COP30 và chủ nhà Brazil: Bàn chuyện khí hậu ở "cửa ngõ" vào rừng Amazon

Ba mươi năm sau hội nghị đầu tiên tại Berlin, hàng ngàn đại biểu COP (Hội nghị khí hậu của Liên hợp quốc) sẽ tập trung trong hai tuần tại Belem, thành phố Brazil nằm giữa rừng Amazon, để thảo luận về cách ứng phó với khủng hoảng khí hậu vốn đang làm biến đổi Trái đất.

Năm ngoái là năm nóng nhất từng được ghi nhận, với nhiệt độ tăng cao gây ra lũ lụt chết người ở Pakistan, cháy rừng lan rộng khắp châu Âu và các đợt nắng nóng thiêu đốt Brazil cùng nhiều khu vực khác trên thế giới. 

Trong bối cảnh đó, cộng với các cuộc chiến và căng thẳng địa chính trị đang chiếm lĩnh sự chú ý toàn cầu, COP30 sẽ diễn ra từ ngày 10 đến 21-11, "ngay tại tâm điểm của khủng hoảng khí hậu", theo lời Chủ tịch hội nghị Andre Correa do Lago.

Brazil vốn là quốc gia có khả năng tổ chức những sự kiện lớn. Từ World Cup, Thế vận hội Olympic cho đến buổi hòa nhạc miễn phí thu hút hàng triệu người tại bãi biển Copacabana của Lady Gaga hồi tháng 5. Nhưng khi đăng cai COP30, "Brazil đồng thời phải đối diện với những mâu thuẫn nội tại trong xử lý biến đổi khí hậu, đặc biệt là việc cân bằng giữa bảo vệ rừng Amazon và phát triển kinh tế", theo bình luận của DW.

Balem là lựa chọn mang tính biểu tượng rõ rệt. Thành phố này được biết đến như "cửa ngõ" vào rừng Amazon, một trong những khu vực có đa dạng sinh học phong phú nhất và đóng vai trò sống còn đối với khí hậu toàn cầu, nhờ lưu trữ hàng tỉ tấn carbon. 

Tuy nhiên, các nhà khoa học cảnh báo Amazon đang tiến gần đến một điểm bùng phát nguy hiểm, khi nhiệt độ tăng và nạn phá rừng có thể dẫn đến hiện tượng suy thoái rừng trên diện rộng. Amazon là "tiền tuyến của biến đổi khí hậu", nơi con người có thể trực tiếp chứng kiến các tác động của nó, như mùa cháy rừng kéo dài và tình trạng hạn hán, và vì thế, với nhiều người, Belem là bối cảnh hoàn toàn phù hợp cho các cuộc đàm phán lần này.

Việc tổ chức COP30 cũng cho phép chính quyền Tổng thống Luiz Inacio Lula da Silva phô diễn nỗ lực giảm nạn phá rừng, nguồn phát thải lớn nhất của nước này. Chính phủ Lula cam kết chấm dứt phá rừng vào năm 2030, và tỉ lệ phá rừng đã giảm 30% trong năm vừa qua. Tuy nhiên, tiến bộ này đang đối mặt với những thách thức mới. 

Năm ngoái, Brazil ghi nhận khoảng 200.000 vụ cháy rừng, thiêu rụi một diện tích lớn hơn cả nước Bỉ và thải ra lượng khí thải tương đương tổng phát thải hằng năm của Đức. Dù nhiều vụ cháy xuất phát từ hoạt động đốt dọn đất, điều kiện nóng hơn và khô hơn khiến lửa lan nhanh hơn và dữ dội hơn. Quyết định chặt phá một phần rừng để xây dựng tuyến đường cao tốc lớn dẫn vào Belem nhằm giảm ùn tắc trong thời gian diễn ra COP30 đã vấp phải phản ứng dữ dội.

Theo DW, Brazil là một trong những quốc gia phát thải lớn nhất thế giới, đóng góp khoảng 2,5% tổng lượng khí thải toàn cầu. Nước này cam kết cắt giảm 59-67% lượng khí nhà kính vào năm 2035 so với mức năm 2005. Brazil cũng được xem là "cường quốc năng lượng tái tạo", với gần 90% điện năng đến từ các nguồn sạch như thủy điện, gió và mặt trời. 

Tuy vậy, cùng lúc đó, Brazil đang lên kế hoạch tăng mạnh sản lượng nhiên liệu hóa thạch và đang "quyết tâm" trở thành nhà sản xuất dầu lớn thứ tư thế giới, theo Claudio Angelo, Giám đốc truyền thông của mạng lưới tổ chức phi chính phủ Climate Observatory (Brazil). Việc Tổng thống Lula phê duyệt khoan dầu mới ở cửa sông Amazon đã vấp phải chỉ trích gay gắt từ giới bảo vệ môi trường.

Năm 2023, tại COP28 ở Dubai, Brazil đã cùng các quốc gia khác nhất trí hướng tới việc chuyển dịch khỏi nhiên liệu hóa thạch, nguyên nhân chính gây nóng lên toàn cầu. Tuy nhiên, các quan chức Brazil lập luận rằng các nước công nghiệp hóa đã hưởng lợi từ nhiên liệu hóa thạch trước đó phải đi đầu trong quá trình khử carbon, còn Brazil - với tư cách là một quốc gia đang phát triển, có quyền khai thác trữ lượng dầu của mình.

Điều này dẫn đến mâu thuẫn: một quốc gia đóng vai trò chủ nhà của COP, kêu gọi hành động khí hậu, nhưng lại đang mở rộng khai thác dầu. Thật ra, chuyện này cũng từng xảy ra với các nước chủ nhà COP trước đó như Azerbaijan và Các tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất (UAE).

COP30 cũng đánh dấu tròn một thập kỷ kể từ khi gần 200 quốc gia ký Thỏa thuận Paris, cam kết hạn chế mức tăng nhiệt toàn cầu dưới 2 độ C và nỗ lực giữ mức tăng không vượt quá 1,5 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp. 

Hiện nhiệt độ toàn cầu đã tăng 1,4 độ C so với mức nền trước khi con người bắt đầu đốt nhiên liệu hóa thạch trên quy mô lớn trong cách mạng công nghiệp. Cùng lúc, nồng độ CO2 gây nóng lên toàn cầu cũng chạm mức kỷ lục, gây áp lực lên các quốc gia trong việc nâng mức tham vọng khí hậu và đẩy mạnh cắt giảm phát thải, tiếp nối cam kết chuyển dịch khỏi nhiên liệu hóa thạch của COP28.

Dù có kế hoạch mở rộng khai thác dầu, Angelo cho rằng với vai trò chủ nhà, Brazil vẫn có thể giúp thúc đẩy tiến trình này. Ông nhắc rằng lần đầu tiên việc chuyển dịch khỏi nhiên liệu hóa thạch được chính thức ghi nhận là tại COP năm 2023 ở UAE - một quốc gia sản xuất dầu, với chủ tịch hội nghị khi đó cũng là lãnh đạo một tập đoàn dầu khí.

Tuy nhiên, thành công tổng thể tại Belem sẽ phụ thuộc vào việc nhiều quốc gia có thể thu hẹp các mâu thuẫn trong chính sách và hành động khí hậu của mình hay không. "Điều chúng ta cần làm là vượt qua những mâu thuẫn của chính mình. Chúng tồn tại ở Brazil, ở Liên minh châu Âu, ở mọi nơi" - Bộ trưởng Môi trường Brazil Marina Silva nói với DW.