Để không còn chỗ cho thù hận

Tranh cãi nổ ra vì định nghĩa thế nào là “hate speech” vẫn mơ hồ -Rogerdahl@aol.com

EC cùng với Facebook, Twitter, YouTube và Microsoft đã cùng nhau công bố quy chuẩn ứng xử gồm hàng loạt cam kết nhằm ngăn chặn sự phát tán của những phát ngôn thù hận trên mạng, chỉ tiếc là điều này mới chỉ hạn chế ở người dùng mạng xã hội tại châu Âu.

Các công ty công nghệ ký thỏa thuận này tái khẳng định trách nhiệm thúc đẩy và điều phối quyền tự do ngôn luận trên mạng. Theo đó, các bên nhận thấy phát ngôn thù hận không chỉ ảnh hưởng tiêu cực tới những ai bị nhắm tới, mà còn tới cả những người cất lên tiếng nói vì tự do, sự khoan dung và không phân biệt đối xử trong các xã hội cởi mở của chúng ta, và ảnh hưởng xấu tới sự thể hiện tinh thần dân chủ trên mạng.

Vĕra Jourová - cao ủy Liên minh châu Âu (EU) về sự công bằng, người tiêu dùng và bình đẳng giới - bình luận: “Không may mạng xã hội lại là một trong những công cụ mà các nhóm khủng bố sử dụng để cực đoan hóa các thanh niên và sử dụng (thái độ) phân biệt chủng tộc để truyền bá bạo lực và sự thù ghét...

Thỏa thuận này là một bước quan trọng để đảm bảo rằng Internet vẫn là nơi tự do và thể hiện dân chủ, nơi các giá trị và luật pháp châu Âu được công nhận”. Các công ty cam kết sẽ xem xét phần lớn các thông báo tin mới để xóa những nội dung phát ngôn thù hận “trong vòng 24 tiếng, và nếu cần sẽ gỡ hoặc không cho phép truy cập tài khoản nữa”.

“HƠN CẢ Ô NHIỄM”

Chris Wolf, tác giả người Mỹ đã viết cuốn Viral hate: containing its spread on the Internet (tạm dịch: Kiểm soát sự thù hận lan truyền trên mạng), nói: “Mỗi phút trên Internet có khoảng 500 website mới, 300.000 tweet, 40.000 cập nhật trạng thái Facebook, 600 giờ nội dung YouTube được post lên.

Trong đó vô số nội dung, hình ảnh, bình luận, video chứa đầy những phát ngôn khơi gợi sự thù hận... nhằm đe dọa, quấy rối (thường nhắm vào những người thuộc nhóm thiểu số), chiêu mộ và khuyến khích những người có thái độ căm ghét tương tự, thậm chí xúi giục tấn công người khác ngoài đời thực. Sự thù hận trên mạng còn hơn cả “ô nhiễm”, nó ảnh hưởng tới con người rất nghiêm trọng”.

Facebook, mạng xã hội lớn nhất thế giới với 1,6 tỉ người dùng, nói sẽ dành ngân sách 1 triệu USD để chặn phát ngôn thù hận thông qua Online Civil Courage Initiative (Sáng kiến khuyến khích sự dũng cảm của người dân trên mạng), nhằm ngăn chặn và đẩy lùi những phát ngôn thù hận và chủ nghĩa cực đoan trên Internet ở châu Âu.

Số tiền này dùng để hỗ trợ các tổ chức phi lợi nhuận của châu Âu tham gia vào cuộc chiến chống lại chủ nghĩa cực đoan đang ở tầm mức mới, trong bối cảnh cuộc khủng hoảng di dân đang xảy ra tại khu vực.

Sáng kiến sẽ kéo những chuyên gia ngồi lại để cùng bàn thảo phát triển bộ công cụ và những cách thực thi tốt nhất. Không phải ngẫu nhiên Đức được lựa chọn làm nơi đặt đại bản doanh của chiến dịch. Phát ngôn thù hận trên mạng đặc biệt đang diễn ra nhiều ở đây, nơi đang phải vật lộn với làn sóng người tị nạn chưa từng có.

ĐẢO NGƯỢC TÌNH THẾ

Nói chung, thông điệp của Facebook và các mạng xã hội khác đều tốt đẹp. Giám đốc vận hành của Facebook Sheryl Sandberg viết: “Chúng ta cần sự bao dung và tình yêu lên tiếng khắp thế giới, vì liều thuốc chữa lành tốt nhất những giọng điệu xấu xa là ta cần nhiều tiếng nói hơn”.

Hiện giờ, chính sách của Facebook về các thông điệp thù hận và kêu gọi bạo lực vẫn là xóa bài và đóng tài khoản. Họ đã thuê một công ty ở Đức chuyên theo dõi và xóa những bài có nội dung phân biệt chủng tộc trên Facebook tiếng Đức, nhưng làm thế không xuể.

Sandberg gợi ý rằng cách tốt nhất để chống lại các nhóm có thái độ thù hận trên mạng là bằng nút “like” (thích). Tại phiên thảo luận ở Diễn đàn kinh tế thế giới 2016, bà kể chuyện một tổ chức phi chính phủ của Đức đã chống lại những người theo trường phái tân Đức quốc xã trên trang Facebook của Đảng Dân chủ quốc gia ra sao.

“Thay vì la hét phản đối, 100.000 người vốn không thích tổ chức này lại vào like trang và viết những thông điệp thể hiện sự bao dung trên đó - Sandberg cho biết - ...Họ đã hoàn toàn thay đổi nội dung của trang nói trên, từ một nơi đầy thù hận và kém khoan dung, trở thành những thái độ bao dung và hi vọng”.

Trên trang Huffington Post, Bộ trưởng phụ trách các vấn đề trẻ em và bình đẳng của Na Uy Solveig Horne viết: “Phát ngôn thù hận chính là mối đe dọa đối với quyền tự do ngôn luận, vì nó nhằm vào những nhóm yếu thế như người có khuyết tật, người đồng tính, chuyển giới hay các nhóm thiểu số khác. Mạng xã hội và Internet đã mở ra nhiều không gian để đối thoại.

Tự do ngôn luận là một giá trị tuyệt đối trong bất kỳ nền dân chủ nào, nhưng những phát ngôn thù hận thường lan tỏa nhanh và thường xuyên ở mọi nền tảng thông tin, gây ra sự sợ hãi, và là lý do khiến mọi người tránh né các cuộc thảo luận công khai. Điều này có thể khiến những tiếng nói quan trọng đáng lý cần được lắng nghe lại im lặng. Chúng ta cần nuôi dưỡng và thúc đẩy một môi trường mà ai cũng có thể thể hiện ý kiến của họ mà không bị những phát ngôn thù hận tấn công”.

THẾ NÀO LÀ “PHÁT NGÔN THÙ HẬN”?

Đó là một trong những câu hỏi hóc búa nhất của những người làm luật. Một phát ngôn như thế nào sẽ bị coi là có tính chất khơi gợi sự thù hận? Mỗi nơi lại hiểu và xử lý vấn đề theo một kiểu khác nhau.

Chẳng hạn, Nam Phi đang thảo luận một dự luật xử lý hình sự các phát ngôn gây thù hận, sau khi hồi tháng 1 vừa rồi có người đăng trên mạng xã hội những bài mô tả so sánh người da đen với khỉ. Quốc hội Nhật vừa thông qua luật đầu tiên ngăn chặn phát ngôn thù hận với khái niệm bao trùm cả những sự bôi nhọ hoặc đe dọa người khác trên mạng xã hội...

Theo Liên minh vì sự bình đẳng và các quyền chủng tộc (CRER) ở Scotland, thế giới chưa thống nhất về khái niệm “hate speech” trên mạng.

Nhiều nước đã có luật cấm các hình thức phát ngôn khiêu khích, bôi nhọ, kích động bạo lực... cụ thể, nhưng luật mỗi nước mỗi khác và hiện vẫn chưa có một định nghĩa hay các tiêu chuẩn rõ ràng cho điều gì thì bị coi là “hate speech” (dù có thể hiểu một cách khá chung rằng đó là những phát ngôn khuyến khích hay cổ vũ bạo lực, sự căm ghét, phân biệt chống lại người khác, đặc biệt vì nguồn gốc chủng tộc, tôn giáo, giới tính, xu hướng tình dục, khiếm khuyết cơ thể, nguồn gốc quốc gia hay tình trạng di cư..., vốn cũng là định nghĩa của Facebook).

Trong nhiều trường hợp, lằn ranh là khá mong manh. Các mạng xã hội đều có chính sách nhanh chóng gỡ bỏ những nội dung kích động hận thù quá rõ ràng, nhưng thực tế muôn hình vạn trạng đặt ra nhiều câu hỏi khó giải quyết, như một số nội dung có thể mang ý xúc phạm nhưng lại do hài hước không đúng chỗ hay thiếu thẩm mỹ, nếu quá tay thì lại có nguy cơ xâm phạm quyền phát ngôn tự do. ■