Dầu hỏa, Iran và Mỹ

Phóng to

Allen Dulles - “bộ não” của cuộc đảo chính lật đổ Mossadegh

Các giới chức tôn giáo đáng kính nhất cũng được tiếp cận và lôi kéo. Zahedi và thuộc hạ sẽ chiếm Bộ Tổng tham mưu và cảnh sát, nhà ở của Mossadegh, Đài phát thanh Tehran, Ngân hàng Trung ương và mạng lưới thông tin liên lạc. Vài ngàn USD là đủ mua đa số các dân biểu quốc hội để họ hợp thức hóa cuộc chính biến này và biểu quyết ủng hộ Zahedi trong quốc hội.

Kế hoạch được vạch ra hoàn hảo song chỉ dừng lại trên... giấy! Ngày 9-6, kịch bản của CIA và MI6 được trình Bộ Ngoại giao Mỹ và Anh. Ngày 1-7, Churchill chấp thuận. Mười ngày sau, Eisenhower cũng bật đèn xanh. Quá trễ! Bốn ngày trước, Đài phát thanh bí mật của Tudeh loan tin đã bắt gọn một ổ gián điệp và bọn phản bội do Zahedi cầm đầu âm mưu lật đổ Thủ tướng Mossadegh! Rõ ràng là ông đã biết trước vụ đảo chính.

Đến lúc chuẩn bị hành động CIA mới biết các con ách chủ bài của mình đã bị cháy hết! Zahedi không gom được những người cần thiết. Và không ai có thể nói trước thái độ của quốc vương như thế nào...

Để thuyết phục con người không có lập trường này, CIA đã cầu cạnh cô em gái song sinh, công chúa Ashraf, một phụ nữ quyết đoán nhưng ít quan hệ, đang sống lưu vong tại Pháp. Đại tá Stephen J. Meade được giao nhiệm vụ dẫn cô ta về gặp gia đình để gây áp lực với quốc vương. Rắc rối là Meade không tìm được công chúa, nên phải nhờ cậy đến anh em nhà Rashidian. Họ phát hiện cô đang nghỉ mát ở một làng tại vùng Côte D'Azur trứ danh của nước Pháp. Để thuyết phục Ashraf vận động anh mình, Meade phải chi ra một số tiền lớn và một áo choàng bò rừng, cùng lời hứa hẹn sẽ bảo đảm an toàn cho cả hoàng gia Iran trong trường hợp bị thất bại.

Tại Tehran, cuộc trở về của công chúa gây nên một làn sóng biểu tình phản đối của những người theo Mossadegh. Quốc vương tức giận vì không được thông báo trước, đã từ chối gặp công chúa cho đến ngày 29-7. Cuối cùng khi họ gặp nhau thì chỉ có... cãi lộn! Để thuyết phục vua anh, công chúa phải nhờ cậy đến uy danh tướng H. Norman Schwarzkopf (ông bố của vị tướng lừng danh trong chiến tranh vùng Vịnh lần thứ nhất, 1991), người mà sau Thế chiến 2 từng xây dựng và huấn luyện lực lượng cảnh sát Iran. Ngày 30-7, tin chắc ông anh mình sẽ làm theo ý của người Anh - Mỹ, công chúa Ashraf rời Iran.

Ngày 1-8, tướng Schwarzkopf đến Tehran. Ông được quốc vương tiếp kiến ngay tại phòng khiêu vũ hoàng gia. Vua Pahlavi phải kề tai ông nói nhỏ, trong tiếng nhạc xập xình, vì sợ cung điện bị gài máy thu âm. Ông không tin vào lời đảm bảo của cô em gái, và không tin quân đội sẵn sàng ủng hộ mình. Kim Roosevelt tỏ ra rất lo lắng, phải hành động gấp. Mấy ngày sau đó ông liên tục gặp quốc vương và không ngần ngại có biện pháp hăm dọa: nếu Mossadegh còn cầm quyền, Iran có nguy cơ trở thành nước cộng sản. Tệ hơn nữa, còn có thể giống như Triều Tiên! Vua Pahlavi đồng ý... chạy trốn đến vùng biển Caspienne! Thế là Roosevelt quyết định “tiên hạ thủ vi cường”: tạo ra hai thánh chỉ giả của vua Iran! Cái thứ nhất là cách chức Mossadegh. Cái thứ nhì là bổ nhiệm Zahedi lên làm thủ tướng. Rắc rối còn lại là làm sao tìm được chữ ký thật của quốc vương.

Ngày 4-8, nắm được tin về âm mưu lật đổ mình, Mossadegh đã tổ chức trưng cầu ý dân để giải tán quốc hội.

Cú đảo chính hụt

Phóng to
CIA đã sử dụng công chúa Ashraf để thuyết phục anh trai là quốc vương Reza Pahlavi (bên phải) đừng chống lại cuộc đảo chính

Ngày 13-8, cuối cùng CIA cũng có được chữ ký thật của quốc vương. Kim Roosevelt đã có thể khởi động cỗ máy hạ bệ Mossadegh. Các báo tấn công dữ dội Thủ tướng Mossadegh: nói ông ta là cộng sản, một tên côn đồ tay sai của CIA, thành viên Tudeh trá hình, báng bổ các giáo chủ và tấn công nhà thờ... Ngày 14, Kim Roosevelt yêu cầu chi thêm 5 triệu USD. Giờ J dự kiến vào đêm 15-8. Mossadegh... biết trước và đã ra tay hành động! Ông huy động quân đội tại Tehran, chiến xa và các đơn vị phục kích quanh nhà. Khi quân đảo chính mò đến, tất cả đều bị bắt gọn. Zahedi buộc phải chạy đến trú ẩn nơi CIA. Lúc 5g45 ngày 16-8, Đài phát thanh Tehran loan báo vừa dẹp tan một âm mưu đảo chính. Tại tổng hành dinh CIA chẳng ai còn biết phải làm gì nữa!

Kim Roosevelt tìm cách ứng biến. Nếu người ta tin rằng chính Mossadegh đã bày ra cuộc đảo chính này? Để biến ý tưởng đó thành hiện thực, cần phải có quốc vương trợ giúp. Thế mà quốc vương đã chuồn đến Baghdad tị nạn rồi! Roosevelt gửi đến nhà vua nội dung cốt lõi của bài diễn văn cần phải đọc, thông qua đại sứ Mỹ tại Iraq Burton Berry. Được an toàn ở nước ngoài, quốc vương tuân theo ngay. Ông tuyên bố trên đài phát thanh chính mình đã ký lệnh cách chức Mossadegh và bổ nhiệm Zahedi, và đã trốn ra nước ngoài để tránh một cuộc nổi dậy của cộng sản. Chẳng bao lâu sau đó, ông đến Rome.

CIA từ đó chiến đấu như một hiệp sĩ... mù, tìm cách tạo ra tình hình hỗn loạn, vô chính phủ! Họ tổ chức một cuộc biểu tình “dỏm” của người cộng sản, rồi qui tụ những kẻ chống Mossadegh và xúi giục các giáo sĩ tuyên bố thánh chiến. Ngày 18-8, một thông tin đến từ Washington: chiến dịch thất bại, phải hủy bỏ!

Mossadegh sụp đổ

Phóng to

Kim Roosevelt - cháu của tổng thống Mỹ Theodore Roosevelt - chuyên gia lật đổ của CIA

Tuy nhiên, Kim Roosevelt vẫn cố trì kéo. Tin tức về “thánh chỉ” lan đi khắp cả nước. CIA tổ chức một cuộc biểu tình ủng hộ quốc vương. Trong đám quần chúng kêu gọi nhà vua quay về, người ta thấy có các giáo chủ. Và dường như có một nhân vật mang tên... Ruhollah Musavi Khomeyni...

Kim Roosevelt nắm lấy thời cơ, ra lệnh cho người của mình chiếm Bộ Tổng tham mưu quân đội và cảnh sát cũng như Bộ Tuyên truyền. Khoảng 100 người bị giết chết. Đầu buổi chiều, CIA kiểm soát được Đài phát thanh Tehran và ra lời kêu gọi quốc vương trở về. Cuộc chiến diễn ra khốc liệt khi họ tấn công vào tòa nhà, nơi Mossadegh đang cố thủ. Hai trăm người chết. Thủ tướng phải trốn chạy. Ông đầu hàng vào ngày hôm sau.

Cuộc chính biến hoàn thành. CIA đã lật đổ được một thủ lĩnh đầy uy tín đối với nhân dân Iran. Khi trở thành thủ tướng, Zahedi ra lệnh quét sạch mọi lực lượng chống đối. Mossadegh bị đưa ra tòa tuyên án ba năm tù giam, sau đó bị quản chế cho đến khi qua đời. Quốc vương giành lại ngôi báu, ra lệnh thiết quân luật trên toàn lãnh thổ Iran trong vòng ba năm để củng cố thế lực. Cơ quan tình báo riêng của nhà vua có tên là Savak, do CIA huấn luyện và trang bị.

“Một nền độc tài dễ chịu”

Năm 1954, một hiệp ước mới ký kết giữa Công ty Dầu hỏa quốc gia Iran với một tổ hợp trong đó Mỹ được chia 40%, Anh 40% và Pháp 6%. Iran thu... một nửa lợi tức. Nhà máy lọc dầu Abadan đã có thể hoạt động trở lại...

Trong hơn 20 năm, quốc vương Iran vẫn là con chủ bài chính cho chính sách của Mỹ trong thế giới Hồi giáo. Năm 1971, tổng thống Richard Nixon đã nói về ông như sau: “Tôi muốn trên thế giới này có thêm những nhà độc tài có một quan điểm sống và khả năng cai trị tốt như thế”! Cuối năm 1977, tổng thống Jimmy Carter còn nói: “Vương quốc Iran là ốc đảo thanh bình trong một thế giới lộn xộn”. Người Mỹ rõ ràng không biết rằng đất nước này đang thay đổi...

Từ năm 1978, điệp viên CIA Howard Hart nghiên cứu tình hình Iran gửi về trung tâm đầu não CIA một bản báo cáo rất bi quan. Bản báo cáo này đã bị giấu nhẹm bởi nó trái ngược với những quan điểm lâu nay của trung tâm. Tháng 8-1978, trung tâm gửi cho Nhà Trắng một nhận định khác hẳn: không thể có một đảo lộn trật tự nào khác. Mấy tuần sau, bạo động nổ ra ở Tehran. Hart báo động cho cấp trên một lần nữa. Vô ích. Ngày 16-1-1979, quốc vương bỏ chạy khỏi Iran và sống lưu vong từ Ai Cập sang Morocco đến Bahamas rồi Mexico.