Tại sao lũ lụt nguy hiểm hơn vào ban đêm

Lúc 4h sáng 4-7 tại trại La Junta ở Kerr (Texas), Kolton Taylor tỉnh giấc vì nghe tiếng la hét. Cậu bé 12 tuổi bước ra khỏi giường và ngay lập tức giẫm chân xuống dòng nước lũ cao đến đầu gối từ con sông Guadalupe gần đó. 

Không lâu sau, nước đã dâng đến thắt lưng. Trong bóng tối, cậu lần mò tìm đôi giày thể thao đang nổi gần đó, xỏ vào rồi chạy lên đồi tìm nơi an toàn. Tất cả 400 người trong trại hè dành cho bé trai đều sống sót. 

Nhưng cách đó 8km, tại trại Mystic, 28 trại viên và người hướng dẫn đã thiệt mạng. Trận lũ quét ở Texas là thảm họa vào bất kỳ thời điểm nào trong ngày, nhưng đặc biệt nguy hiểm hơn khi xảy ra vào ban đêm.

Theo tạp chí trực tuyến Grist, nghiên cứu cho thấy hơn một nửa số ca tử vong do lũ lụt xảy ra sau khi trời tối. Trường hợp lũ quét, một nghiên cứu còn cho rằng con số này lên tới gần 3/4. Những mối nguy khác cũng trở nên chết người hơn trong bóng tối. Các cơn lốc xoáy xảy ra từ lúc mặt trời lặn đến khi mặt trời mọc có thể gây tử vong gấp đôi so với những cơn lốc vào ban ngày.

Stephen Strader, nhà địa lý chuyên nghiên cứu về các nguy cơ tại Đại học Villanova (Mỹ), cho biết vào ban đêm, chỉ dựa vào một cuộc gọi từ người thân hay còi báo động ngoài trời là không đủ. 

Lựa chọn an toàn nhất là một chiếc radio NOAA, thiết bị phát cảnh báo chính thức 24/7 từ văn phòng Cơ quan Thời tiết quốc gia Mỹ gần nhất. Một lợi thế lớn của thiết bị này là không phụ thuộc vào sóng di động. 

"Đó là công nghệ kiểu cũ, nhưng chính là thứ sẽ đánh thức và dựng bạn dậy lúc 3h sáng" - Walker Ashley, nhà khoa học khí quyển kiêm nhà địa lý chuyên về thảm họa tại Đại học Bắc Illinois (Mỹ), nói.

Ngay cả khi có cảnh báo, việc phản ứng vào giữa đêm cũng không dễ dàng. Khi bị đánh thức, con người thường choáng váng, cần thêm thời gian để hiểu chuyện gì đang xảy ra trước khi có thể hành động. "Những phút giây quý giá ấy rất quan trọng trong các tình huống kiểu này để kịp chạy đến nơi an toàn" - Strader nói.

Tự thân bóng tối cũng là một vấn đề khác. Con người có xu hướng nhìn ra ngoài để xác thực xem cảnh báo thời tiết có đúng với thực tế hay không, nhưng vào ban đêm, họ thường không thể tìm thấy sự xác nhận đó, cho đến khi quá muộn. 

Một số người lái xe vào vùng nước lũ vì không nhìn thấy nước sâu đến đâu, rồi bị nước cuốn trôi. Việc sơ tán và tìm cách cứu người cũng khó khăn hơn khi gần như không nhìn thấy gì. 

"Cứ thử đi bộ trong rừng khi không bật đèn pin là biết khó thế nào. Giờ thử tưởng tượng phải dò dẫm giữa dòng nước lũ hoặc tìm nơi trú ẩn trong lúc nước chảy xiết vào ban đêm, lại không có đèn pin. Đúng là cơn ác mộng" - Ashley nói.

Lập luận này có thể áp dụng cho hầu hết các hiểm họa, nhưng vấn đề về đêm trở nên nghiêm trọng nhất với những thảm họa bất ngờ như lốc xoáy và động đất, cũng như trận lũ quét vào sáng sớm ở Texas, nơi con sông Guadalupe dâng cao khoảng 8m chỉ trong 45 phút. 

Bầu khí quyển ấm hơn có khả năng giữ nhiều hơi ẩm hơn, đồng nghĩa với việc các cơn bão có thể đổ nhiều nước hơn và bất ngờ hơn so với trước đây. 

"Về cơ bản, do biến đổi khí hậu, chúng ta đã biến bầu khí quyển trở nên cực đoan hơn" - Strader nói. Anh đang lên kế hoạch nghiên cứu xem các thảm họa khác như bão và cháy rừng có gây tử vong nhiều hơn vào ban đêm hay không.

Khi bão Harvey đổ mưa suốt nhiều ngày ở Texas vào năm 2017, người dân mô tả cảnh tượng nước tràn vào nhà khi họ thức dậy; Vệ binh quốc gia Texas đã phải điều thuyền cứu hộ qua các khu dân cư trong bóng tối để tìm người sống sót. 

Những năm gần đây, các cơn bão ngày càng mạnh lên nhanh chóng trước khi đổ bộ, được tiếp thêm năng lượng từ nước biển ấm hơn. Điều này rút ngắn khoảng thời gian các nhà dự báo có thể cảnh báo người dân về một cơn bão mạnh sắp ập tới. 

Vấn đề càng trầm trọng hơn khi vào cuối tháng 7, Lầu Năm Góc có kế hoạch ngừng chia sẻ dữ liệu vi sóng từ vệ tinh chính phủ - vốn giúp các nhà dự báo theo dõi bão vào ban đêm.

Trong quá khứ, điều kiện ban đêm từng giúp làm chậm cháy rừng. Nhiệt độ thấp hơn và không khí có độ ẩm cao hơn giúp giảm khả năng cháy lan. Nhưng biến đổi khí hậu đang làm suy giảm những hiệu ứng có lợi đó. 

Cường độ trung bình của các đám cháy về đêm trên toàn cầu đã tăng 7% từ năm 2003 đến 2020, theo một nghiên cứu đăng trên tạp chí Nature. Điều này có nghĩa các đám cháy ngày càng lan rộng vào đêm khuya và rạng sáng.

Trong khi số người chết do lốc xoáy vào ban ngày đã giảm theo thời gian, số ca tử vong vào ban đêm lại gia tăng, Strader và Ashley phát hiện trong nghiên cứu. Hiện vẫn chưa rõ biến đổi khí hậu ảnh hưởng thế nào đến lốc xoáy. 

Họ phát hiện các cơn lốc xoáy xảy ra vào ban đêm có khả năng cao hơn về mặt thống kê là sẽ đánh trúng ai đó. Đơn giản vì vào ban đêm, có nhiều "mục tiêu tiềm năng" hơn rải rác khắp khu vực. 

Ban ngày, mọi người thường tập trung ở các thành phố và những tòa nhà văn phòng kiên cố, còn ban đêm lại ở nhà - nhiều căn có thể là nhà di động, không đủ vững chắc để chống chọi với lũ hoặc gió lớn.

Ban đêm làm tăng cao mức độ nguy hiểm cho nhiều loại thảm họa, nhưng bóng tối không phải là yếu tố duy nhất, và không nhất thiết phải gây chết người, Ashley nói, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc sở hữu một chiếc radio dự báo thời tiết và lập sẵn kế hoạch phòng khi điều tồi tệ nhất xảy ra. 

"Hãy có nhiều cách để thu nhận thông tin, và khả năng sống sót của bạn sẽ cực kỳ cao, ngay cả trong tình huống lốc xoáy khủng khiếp nhất".