Trái chuối và cành cây

Những ngày qua đã bùng lên cuộc tranh cãi quanh việc doanh nhân tiền điện tử và tỉ phú người Hong Kong Justin Sun trả 6,2 triệu đô la cho một hiện vật modern-art đình đám: một trái chuối được dán trên tường bằng băng dính. 

Sau đó, Justin Sun đã ăn trái chuối. Đi kèm màn trình diễn này là các cuộc thảo luận về vị trí của quả chuối trong lịch sử nghệ thuật. Cuối cùng, quả chuối hiện vật không còn tồn tại, nhưng tỉ phú đã nhận được "giấy phép" sở hữu tác phẩm nghệ thuật này và do đó có thể thay thế trái chuối bằng bất kỳ quả nào khác.

Trái chuối đã được mua với giá 35 xu từ một người bán hàng Bangladesh ở Manhattan ngay trước phiên đấu giá. Người bán hàng tên Shah Alam, làm việc với mức lương 12 đô la/giờ. 

Khi được phóng viên của tờ The New York Times cho biết trái chuối đã được bán lại dưới dạng tác phẩm nghệ thuật với giá hàng triệu đô la, Alam (74 tuổi) đã khóc, nói với tờ báo: "Tôi là một người nghèo, chưa bao giờ có được số tiền như vậy; tôi chưa bao giờ nhìn thấy số tiền như vậy". 

Theo The Guardian, sau đó, Sun đã cam kết mua 100.000 quả chuối từ gian hàng của Alam và cho biết những quả chuối này sẽ được phân phối trên toàn thế giới như "một kỷ niệm về mối liên hệ tuyệt đẹp giữa cuộc sống thường ngày và nghệ thuật". Sun hy vọng một ngày nào đó sẽ được đích thân đến thăm gian hàng của Alam.

Ở Nga, trái chuối của Justin Sun nhắc người Nga nhớ đến tác phẩm Cành cây (Vetka) ồn ào nhiều năm về trước. 

Cành cây của Andrei Monastyrsky được coi là "niềm tự hào" của Phòng trưng bày Tretyakov dưới thời tổng giám đốc Zelfira Tregulova (từ 2015 - 2023). Công trình sắp đặt này đã được bảo tàng mua lại vào năm 2020.

Cành cây của Andrei Monastyrsky là một tấm bảng gắn vào tường với bốn cuộn băng dính treo trên đó, xuyên qua lõi các cuộn băng dính là một cành cây khô xoắn, đầu nhánh đôi, không có cành và lá. Nhân viên bảo tàng nhấn mạnh sự giống nhau của tác phẩm này với bức tranh cùng tên của Alexander Ivanov.

Phòng trưng bày Tretyakov vào tháng 3-2020 đã quyết định trưng bày Cành cây của Andrei Monastyrsky trong sảnh treo bức tranh Sự xuất hiện của Chúa Kitô trước mọi người của Alexander Ivanov nhằm khám phá "sự chồng chéo về mặt khái niệm trong các tác phẩm của hai thời đại". 

Đây là một trong những sảnh lớn nhất của Phòng trưng bày Tretyakov lừng danh. Cành cây này treo ngay trước bức tranh mà mọi người đều biết, trên một tấm vải trắng, che khuất bức tranh tuyệt vời.

Lúc đầu, khách xem tranh không hiểu liệu tác giả của tác phẩm sắp đặt này muốn ngang hàng với Alexander Ivanov hay muốn làm Ivanov lu mờ hoàn toàn, nhưng rồi họ đã tìm được lời giải thích: Bởi vì trên bức tường bên trái sảnh là một bức tranh khác, cũng do chính Ivanov vẽ. 

Bức tranh đó được gọi là Vetka (Cành cây). Nghệ sĩ Ivanov đã mất một thời gian dài, đau đớn và cẩn thận để tìm kiếm một phong cảnh, bối cảnh tự nhiên cho sự kiện xuất hiện của Chúa Kitô. Chủ đề này giống như một phần nhỏ của những tìm kiếm này. Nhưng hóa ra Vetka đã trở thành một bức tranh riêng của chính nó.

Nhà phê bình G. Martynov tháng 4-2020 đã bình luận về tác phẩm Vetka như sau: "Một cành cây được bao phủ bởi những tán lá nhỏ run rẩy… Nó treo đâu đó phía trên và theo đường chéo từ trái sang phải chiếm không gian của một khung vẽ nhỏ. Nhưng tại sao hình ảnh này lại cứ dày đặc và che khuất những hình ảnh rõ ràng và hấp dẫn khác, nằm vô số trong hội trường lớn?

Cành cây treo trên phạm vi rộng lớn của trái đất và thậm chí còn rộng hơn nữa của bầu trời không đáy. Hiện thân của một cuộc sống cô đơn và không có khả năng tự vệ trong bối cảnh vũ trụ vô biên về thời gian và không gian. Nó lớn lên và thay đổi không thể nhận thấy. Sẽ đến lúc bản thân nó dần khô đi, vỡ vụn và tan rã. Nhánh cây với những vết nứt kỳ lạ, giống với tất cả những sinh vật sống xuất hiện trên thế giới này và biến mất khi đến hạn của mình.

Theo nghĩa này, nó giống như chính con người, việc tồn tại trong thế giới trên trái đất này và trong toàn bộ vũ trụ cũng chỉ là nhất thời... Cành cây là biểu tượng của sự sống. Cuộc sống thật mong manh, không có khả năng tự vệ, được sinh ra bởi một thế lực mà chúng ta không biết. Và theo ý chí của chính thế lực đó, rõ ràng nó đã bị "kết án tử hình".

Và đây, điều kỳ lạ: Cành cây này không hề khiến tâm hồn tôi tràn ngập nỗi buồn vô vọng chút nào. Nó nói với tôi về cuộc sống vĩnh cửu và những giá trị lâu dài. Hạt giống rơi từ nó xuống đất sẽ không chết. Hết lần này đến lần khác, nó sẽ hồi sinh sự sống trên vùng đất xinh đẹp của chúng ta".

Với những thấu cảm này, Martynov đã giải thích sự bất ngờ của không ít người xem ở Phòng trưng bày Tretyakov khi thấy Cành cây của Monartysky che khuất Sự xuất hiện của Chúa Kitô, đọ sức cùng Vetka của Ivanov. 

Martynov cho rằng mỗi con người luôn phải đối mặt với một sự lựa chọn: "Chúng ta chọn một điều gì đó trong suốt cuộc đời mình. Có ý thức và tiềm thức. Nếu giám đốc Phòng tranh Tretyakov khi đó, bà Trugolova, muốn lấp đầy Phòng trưng bày Tretyakov bằng những "kiệt tác" kiểu này, đó là sự lựa chọn của cá nhân bà. Vấn đề là quyết định việc áp đặt lựa chọn này cho tất cả mọi người, định dạng lại nhận thức của người dân".

Tuy nhiên, khách xem tranh khi đó không kịp bức bối lâu, vì kiệt tác đã bị coronavirus "tấn công": phòng trưng bày đóng cửa vài ngày sau đó vì dịch Covid.

Sự ồn ào quanh trái chuối 6 triệu đô sẽ lắng dịu, nếu giá trị của nó ngang với một đợt quảng bá cho tỉ phú. Có lẽ nó sẽ được nhắc tới như một sự kiện trong lịch sử modern-art, nhưng nghệ thuật cũng là sự lựa chọn. Một khi đã lựa chọn, dù là sự áp đặt từ đâu, người ta sẽ không dễ dàng từ bỏ.

Anna Kern - nàng thơ của A. Pushkin, nguyên mẫu cho bài thơ Gửi K. nổi tiếng "Anh nhớ mãi phút giây huyền diệu…" có tội tình gì mà tượng đài của bà ở Riga đã bị tháo dỡ hôm 1-12? Phải chăng tội của bà ở chỗ bà là người được một đại văn hào Nga đem lòng yêu thương? Từ 200 năm trước, từ lâu trước khi có cái gọi là "chiến dịch quân sự đặc biệt"? 

Nhưng dẫu hình ảnh Anna Kern không còn ở thủ đô Latvia thì những vần thơ Pushkin tặng bà "…như hư ảnh mong manh vụt biến /Như thiên thần sắc đẹp trắng trong…" đâu thể dễ quên.■