"Pháp sư Trung Hoa" biến hóa phụ đề phim

Tại Liên hoan phim quốc tế Thượng Hải (SIFF), đó là những phụ đề viên, mặc áo tối màu ngồi trong cánh gà, nhận trách nhiệm căn chỉnh, thậm chí viết phụ đề trực tiếp trong lúc phim đang chiếu trên màn ảnh rộng.

SIFF là sự kiện phim lớn bậc nhất châu Á, với hơn 400 suất chiếu mỗi kỳ liên hoan, trải dài khắp thành phố Thượng Hải cũng như các tỉnh thành lân cận trong khu vực đồng bằng sông Dương Tử. 

Các buổi chiếu thu hút không chỉ nhờ danh sách phim tuyển lựa kỹ lưỡng từ trong và ngoài Trung Quốc, mà còn vì những dòng phụ đề "phá tan bức tường thứ tư" khiến giới mộ điệu tò mò, thích thú mà kháo nhau nán lại tới cuối phim.

"Biểu diễn" với phụ đề

"Hy vọng mọi người uống một cốc sữa nóng sau khi xem phim!" - dòng phụ đề kỳ lạ chớp trên màn hình buổi chiếu Léon: The Professional, bộ phim làm nên tên tuổi của đạo diễn Luc Besson, tại SIFF vài năm trước. 

Nhiều khán giả bỏ qua ẩn ý này - dòng phụ đề đang mời gọi khán giả bắt chước thói quen uống sữa hằng ngày của tên sát nhân trong phim. Nhưng Sylvia Zhang, một khán giả trong rạp, vẫn còn nhớ như in. 

"Đó là lúc tôi hiểu ra có một người đang căn thời gian, điều khiển từng dòng phụ đề ngay tại rạp". Quan sát của cô là hoàn toàn chính xác. Ở một số buổi chiếu khác của SIFF, phim kết thúc với dòng phụ đề nhắc nhở "Trời đang mưa, mọi người về cẩn thận!". 

Rõ ràng chỉ có thể được gõ ngay lúc ấy, chứ không thể chuẩn bị trước. Và chúng là thành quả lao động của các tình nguyện viên gõ phụ đề ở SIFF, theo trang Sixth Tone.

Thông thường, khi xem phim tại nhà hoặc rạp, phụ đề sẽ được căn thời gian và đồng bộ sẵn với bản phim trước khi trình chiếu. Tuy nhiên, trong một số bối cảnh như sân khấu kịch hoặc liên hoan phim có thời gian chuẩn bị gấp, việc làm phụ đề sẽ khác hẳn. 

Trong các trường hợp này, người ta thường sử dụng "surtitle" - phụ đề thời gian thực, cho phép các phụ đề viên căn đúng thời điểm nhân vật nói để hiển thị dòng chữ dựa theo tình huống thực tế. Khác với phụ đề thông thường, surtitle không được gắn trong màn hình phim mà thường được trình chiếu trên một màn hình nhỏ đặt ngay dưới hoặc phía trên màn hình lớn.

Tại Việt Nam, loại phụ đề này xuất hiện trong nhiều sân khấu kịch như Nhà hát Lớn hoặc IDECAF, trong khi tại Thượng Hải, ban tổ chức SIFF sử dụng surtitle như giải pháp hiệu quả nhất để theo kịp guồng quay hơn 400 buổi chiếu mỗi mùa liên hoan - đặc biệt là khi phần lớn phim được gửi từ nước ngoài về và chiếu gấp mà chưa có đủ phụ đề tiếng Trung. 

Do lịch chiếu phim tại SIFF kéo dài từ ngày đến đêm, hầu hất các phụ đề viên là sinh viên tình nguyện. Tuy nhiên, cũng có không ít phụ đề viên là người mê phim ảnh, thậm chí sẵn sàng đi từ vùng khác đến để được tham gia tình nguyện cho liên hoan phim này. 

Một trong số đó chính là Sylvia Zhang, hiện đã tham gia vị trí phụ đề viên cho SIFF được hai năm. "Phụ đề viên không chỉ có mỗi việc ấn nút. Việc này giống như chơi DJ: bạn luôn phải tập trung căn chỉnh, tăng tốc, giảm tốc, để ý cẩn thận với các tình huống bất ngờ" - Zhang nói với Sixth Tone.

"Như lái máy bay vậy"

Hiếu rõ áp lực của việc gõ phụ đề trực tiếp hơn ai hết có lẽ là Mạnh Thần Huy (Meng Chenhui) - trưởng bộ phận phụ đề của SIFF từ năm 2017. Mỗi năm, khoảng 2/3 phim gửi về liên hoan phim đều không có phụ đề nhúng - đồng nghĩa với việc các dòng thoại phải được căn thời gian bằng tay, ngay tại buổi chiếu. 

Công việc này cần tới gần 300 tình nguyện viên mỗi mùa phim, "hầu hết là sinh viên", Mạnh cho biết. Trước khi làm quản lý, bản thân anh cũng là một huyền thoại trong nghề phụ đề viên - với kỷ lục làm phụ đề cho 55 bộ phim trong chỉ một mùa chiếu.

"Nhiều phim chúng tôi chiếu vừa mới được phát hành. Đặc biệt với phim nói tiếng nước ngoài hoặc tiếng địa phương, các nhà sản xuất phim sẽ không có đủ thời gian căn thời gian từng dòng thoại cho từng bản phim. Nhanh nhất là chúng tôi dùng màn hình phụ, vừa căn thời gian, vừa chỉnh thoại ngay trong lúc chiếu phim với sự trợ giúp của các tình nguyện viên" - Mạnh nói.

Thông thường, công việc này cần hai bước: Các đối tác dịch thuật cần 3-5 ngày để dịch thô thoại phim trước, sau đó các phụ đề viên sẽ có một tuần tập dượt, xem và học thuộc nhịp phim trước khi "vào trận". 

"Những ngày chuẩn bị, tôi liên tục xem phim, sau đó nhắm mắt và học thuộc từng dòng, chỉ nghỉ để ăn, ngủ và đi vệ sinh" - Mạnh nói. Theo anh, công việc này cần nhiều sự tỉ mẩn, kiên nhẫn và sức bền, tuy không quá khó nhưng lại quyết định trực tiếp đến trải nghiệm xem phim của khán giả.

Trái với phong thái điềm tĩnh của Mạnh Thần Huy hay các phụ đề viên lành nghề khác, sự căng thẳng và hoảng hốt là cảm giác không tránh khỏi đối với các tình nguyện viên mới vào nghề. Theo Nhan Tử Kỳ (Yan Ziqi), một phụ đề viên kỳ cựu của SIFF, sự cố không lường trước xảy ra là điều không hiếm, bởi với 400-500 phim chiếu, đội ngũ duyệt phụ để đôi khi chỉ có thể xem lướt . 

Tuy nhiên, chỉ một khác biệt nhỏ giữa phụ đề và phim chiếu cũng có thể làm phụ đề viên loạn nhịp. "Chuyện mắc sai lầm là không tránh khỏi, nhưng khi người mới có thể rơi vào hoảng loạn, các phụ đề viên kỳ cựu có thể giữ bình tĩnh, vì miễn là khán giả hiểu được nội dung, họ vẫn có thể theo được mạch phim" - Nhan nói với báo tiếng Hoa The Paper năm 2018.

Việc giữ nhịp phim là vô cùng quan trọng - do đó, trong hầu hết trường hợp SIFF thường yêu cầu hai phụ đề viên cho một buổi chiếu, thay nhau căn thoại cho phim. "Giống như lái máy bay vậy - một người điều khiển, người còn lại quan sát và nhảy vào hỗ trợ khi có bất kỳ vấn đề gì xảy ra" - Shen Tianjun, một tình nguyện viên gắn bó lâu năm với SIFF, nói với Sixth Tone.

Những người "vô hình" được vinh danh

Chạy phụ đề là một công việc sau cánh gà thầm lặng - bạn được coi là làm tròn trách nhiệm khi không ai nhận ra vấn đề gì, cũng không nhận ra bạn đang có mặt ở đó. Dù vậy, khán giả đôi khi cũng nhận ra và tưởng thưởng cho những nỗ lực của các phụ đề viên.

Mạnh Thần Huy được các khán giả của SIFF gọi yêu là "Mạnh lão bản" (ông chủ Mạnh). Trên các mạng xã hội, người ta không tiếc lời gọi anh là "thánh phụ đề" hay "Leonardo DiCaprio của giới phụ đề" vì năng lực cũng như sự cống hiến của anh cho cộng đồng phim, theo The Paper. Những suất chiếu có anh cầm trịch luôn được ca ngợi là "thao tác thần sầu, chính xác như phụ đề nhúng".

Những lời nhắc nhở "phá vỡ bức tường thứ tư" - tức ranh giới tưởng tượng giữa tác phẩm và người xem - sau khi thoại phim kết thúc ở SIFF mấy năm gần đây cũng là do "ông chủ Mạnh" khởi xướng. 

Tất cả bắt đầu từ một tương tác ngẫu nhiên mà ấm áp: sau buổi chiếu phim Showa 64 năm 2016 dài 4 tiếng và kết thúc lúc 1h khuya, trời Thượng Hải bỗng đổ mưa to, Mạnh tự động viết lên màn hình phụ đề một dòng "Mọi người ra về cẩn thận nhé", khiến nhiều khán giả cảm động.

Lâu dần, các phụ đề viên khác cũng học theo anh - đơn cử như Nhan Tử Kỳ, trong buổi chiếu Harry Potter and the Deathly Hallows: Part 2 đã tri ân diễn viên Alan Rickman (vai giáo sư Snape) vừa qua đời khi đó bằng dòng phụ đề "R.I.P. Alan Rickman". Dòng phụ đề đã khiến cả khán phòng vỗ tay nhiệt liệt, một phản ứng mà cô không hề ngờ tới.

Với Nhan, công việc tình nguyện viên ở SIFF đã cho cô nhiều thứ - không chỉ là được thỏa tình yêu phim, mà còn giúp cô tìm được tình yêu với bạn trai hiện tại. 

"Sau khi làm phụ đề chung, chúng tôi nhận ra mình có chung gu phim. Sau một hồi trò chuyện qua lại, chúng tôi bắt đầu cảm mến nhau" - cô kể với The Paper.