻ. Đề tài các số tiếp là Đố kỵ, Nói dối, Ấm áp, Khoảnh khắc đẹp, Vì yêu, Chạy trốn, Nghiện, Không kịp... đều liên quan đến thế giới nội tâm, cuộc sống của giới nữ. Mỗi kỳ đều có bài phỏng vấn, thảo luận và bài viết liên quan của các nhà văn, là tác phẩm mang tính văn học cao.

Riêng tờ O-pen do nhà văn An Ni Bảo Bối chủ biên phát hành năm 2010, tập hợp đội ngũ biên tập ở hai bờ đại lục, khởi xướng phong cách đọc sâu chứ không phải kiểu đọc qua loa. Với phương châm giới thiệu chân thực bức tranh văn nghệ thế giới đương đại, tạm thời tách rời khỏi cuộc sống sôi động của thời đại công nghệ thông tin, số đầu tiên O-pen đã dành gần một nửa ấn phẩm để đăng bài phỏng vấn nhà văn nổi tiếng Haruki Murakami của Nhật. O-pen không có chuyên mục cố định mà thay đổi theo từng kỳ.

Tờ Chutzpah xuất bản gần đây nhất được xem là ấn phẩm MOOK thuần văn học, được chia làm hai phần rõ ràng. Mục chuyên đề là những bài viết theo ý tưởng của ban biên tập, với đề tài Quê hương châu Á. Lịch sử và hiện trạng nông thôn châu Á, giới trí thức tham gia xây dựng nông thôn như thế nào chiếm đến 90/208 số trang của tạp chí. Phần còn lại là đề tài tự do.

Số đầu tiên đăng tải tác phẩm Thượng đế của những điều vụn vặt của nhà văn Ấn Độ Arundhati Roy (đoạt giải Booker năm 1997), tác phẩm Thời gian Đài Loan của nhà văn Đài Loan Ngô Âm Ninh. Tham vọng của Chutzpah là giới thiệu văn học nước ngoài đương đại cho độc giả Trung Quốc và giới thiệu tác phẩm văn học đương đại xuất sắc của Trung Quốc ra thế giới.

Phóng to

Tạp chí Thiên Nam số đầu tiên đã được tái bản - Ảnh: Baidu

Khác biệt

Theo trang cfen.com.cn, MOOK là ấn phẩm thương mại, với quy trình hoạt động là nhà xuất bản tìm các nhà văn trẻ nổi tiếng có sức lôi cuốn làm chủ biên, chi trả nhuận bút cao để thu hút nhiều nhân tố mới, sau đó sẽ khai thác sản phẩm thương mại kèm theo như văn phòng phẩm, áo thun, ca khúc liên quan đến ấn phẩm, tổ chức cuộc thi tuyển người mẫu cho ấn phẩm...

Nhà văn Chỉ Am từng cho rằng khuyết điểm lớn nhất của các tạp chí văn học truyền thống là nhuận bút thấp, chất lượng in ấn xấu, đã được các ấn phẩm MOOK biến thành thế mạnh của họ. Với MOOK, các nhà văn 8X làm chủ biên tâm nguyện xuất bản tạp chí cho bản thân họ. Loại ấn phẩm họ xuất bản khác hoàn toàn về quan niệm, nhận thức, tầm nhìn so với tạp chí văn học truyền thống, có sự đột phá về phong cách, là tiếng nói đại diện cho lớp trẻ, hướng đến thị trường độc giả trẻ.

MOOK chú trọng khai thác mối liên kết với độc giả qua trang web hay blog, với số thành viên lên đến hàng chục ngàn người. Ngay khi chuẩn bị phát hành, trang blog của tờ Chutzpah đã lôi cuốn sự chú ý của không ít cư dân mạng, hằng ngày đều cập nhật tin tức về hoạt động của các thành viên trong báo, có diễn đàn để độc giả góp ý...

Trang blog của Zuinovel có hơn 120.000 người hâm mộ, hằng tháng đều thống kê ý kiến điều tra độc giả, công bố bài được ưa thích nhất. Nhà văn Quách Kính Minh hay các biên tập viên khác tham gia trả lời thắc mắc của người hâm mộ. Người hâm mộ xem họ như người bạn thân, hỏi cả những việc riêng tư về tình cảm, sức khỏe, cho thấy họ có quan hệ khá tốt với độc giả.

Điểm khác biệt lớn nhất là các tạp chí văn học truyền thống thường là cơ quan trực thuộc hiệp hội nhà văn, do nhà nước cấp kinh phí hoạt động, khác hoàn toàn với tạp chí xã hội hóa thường do các tập đoàn truyền thông, công ty xuất bản làm chủ, không chịu sự quản lý hành chính của hiệp hội, do đó chủ biên có tiếng nói quyết định. Đặc biệt như tờ Chutzpah ngay số đầu tiên đã tìm được quảng cáo cho các mặt hàng xa xỉ như Mont Blanc, Hennessy, đủ chi phí để vận hành hoạt động của báo với nhuận bút khá cao cho các nhà văn.

Chú trọng đăng tải tác phẩm văn học nước ngoài cũng là một nét mới của MOOK, nhuận bút dịch văn học nước ngoài thường cao hơn nhuận bút sáng tác, trong khi đó các tạp chí văn học truyền thống thường ít giới thiệu hoặc hầu như không đăng tải văn học nước ngoài và văn học Hong Kong, Đài Loan.

Tuy nhiên, MOOK cũng có những khó khăn. Nhà văn Thôi Mạn Lợi cho rằng do MOOK bị gắn mác thương mại nên khó đồng hành cùng các nhà văn. Khi nhà xuất bản chỉ chạy theo lượng phát hành, còn chủ biên có chịu khó tìm tòi phát huy, có tìm được tiếng nói chung với nhà xuất bản cũng là cả một vấn đề.

Tạp chí Hana và Ailisi do Hansey chủ biên xuất bản năm 2007 bán khá chạy trong thời gian đầu, nhưng chỉ một năm sau đã đóng cửa vì doanh thu phát hành không đủ để hoạt động. Nguyên nhân thất bại được cho là vì Hansey không có sức hấp dẫn như Quách Kính Minh.

Còn tờ Độc Xướng Đoàn do nhà văn Hàn Hàn chủ biên xuất bản số đầu tiên vào tháng 7-2010, với số phát hành lên đến 1.500.000 bản. Nhưng cuối tháng 12 cùng năm, Hàn Hàn tuyên bố đình bản, lý do không được tiết lộ nhưng nhiều người cho rằng vì Hàn Hàn được xem như thủ lĩnh mới của thanh niên, là nhà văn nổi loạn, các nhà xuất bản lo sợ những nội dung vượt khỏi phạm trù văn học xuất hiện trên tạp chí.

Làn sóng văn học mới?

Sự thành công của MOOK khiến các tạp chí văn học lâu năm như tờ Nguyệt San Tiểu Thuyết hay tờ Văn Học Nhân Dân cũng không thể làm ngơ. Họ nghiên cứu các nhân tố thành công và quan sát từng động thái của các tạp chí mới, bắt đầu chú ý khai thác thị trường bán lẻ, đăng tải tác phẩm nhà văn trẻ để thu hút độc giả mới, độc giả trẻ.

Liệu MOOK có mang lại làn sóng văn học mới hay không? Thẩm Diệp, phó chủ biên tờ Thu Hoạch, cho rằng vẫn còn quá sớm để nói về sự phát triển của nền văn học. Còn ông Lý Kính Trạch, chủ biên tạp chí Văn Học Nhân Dân, nhận định tạp chí văn học phải có tác phẩm hay chứ không thể thu hút độc giả bằng thiết kế, in ấn đẹp mắt. Tuy nhiên, ông cũng thừa nhận những điểm mạnh của MOOK trong việc khai thác thương mại, sự sáng tạo.

Ông cho rằng cơn sốt MOOK chứng tỏ thị trường tạp chí văn học vẫn còn khá rộng lớn, hi vọng sẽ thu hút nhiều người chú ý đến văn học hơn. Nhà văn Thái Tuấn cho rằng đừng bao giờ xem thường giới thanh thiếu niên, không chừng nay mai chỉ có những ấn phẩm MOOK mới trụ được với thời gian. Ông trông chờ sự xuất hiện một tờ The New Yorker của Trung Quốc!