Có thể tính được xác suất gãy xương đốt sống

Hình ảnh ấy hẳn gợi lên nhiều cảm xúc. Và dưới mắt của người bác sĩ, đây không chỉ là một bệnh nhân bị gãy xương đốt sống, mà còn là vấn đề y tế vẫn đang bỏ ngỏ trong lĩnh vực cải thiện chất lượng sống của người cao tuổi: dự phòng loãng xương và gãy xương.

Phóng to

Ngoài chế độ dinh dưỡng, tập thể dục sẽ giúp duy trì sự dẻo dai cho cột sống - Ảnh: N.C.T.

Gãy xương mà không biết

Gãy xương đốt sống là biểu hiện thường gặp của loãng xương. Toàn khung xương giảm khối lượng và hư hỏng vì cấu trúc gây yếu và gãy xương. Vị trí gãy gặp nhiều ở đốt sống ngực và thắt lưng. Bệnh nhân thường cảm thấy đau lưng và ghi nhận hình ảnh gãy thân đốt sống trên phim X-quang cột sống. Nhưng hầu hết bệnh nhân đến bác sĩ muộn, rất lâu sau thời điểm gãy xương. Tại Mỹ, chỉ 25% trường hợp gãy xương sống mới được chẩn đoán ngay tại thời điểm gãy. Tỉ lệ này ở nước ta chắc chắn rất thấp, có thể không đến 10%.

Dù người bệnh đến lúc mới gãy hay gãy cũ đều có triệu chứng đau hoặc khó chịu vùng lưng và giảm chất lượng sống. Gãy xương ở đốt sống thắt lưng gây tàn phế nhiều hơn gãy đốt sống ngực, và có thể kèm với gãy ở một số xương khác (gãy xương hông, xương cổ tay…). Gãy xương sống làm chiều cao giảm đi ít nhất 4cm so với chiều cao của chính họ lúc trẻ hoặc làm biến dạng khung xương nặng nề như ví dụ trên.

Tự đánh giá nguy cơ gãy xương

Bệnh thường xảy ra sau mãn kinh nhiều năm, tuổi cao, có chỉ số mật độ xương (BMD) thấp. Ngoài ra, việc hút thuốc lá, cân nặng cơ thể nhẹ, uống những thuốc ảnh hưởng đến chuyển hóa của xương và người có nguy cơ té ngã cao càng làm tăng nguy cơ.

Thay vì chỉ dựa vào chẩn đoán có hay không bị loãng xương để điều trị, y học thực hành đã hướng đến chăm sóc dự phòng, nghĩa là tiên đoán nguy cơ gãy xương và quyết định điều trị dựa vào độ lớn của nguy cơ này. Hiện có nhiều mô hình tiên đoán gãy xương. Mô hình FRAX được Tổ chức Y tế thế giới phát triển dựa trên những nghiên cứu tại châu Âu, Bắc Mỹ, châu Á và châu Úc.

Phần mềm sẽ tính ra tỉ lệ nguy cơ khi được nhập các thông số bao gồm tuổi, giới tính, cân nặng, chiều cao, có bị gãy xương trước đó, tình trạng gãy xương ở cha mẹ, hút thuốc lá, có đang dùng glucocorticoid, có bệnh viêm khớp dạng thấp, mắc những bệnh góp phần gây loãng xương (như đái tháo đường type 1, cường giáp không điều trị, suy sinh dục hay mãn kinh sớm trước 45 tuổi, suy dinh dưỡng, bệnh gan mãn tính), uống hơn ba đơn vị chất có cồn mỗi ngày (tức hơn 850ml bia, 90ml rượu mạnh, 360ml rượu vang) và cuối cùng là mật độ xương ở cổ xương đùi đo bằng máy DXA.

Ưu điểm của mô hình là từng người trong chúng ta đều có thể tự đánh giá xác suất gãy xương của mình trong vòng 10 năm. Thường thì mức nguy cơ tính được là ≥ 20% xem là cao, 10-20% là trung bình và < 10% là thấp. Từ đó các bác sĩ có chiến lược tư vấn phù hợp và can thiệp dự phòng đúng đối tượng. Mô hình FRAX truy cập tại www.shef.ac.uk/FRAX/.

Ngoài ra còn có mô hình tiên đoán gãy xương của giáo sư Nguyễn Văn Tuấn, Đại học Garvan (Úc). Mô hình thứ hai này sử dụng năm yếu tố nguy cơ để tiên đoán gãy xương trong 5 và 10 năm sau, có thể tìm trên trang web www.fractureriskcalculator.com.