Chiếc ghế của chủ tịch Fed

Ngay cả một nghị sĩ Mỹ cũng chia sẻ tin giả đó, rồi vội vã xóa mất.

Cụ thể, thượng nghị sĩ Cộng hòa Mike Lee ngày 22-7 chia sẻ trên mạng xã hội X đơn từ chức ký tên ông Powell, cùng dòng trạng thái "Powell đã rời ghế!" và hai biểu tượng còi báo động màu đỏ nhấp nháy. Ông này nhanh chóng xóa bài viết và thừa nhận đã chia sẻ hình ảnh khi chưa biết chắc lá đơn là thật.

Tất nhiên đến nay chúng ta đều biết đó là tin giả. Ông Powell vẫn đang là chủ tịch Fed. Tuy nhiên, không phải tự nhiên mà người quen của tôi hay ông thượng nghị sĩ Mỹ lại vội vã tin vào những tin giả đó. 

Nguồn cơn xuất phát từ việc Tổng thống Trump liên tục tạo áp lực, đe dọa sa thải, hoặc đòi ông Powell từ chức. Ví dụ vào giữa tháng 7, ông Trump gọi Powell là "kẻ chậm chạp, cứng đầu" và cho rằng lãi suất tại Mỹ nên được giảm 3 điểm phần trăm - chỉ là một trong rất nhiều lần ông gây áp lực lên ông Powell kiểu đó.

Tranh cãi chuyện hạ lãi suất

Từ khi nhận chức vào tháng 1, Trump liên tiếp thúc giục Fed giảm lãi suất. Thị trường bất động sản Mỹ chậm lại đáng kể trong mấy tháng qua càng tạo áp lực thêm. Và sau đạo luật to và đẹp (One Big Beautiful Bill) dự kiến sẽ làm tăng thâm hụt ngân sách Mỹ thêm từ 3.000 đến 5.000 tỉ đô la, ông Trump càng muốn Fed hạ lãi suất.

Ông Trump tính toán đơn giản như sau: Nếu giảm 1 điểm lãi suất thì Mỹ sẽ bớt được tiền trả lãi vay cả nghìn tỉ, giảm áp lực lên phần thâm hụt ngân sách mới kia. Nhưng không chỉ có vậy. 

Phó giáo sư Peter Conti-Brown, chuyên gia về luật và chính sách ngân hàng thuộc Đại học Pennsylvania, nhận định: "Ông Trump coi lãi suất thấp như chiếc phao cứu sinh cho nền kinh tế và là công cụ để ông ghi điểm trước cử tri".

Vấn đề là ở Mỹ, không phải cứ tổng thống muốn thì ngân hàng trung ương sẽ làm theo. "Fed phải độc lập" là quan điểm lâu nay của giới kinh tế gia Mỹ lẫn thị trường tài chính. Với bản thân Fed, họ có 2 mục tiêu: đảm bảo giá cả ổn định và tối đa hóa việc làm trong nền kinh tế, nghĩa là giữ thất nghiệp thấp và không để lạm phát tăng cao. 

Ông Powell hiện lo lắng rằng thuế quan của ông Trump có thể khiến lạm phát tăng cao, vì vậy ông chủ trương "lắng nghe" thị trường đã.

Đầu tháng 7, ông Powell cho biết nếu không có chính sách thuế quan, Fed lẽ ra đã có thể giảm lãi suất trong năm nay. "Chúng tôi đã tạm dừng kế hoạch khi nhận thấy quy mô của thuế quan, và gần như tất cả dự báo lạm phát tại Mỹ đều tăng đáng kể". Nói cách khác, mâu thuẫn giữa Fed và ông Trump một phần là do chính sách thuế quan của ông Trump gây ra!

Vì sao Fed phải độc lập?

Trước tiên, sự độc lập của Fed là một trong những yếu tố mà người Mỹ luôn tự hào, được họ coi là sự ưu việt về thể chế kiểu Mỹ. 

Quan điểm chủ đạo, của những người như cựu lãnh đạo Fed và cựu bộ trưởng tài chính Mỹ Janet Yellen, là ngân hàng trung ương bị chính trị hóa sẽ có nguy cơ tạo ra lạm phát cao hơn và làm suy yếu niềm tin vào hệ thống tài chính quốc gia. Và sự suy yếu niềm tin có thể trừng phạt nền kinh tế Mỹ.

Đây không phải là lời đe dọa suông. Ngày 21-4, khi tổng thống Mỹ liên tục chỉ trích chủ tịch Fed và có tin đồn Trump sẽ sa thải Powell, chỉ số trung bình công nghiệp Dow Jones giảm hơn 1.000 điểm, tương đương gần 2,6%, S&P 500 giảm 2,5% và Nasdaq giảm 2,9%. 

Đồng USD cũng giảm 1,1%, xuống mức thấp nhất trong ba năm và lợi suất trái phiếu 10 năm của Mỹ tăng vọt.

Nguyên nhân được cho là do ngày 18-4, Chủ tịch Hội đồng cố vấn kinh tế Nhà Trắng Kevin Hassett khẳng định ông Trump vẫn đang "tiếp tục nghiên cứu" chuyện sa thải chủ tịch Fed. 

Sau phát biểu của ông Hassett, nhiều quỹ đầu cơ nhanh chóng bán tháo đồng USD. Tóm lại là lợi suất trái phiếu chính phủ tăng, đồng đô la mất giá và giá cổ phiếu giảm mạnh khi khả năng chủ tịch Fed bị sa thải lần đầu tiên được thị trường nhìn nhận là rất có thể xảy ra. 

Vài ngày sau, khi ông Trump cho biết sẽ không sa thải ông Powell, thị trường vui trở lại và đồng đô la Mỹ lại tăng giá.

Đó cũng không phải lần cuối cùng thị trường khiến tổng thống Mỹ lùi bước. Những tranh cãi cuối tháng 7 vừa rồi đã diễn ra với kịch bản tương tự. 

Dù liên tục chỉ trích Powell, Trump thừa nhận ông chưa thể làm gì một phần vì lo ngại thị trường sẽ phản ứng tiêu cực. Hơn nữa, ngay cả với một chủ tịch Fed mới, không có gì chắc chắn là Trump sẽ đạt được những gì ông muốn.

Có thể chính vì vậy mà lúc này, thay vì nói nhiều đến chuyện sa thải Powell, Trump đã đổi chiến thuật. Ông đang dự kiến sẽ công bố tên ứng viên thay thế ông Powell sớm hơn, như một cách hạ uy tín và tạo áp lực buộc ông Powell tự từ chức. 

Tuy nhiên, chủ tịch Fed tân nhiệm vẫn sẽ phải bảo vệ sự độc lập của Fed và không thể hạ lãi suất nhiều như ông Trump đòi (giảm hẳn 3 điểm).

Fed chỉ có thể kiểm soát lãi suất cơ bản, một loại lãi suất chính sách ngắn hạn. Thông thường, khi lãi suất này giảm thì lãi suất dài hạn giảm theo, nhưng điều đó không hề chắc chắn. 

Mà lãi suất dài hạn mới là lãi suất người vay mua nhà, sinh viên vay nợ, và Chính phủ Mỹ phải trả khi vay tiền. Fed không kiểm soát được lãi suất này, mà chỉ có thể "định hướng" nó. Lãi suất dài hạn chưa chắc đã chịu "nghe" lãi suất Fed, nó vẫn có thể cao một cách lì lợm, dù lãi suất Fed giảm đáng kể, nhất là khi thị trường nhìn nhận tính độc lập của Fed bị xói mòn.

Tất nhiên, vấn đề thị trường cảm nhận sự "không độc lập" của Fed thế nào thì... vô chừng. Nhưng có một điều là chắc chắn: sẽ không có chủ tịch Fed nào muốn tự hủy hoại sự nghiệp và uy tín mà nghe theo ông Trump răm rắp. 

Lãi suất Mỹ khả năng cao là sẽ được cắt giảm với một tân thống đốc (và có thể chính ông Powell cũng sẽ làm vậy trong năm nay, trước khi hết nhiệm kỳ vào nửa đầu 2026), nhưng khó thể giảm sâu như ông Trump đòi. Điều đó đồng nghĩa lãi vay mua nhà của dân Mỹ lẫn lãi vay trái phiếu chính phủ Mỹ vẫn sẽ cao.■