Những di sản Abe Shinzo

Ngày 12-7, người Nhật đã gửi lời tạm biệt cuối cùng tới cố thủ tướng Abe Shinzo trong khi lễ tang gia đình được tổ chức tại một ngôi đền vài ngày sau vụ ám sát gây chấn động cả nước. Ông Abe - thủ tướng tại vị lâu nhất của Nhật Bản và vẫn có ảnh hưởng ngay cả sau khi từ chức hai năm trước vì lý do sức khỏe - đã qua đời hôm thứ sáu tuần trước 8-7 sau khi trúng đạn trong lúc đang phát biểu vận động tranh cử ở thành phố Nara.

Ảnh: The New York Times

Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken đã vội vã tới Nhật Bản vào ngày 11-7 để chia buồn với gia đình Abe, gặp Thủ tướng Fumio Kishida, đồng thời trao bức thư của Tổng thống Joe Biden gửi gia đình Abe.

Tầm ảnh hưởng quốc tế

Việc một bộ trưởng cấp cao của Mỹ đến thăm chia buồn là điều không bình thường, và là một trong nhiều bằng chứng về tầm ảnh hưởng thế giới của ông Abe (một số nước, như Cuba và Brazil, đã tuyên bố quốc tang). Sở dĩ như vậy là nhờ những nỗ lực không ngừng của ông trong việc xây dựng lại vị thế cho nước Nhật - vốn đã suy giảm đáng kể chục năm về trước.

Ngoài những chính sách kinh tế đột phá nổi tiếng Abenomics, thì đối ngoại là một di sản nổi bật khác của ông Abe. Thậm chí, có thể nói rằng tên tuổi và ảnh hưởng của ông ở nước ngoài còn lớn hơn so với ở Nhật Bản. Thật vậy, không thủ tướng Nhật nào hiện diện nhiều như Abe trong G7 thời hậu chiến, hòa hợp tốt với cả chính quyền Barack Obama và Donald Trump ở Mỹ, cũng như Vladimir Putin ở Nga. Ông cũng là thủ tướng công du nước ngoài nhiều nhất. Không khó hiểu khi cả "hắc bạch lưỡng đạo" đều bày tỏ sự thương tiếc trước tin tức ông qua đời.

Giờ đây thì người kế nhiệm, cũng là bộ trưởng ngoại giao của ông, ông Kishida, sẽ thừa hưởng các thành quả đó, với một nước Nhật đang có vị thế quốc tế có lẽ là tốt hơn bao giờ hết kể từ sau Thế chiến II.

Ám sát chính trị gia: Một di sản Nhật Bản

Trong nước, ảnh hưởng của vụ ám sát ông Abe được dự báo sẽ rất lâu dài. Đã xuất hiện những lo ngại về việc biến cố này có nguy cơ "làm lung lay nền tảng dân chủ" và là một cuộc "tấn công vào xã hội dân sự" ở Nhật Bản.

Vụ nổ súng xảy ra hai ngày trước cuộc bầu cử Thượng viện mà Đảng Dân chủ tự do (LDP) cầm quyền đã giành chiến thắng áp đảo và nhiều chuyên gia cho rằng nó sẽ ảnh hưởng đến hành vi bỏ phiếu của cử tri. Những người từng chống chính sách kinh tế Abenomics như giáo sư Noriko Hama thuộc Đại học Doshisha hay Shigeaki Koga, một cựu quan chức Bộ Công thương, đều lên tiếng chỉ trích vụ ám sát và kêu gọi cử tri bỏ phiếu bình tĩnh, không bị dao động bởi vụ việc, "để chứng tỏ rằng bạo lực không thể đánh bại nền dân chủ Nhật Bản".

Trong khi cuộc điều tra về vụ ám sát đến giờ cho thấy nghi phạm Tetsuya Yamagami hành động một mình và không có động cơ chính trị, hình ảnh nhà lãnh đạo quốc gia nằm giữa vũng máu trên đường phố gợi nhớ về một thời kỳ bạo liệt trong lịch sử Nhật Bản. Những năm 1930, đất nước đã chứng kiến một loạt các cuộc tấn công nhằm vào Thủ tướng Tsuyoshi Inukai và các chính trị gia khác. Làn sóng bạo lực khi đó đã làm xói mòn nền dân chủ, hạ bệ chính quyền dân sự, cuối cùng đưa tới chủ nghĩa quân phiệt và phát xít ở Nhật, làm bùng lên chiến tranh Thái Bình Dương.

Và ông Inukai cũng không phải thủ tướng Nhật đầu tiên bị ám sát. Năm 1921, Thủ tướng Hara Takashi bị ám sát bằng dao tại ga Tokyo. Năm 1930, Thủ tướng Hamaguchi Osachi bị một thanh niên ám sát hụt tại ga Tokyo nhưng qua đời chín tháng sau đó. Rồi tới ngày 15-5-1932 thì nổ ra "ngũ - nhất ngũ sự kiện" (biến cố ngày 15 tháng 5), khi các sĩ quan và thiếu sinh quân hải quân, hầu hết đều chỉ xấp xỉ tuổi 20, tấn công Văn phòng Thủ tướng, sát hại ông Inukai, thủ tướng dân sự cuối cùng trước chiến tranh của Nhật Bản. Ông Inukai đã bị một sĩ quan hải quân cấp thấp bắn chết ngay trong dinh thự thủ tướng ở Tokyo. Những lời cuối cùng giữa họ được lịch sử ghi lại đầy ám ảnh: Inukai: "Nếu chúng ta có thể nói chuyện, thì các bạn hẳn đã hiểu". Những sĩ quan hải quân trả lời: "Đối thoại giờ vô ích rồi".

Nước Nhật hiện nay

Nước Nhật ngày nay đang chứng kiến một làn sóng mất niềm tin của cử tri vào giới chính trị gia ngày càng tăng do nhiều vấn đề, từ gian lận bầu cử, tham nhũng, đến suy giảm kinh tế vì dịch bệnh COVID. Tình trạng giảm phát kéo dài không có giải pháp đã khiến lương thực tế hầu như không tăng suốt hàng chục năm, đồng thời làm gia tăng bất bình đẳng xã hội. Mới đây hơn lại là một vấn đề ngược lại: lương không tăng kịp đà tăng giá mạnh nhiều mặt hàng thiết yếu và đồng yen tuột dốc không phanh đã làm dấy lên nhiều lo ngại về tương lai.

Chủ nghĩa tân tự do cũng đã tràn vào Nhật Bản và chiếm cứ nhiều nghị trình chính sách trọng yếu, biến nước Nhật thành một "xã hội tuyệt vọng", nơi không thể tránh khỏi tình cảnh những người thắng cuộc được hết, còn những ai thua cuộc rơi vào cảnh bất hạnh không lối thoát. Nghi can đã bắn chết ông Abe nhiều khả năng là một kẻ thua cuộc như vậy. ■