Chết trên trang toán

Phóng to

Nén hương thắp cho GS Phạm Anh Minh trường ĐH Khoa học Huế

Trong cái thời ngổn ngang giá trị chân -giả, em đại diện cho niềm đam mê nghiệt ngã mà nóng bỏng đến từng tế bào, từng sợi tóc – đam mê toán học. Chân diện em là chân diện một nhà toán học đích thực, không phải ở cái bằng tiến sĩ toán mà chính vì con người em, vì ngọn lửa đam mê toán học luôn cháy bỏng trái tim em.

44 năm. Vẫn ngắn ngủi với một khát vọng, một tình yêu. Yêu người không nhọc bằng yêu toán. Toán khô như ngói. Mà ngói vẫn nở hoa. Ai đã nhìn thấy những đóa hoa diệu kỳ ấy ắt sẽ bị mụ mị bởi mùi hương, sắc màu biến diệu tỏa ra từ những ký hiệu, công thức, định lý... Hình dung em, tôi vẫn hình dung một Phạm Anh Minh giọng nói như reo, mắt ngời sáng, môi đỏ au, đi chân trần, hai tay dâng trái tim bỏng rát tình yêu cho toán học.

Toán ám ảnh em từng bữa ăn giấc ngủ, trong từng câu chuyện với vợ con, bạn bè, thầy trò. Lần nào gặp tôi, em cũng không biết cái ghế mình ngồi như thế nào, người nghe em hiểu hay không, em nói từ đầu đến cuối như bị toán nhập về đề tài em đang theo đuổi, những bài báo toán trong những tạp chí toán quốc tế, những chuyến đi dự hội nghị hay nghiên cứu tại Nhật, Anh, Pháp..., hạnh phúc và cả nỗi cô đơn của đời làm toán.

Sống thế nào ra đi thế ấy. Chiều 23-10 em đi dạy về, ngồi trước máy tính mê mải. Có phải “ngói” lại một lần nữa ra hoa với em trong khoảnh khắc cuối cùng ấy, khi bóng chiều đang ngập dần căn phòng làm việc, chỉ những ký hiệu, công thức, định lý chói lòa trên máy tính... Trái tim bé nhỏ yếu đuối của em đã vỡ vì không chịu nổi thứ ánh sáng ấy. Em đổ vật xuống lúc 6g. Tiếng ngã khiến người vợ yêu chạy lên... Tất cả chỉ trong một “sát na”. Vâng, một “sát na” Minh ơi!

Tôi còn nhớ tươi rói như hôm qua cái thời mình còn ở bên nhau, khi em còn là một Phạm Anh Minh ăn bo bo nhưng lớn lên bằng toán. Em là một sinh viên xuất sắc nhất mà tôi được dạy, đi theo giáo sư Huỳnh Mùi lúc ấy bằng tuổi em bây giờ và mới từ Nhật về để chưng tỉa “hoa thủy tiên trong toán học”.

Nghiên cứu đối đồng điều các p-nhóm, đề tài hai thầy trò theo đuổi quả là việc chưng tỉa hoa thủy tiên trong cái thời cực kỳ khó khăn, bị xâu xé bởi gạo cơm mắm muối đời thường. Người ta tìm đến với toán ứng dụng để mưu cầu giúp đất nước phát triển, giải được bài toán đói nghèo chứ mấy ai buốt óc nhức đầu với loại toán thuần túy mà vẻ đẹp, mùi hương, cốt cách như một giò thủy tiên trang trọng kiêu sa khó tính.

Nhà toán học Richard Brauer thường khuyên các nghiên cứu sinh của mình nên tránh xa việc nghiên cứu đối đồng điều và biểu diễn các p-nhóm vì công việc này quá khó, càng ngày càng khó vì các bài toán tương đối dễ đã giải quyết hết rồi. Nhưng hai thầy trò cứ đi.

Gạo cơm cứ lo, hoa thủy tiên cứ tỉa. Sẽ có lúc người ta nhận ra vẻ đẹp của nó cần cho bất cứ lúc nào, dù đói nghèo hay giàu có. Đi sẽ đến. Mười năm hay bao nhiêu cũng được. Những bài báo toán liên quan đến đối đồng điều các p-nhóm quá đặc biệt khi p lẻ của em được đăng trên những tạp chí toán quốc tế uy tín đã đóng góp rất nhiều trong lĩnh vực này.

GS David John Benson, Đại học Georgia, đánh giá: “Minh có hiểu biết về lĩnh vực này hơn bất kỳ ai đang đeo đuổi đề tài này. Ngoài ra Minh còn thực hiện công việc để trở thành một thành viên độc lập trong cộng đồng toán học. Minh cộng tác với những đồng tác giả hàng đầu như Bruno Kahn, Peter Symonnds...

Nếu anh ấy thuộc hệ thống của Hợp chủng quốc, không thể nghi ngờ nếu anh ấy được đề bạt chức danh phó giáo sư tại phần lớn các trường đại học nghiên cứu”. Hội đồng mà Minh bảo vệ học vị Habilitation à diriger des recherches ngành toán học tại Đại học Paris - Nord ngày 26-5-2004 cũng đã trang trọng nhận xét: “Anh Minh hoàn toàn có sự thành thạo của một nhà toán học chuyên nghiệp và khả năng hướng dẫn các nghiên cứu”.

Đau đớn thay em đã mang khả năng ấy về thế giới bên kia. Bất hạnh cho em và thiệt thòi cho những con người đang tâm huyết với cuộc chấn hưng giáo dục. Cuộc chấn hưng ấy cần những con người như em, cần những tiến sĩ với những công trình thật, cống hiện thật, vắt hết tim óc cho khát vọng. Vâng, em đã vắt cạn óc, kiệt máu tim vì tình yêu và khát vọng ấy - chết trên trang toán! Những gì em để lại, những gì đang dang dở ai làm tiếp Minh ơi!

Người nhà kể rằng khi em mất chiếc bàn gương trong nhà bỗng nhiên rạn nứt. Có phải linh hồn em vẫn đau đáu về những gì bỏ lại - vợ con bơ vơ, công việc dang dở. Tôi biết người thầy từng dìu dắt em trong bước đầu gay go, GS Huỳnh Mùi sẽ vào với em.

Thầy sẽ “nói chuyện” với em Minh ạ! Chỉ những người cùng chí hướng, khát vọng mới hiểu em muốn nói gì trước khi ra đi! “Tạm biệt” em, nhà toán học dễ thương nhất tôi từng biết, người học trò không phải ai cũng có được trong quãng đời làm thầy. Không ai nói lời vĩnh biệt em khi chúng tôi còn gặp em nhiều lần trên những gì em để lại, khi trái tim chúng tôi tràn ngập kỷ niệm và hình ảnh em.