Cú lừa ngoạn mục nhất trong lịch sử Wall Street

Phóng to

Bernard Madoff

Bạn từng “bái phục” Jérôme Kerviel, gã nhân viên giao dịch của Ngân hàng Société Générale (Pháp) với 5 tỉ USD biến thành mây khói? Bạn sẽ càng “kính ngưỡng” Bernard Madoff bội phần hơn nữa, vì lão đã tiến hành một cú lừa bịp hi hữu thế gian với số tiền lên đến 50 tỉ USD! Nó đã giúp gã cò mồi này qua mặt cả các “đồng nghiệp” Enron và WorldCom với những chiêu táo tợn hơn.

Là một “lão trượng” hào hoa phong nhã, Madoff nay 70 tuổi, đã dùng lời lẽ đường mật nhiều hơn thủ đoạn tài chính tinh quái để lừa bịp khách hàng. Các nhà tỉ phú muốn tìm chỗ “ngon lành” cất giấu tiền, các ngân hàng và tổ chức từ thiện đều lọt vào bẫy của lão. Kể cả những cơ quan tài chính sừng sỏ nhất nước Pháp, từ Ngân hàng NBP Paribas đến Natixis, qua Axa và Groupama, đều bị bùa mê lú lẫn. Do ngây thơ, tham lam hay thiếu thông tin?

Dĩ nhiên có đầy đủ các yếu tố này phía sau vụ án Madoff. Nhưng theo tố giác của các nạn nhân, chính lão già “thất thập cổ lai hi” người New York này đã tạo cho mình một bộ vó đáng kính đầy uy nghiêm, đạo mạo. Thành lập ra nhà môi giới lừng danh mang tên Bernard L. Madoff Investment Securities LLC trên một nền tảng... đen tối, lão đã khiến cho nó phải sụp đổ tan tành khi trận động đất tài chính, dù nhỏ nhất, xảy ra.

Cựu chủ tịch Hội đồng điều hành chỉ số Nasdaq, nhà từ thiện hào phóng này luôn được đón tiếp linh đình tại các dạ tiệc gây quỹ sang trọng nhất vùng Manhattan. “Bernie”, như tên gọi thân mật giữa bằng hữu, là một trong các khuôn mặt uy tín nhất ở Wall Street. Một cây cổ thụ tài chính lừng lẫy, khác xa với những “quỹ đầu tư vô danh” mọc lên nhan nhản tại các thiên đường tài chính trong những năm qua. Bởi thế, bạn bè càng thêm kinh hãi khi phát hiện thực chất lão chỉ là một tên bịp bợm thế kỷ!

Bộ mặt “ngụy quân tử” của “Nhạc Bất Quần” thời đại, hiện ra sáng 11-12-2008. Madoff còn đang mặc áo choàng và mang giày vải trong căn hộ sang trọng nhất khu Manhattan, Upper East Side, lúc FBI đột nhập. Hai ngày trước, lão đã triệu tập hai con trai Andrew và Mark đến (họ cũng là nhân viên của Madoff Investment Security) để thú nhận một sự thật phũ phàng: tất cả chỉ là trò... đại bịp! Lão thú nhận đã dùng tiền của người gửi sau trả cho người gửi trước, và tất cả đã mất hết khi cơn chấn động tài chính xảy đến. Được tạm tha và quản thúc sau đó, lão bị Ủy ban An ninh và chứng khoán liên bang (SEC) điều tra và có thể bị ném vào tù bất cứ lúc nào. Một kết thúc đáng buồn cho một kẻ sống tự lập được cả nước Mỹ mơ ước theo gương.

Xuất thân từ một gia đình Do Thái tại Queens, năm 22 tuổi Madoff đã lập ra một quỹ riêng với 5.000 USD kiếm được từ thù lao dạy bơi lội trên bãi biển Long Island. 20 năm sau, một kẻ chưa bao giờ học hết nghề luật sư đã trở thành nhà môi giới sừng sỏ nhất New York.

Lão hiểu sớm hơn người khác rằng: khi các mệnh lệnh tài chính được tự động hóa có thể thực hiện được nhiều cuộc giao dịch hơn cách gọi điện thoại và ký lệnh tại phòng giao dịch chứng khoán như vẫn thường xảy ra tại New York. Một sáng kiến thu hút nhiều nhà đầu tư theo kiểu cổ điển. Tuyên chiến với Sở Giao dịch chứng khoán New York (NYSE), lão cùng một số bằng hữu lập ra sàn giao dịch khác mang tên NASDAQ và trở thành chủ tịch trong khoảng thời gian 1991-1992. Thị trường song song này trở thành đối thủ đáng sợ của NYSE và làm uy tín nhà sáng lập nó lên cao chưa từng thấy tại Wall Street. Tài sản của lão cũng tăng vọt theo.

Giàu có không thua kém khách hàng mình, Bernie được mời vào thế giới của họ. Lão tậu những biệt thự hoành tráng trong khu tỉ phú ở Long Island, Palm Beach, bang Florida; tại Hamptons, bang Maine. Đánh golf trong các câu lạc bộ quý tộc Old Oaks Country Club, gần New York hay Palm Beach, tại Florida. Cỡi du thuyền dài 16m có tên Bull trên vịnh Mexico. Và giống như mọi người Mỹ giàu có đáng kính, lão làm việc từ thiện, tài trợ hàng triệu USD cho các hiệp hội chống ung thư, xây dựng nhà hát hay Trường đại học Yeshiva lớn nhất Hoa Kỳ dành cho người Do Thái.

Trò ảo thuật

Phóng to Kiểu lừa Ponzi Charles Ponzi, một tên đại bịp vào đầu những năm 1920, làm giàu chỉ trong vòng vài tháng. Sự việc bắt đầu tại thành phố Boston. Ponzi là một di dân Ý, gã thành lập một công ty mang cái tên rất an tâm: Công ty An ninh chứng khoán và hứa hẹn trả cho nhà đầu tư 40% tiền lời trong vòng 90 ngày, vào lúc mà quỹ tiết kiệm chỉ có thể cung ứng 5%! Ponzi hứa hẹn lợi nhuận khổng lồ nhờ vào việc mua và bán “phiếu bưu điện quốc tế” mà người ta nghĩ có thể đẻ ra lợi nhuận. Thật ra, gã dùng tiền của người gửi sau trả cho người gửi trước. 40.000 người gửi tiết kiệm đã vướng vào bẫy “kim tự tháp Ponzi” với số tiền lên đến 15 triệu USD. Tòa lâu đài bằng giấy này đã sụp đổ khi nhật báo tài chính Barron’s tiết lộ: Ponzi chẳng làm gì cả. Và nhất là số phiếu bưu điện đang lưu hành ít hơn đến 60 lần lưu lượng mà Ponzi cần thiết để tạo ra tiền lãi trả cho người đầu tư. Trong vòng mấy ngày, kinh hoàng nổi lên. Người ta phát hiện Ponzi từng ngồi tù ở Canada vì tội lừa đảo. Hắn bị bắt và bị kết án nhiều năm tù cho đến khi chết trong ngục.

Phải chăng Bernie đã tạo ra hình ảnh một nhân vật hoàn hảo để dễ dàng lừa thiên hạ vào tròng, gây chấn động kinh hoàng cả thế giới tài chính hôm nay? Chuyện này còn chưa rõ. Song điều chắc chắn là trong thập niên 1990, Madoff đã khai thác uy tín và mạng lưới mới thiết lập của mình để bí mật lao vào một dự án thứ nhì.

Giao cho hai con trai đảm trách nhiệm vụ môi giới chứng khoán đặt ở tầng 18 và 19 của tòa cao ốc hình cây son môi Lipstick Building, trụ sở của Công ty Bernard L. Madoff Investment Securities LLC, nhà sáng lập di dời xuống tầng thứ 17 với vài bằng hữu thân cận. Nhóm này kêu gọi các định chế tài chính và cá nhân giao tiền cho mình kinh doanh, giống như quỹ đầu tư mạo hiểm.

Đó là trò ảo thuật đầu tiên của Bernie nhằm thu gom 17 tỉ cổ phiếu mà thực chất chỉ là một công ty tư vấn đầu tư. Điều này giúp cho nó không bị chi phối bởi các luật lệ áp dụng cho những kẻ quản lý tiền của người khác, trong đó có những định chế ngặt nghèo để làm sáng tỏ việc điều hành.

Thái độ mập mờ này - nó chỉ được đăng ký với SEC vào năm 2006 - ngày nay là trọng tâm cuộc điều tra của cảnh sát chứng khoán. Bởi vì số tiền lời hi hữu và đều đặn 1% mỗi tháng, liên tục trong 10 năm mà Madoff giao nộp cho khách hàng, thực tế chỉ là một hệ thống lừa đảo mang tên “kiểu lừa Ponzi”. Đó là kiểu lừa kim tự tháp cổ điển từng tàn phá đất nước Albania và Colombia mới đây.

Nhưng tại các quốc gia này, người ta chỉ lừa những người nghèo khổ. Còn Bernard Madoff lại nhắm vào giới thượng lưu. Để tạo uy tín cá nhân cho mình, lão thuê một đạo quân cò mồi sang trọng, dùng chiến thuật tung tin đồn rỉ tai. Tờ Wall Street Journal cho biết: ông ta sử dụng các makher (nhân vật quan trọng) - trong tiếng Do Thái cổ - để “thông tin bí mật” cho các ông nhà giàu về “cách đầu tư rất béo bở tại Công ty Madoff”. Khi con mồi bắt đầu hỏi phăng tới, makher luôn trả lời: ngài không thể nào gặp được ông ta đâu, nếu không có người giới thiệu. Nhưng tôi có thể giúp đỡ cho ngài được...

Thái độ bí hiểm này kích thích trí tò mò của hầu hết nhà đầu tư, muốn gặp tận mặt Madoff. Và họ phải đăng ký danh sách chờ đợi suốt mấy tháng liền. Cách thức rỉ tai này thành công với các đại gia tại Palm Beach hay Chicago, song cũng thành công dễ dàng tại Madrid, London, Paris hay Geneva.

Do cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008 nổ ra và hầu hết khách hàng nóng ruột vì khủng hoảng đòi rút tiền, tòa lâu đài xây bằng giấy bồi của lão đã sụp đổ. Danh sách nạn nhân của Madoff càng lúc càng nhiều. Trong số đó người ta thấy có Fred Wilpon, nhà quản lý đội tuyển bóng chày New York, Mets và ông chủ quỹ tài chính Sterling Equities; Lawrence Velvel, hiệu trưởng Trường đại học luật Massachusetts; đạo diễn Steven Spielberg và Elie Wiesel; Tập đoàn chứng khoán Nomura Holdings tại Tokyo; Ngân hàng Neue Privat tại Zurich. Liên hiệp Ngân hàng tư Thụy Sĩ bị mất 1 tỉ USD; Ngân hàng Emilio Botin của Tây Ban Nha “cúng” cho Madoff 3 tỉ USD. Tập đoàn AGF của Pháp thoát chết khi vừa rút ra 500 triệu USD cách nay vài tháng.

May mắn này không đến với BNP Paribas (350 triệu euro) và Natixis (450 triệu). Nhiều nhà cự phú của nước Pháp cũng rơi vào móng vuốt của Madoff như Liliane Bettencourt, Bernard Arnault và cả gia đình Racamier. Họ đã gặp nhau vào một ngày cuối tuần tại dinh thủ tướng Pháp để tìm cách giảm nhẹ tổn thất song thất bại, dù được pháp luật tích cực hỗ trợ.

Còn có thể hiểu được khi Bernie dụ dỗ những ông nhà giàu bằng cách dẫn họ đi câu trên chiếc du thuyền sang trọng của mình để thuyết phục họ giao tiền. Nhưng những kẻ chuyên đầu tư như các ngân hàng tư nhân Thụy Sĩ hay nhà quản lý các quỹ đầu tư mạo hiểm cũng bị lừa vào tròng, đó mới là điều nhức nhối. Dĩ nhiên Madoff luôn tránh né khi bị truy hỏi về chiến lược đầu tư của mình. Nhưng với số tiền lời đều đều, kể cả trong thời kỳ các thị trường rối loạn, đã khiến người ta phải chú ý. Đáng giận hơn nữa, dù SEC đã hai lần kiểm tra vào năm 2005 và 2007 song cũng chẳng tìm ra điều gì bất thường. Hơn nữa, kế toán của Madoff Securities từng bị phát hiện chỉ có ba nhân viên, trong đó có một thư ký và một ông già kế toán 70 tuổi ngụ tại Florida. Người ta cũng đã từng báo động...

Năm 1999, SEC nhận được bức thư của một nhà tài chính ở Boston tên Harry Markopoulos, nói rằng thành công của Madoff chỉ là “cải biên” kiểu lừa Ponzi. Không ai chú ý khi Madoff còn là chủ tịch hội đồng giám đốc NASDAQ, thị trường chứng khoán đứng hàng thứ nhì của Mỹ. Vị trí này đã khiến các nhà điều tra phải lùi bước. Nhất là mối quan hệ chính trị mà ông ta đã tạo ra được. Đóng góp hậu hĩ cho mọi lý do từ thiện, Bernie “mạnh thường quân” là nhà ủng hộ tài chính tích cực cho Đảng Dân chủ từ nhiều năm qua. Lão đóng góp hàng trăm nghìn USD cho chiến dịch tranh cử tổng thống của bà Hillary Clinton và thượng nghị sĩ bang Connecticut đầy thế lực Christophe Dodd.

Hiện nay, trong lúc các nhà điều tra và chuyên gia kỹ thuật của SEC đang lục soát tầng thứ 17 của tòa nhà Lipstick Building, bí ẩn của Madoff vẫn còn nguyên. Bằng cách nào một gã “cò mồi” già có thể thu gom được 50 tỉ USD “bằng biện pháp đơn giản”, đối với các ngân hàng ở Paris? Ông ta đã làm gì với số tiền này: thua lỗ trong các thị trường khác hay bỏ túi riêng? Ai là đồng đảng? Và nhất là câu hỏi nhức nhối sau đây: nếu Madoff, một thủ quỹ kỳ tài, như bạn bè từng gọi là “huyền thoại của Wall Street” lại là một tên lừa đảo, thì trên đời này còn có thể tin ai được nữa?

Phóng to Robert Maxwell Sinh năm 1923 trong một ngôi làng nhỏ ở Slovakia, định cư tại Anh sau Thế chiến 2. Nhà từ thiện theo Công Đảng này xây dựng một đế quốc báo chí và nhà xuất bản dựa trên trò bịp bợm. Cho đến khi bị lôi ra ánh sáng: cổ phiếu trong gia đình của ông ta tại Liechtenstien chỉ là con số ảo, mang đầy nợ. Maxwell không ngần ngại đưa ra các số liệu kế toán dỏm, cất giấu tiền bạc cho đến ngày lấy trộm cả tiền lương của nhân viên! Năm 1991 ông ta chết một cách bí ẩn khi bơi lội ở ngoài khơi quần đảo Canaries. Còn thiếu nợ 10 tỉ USD! Phóng to Michael Milken Michael Milken gia nhập Công ty Drexel Burnham Lambert năm 1969 và phát minh ra “trái phiếu phân nhỏ” (junk bonds). Nhiều công ty phải mắc nợ vì mua nó từ công ty khác, do bị xé nhỏ ra và bán lại với giá cao hơn. Milken làm mưa làm gió cho tới khi pháp luật phát hiện ông ta tạo ra cỗ máy bịp bợm bằng cách mua thông tin trên thị trường chứng khoán. 98 tội danh đã khiến Michael phải bị phạt 900 triệu USD và 10 năm tù giam. Nhưng chỉ ở tù 22 tháng và ngày nay Michael vẫn còn nhiều vốn liếng. Phóng to Calisto Tanzi Vụ án Parmalat nổ ra năm 2003. Công ty sữa đặt cơ sở tại Parme sử dụng 35.000 công nhân ở 30 quốc gia. Calisto Tanzo, 70 tuổi, ngày nay đương nhiên là chủ của nó. Đến khi Ngân hàng Mỹ quốc phát hiện trương mục của Parmalat tại quần đảo Caimans được rêu rao là 5 tỉ USD hoàn toàn không có thật. Ngân hàng bị lừa mất 10 tỉ USD. Người ta phát hiện Tanzi làm giả hồ sơ kế toán để giấu tiền nợ của tập đoàn và cũng để cung ứng tiền bạc cho đội máy bay và chi phí công ty du lịch của con gái, câu lạc bộ bóng đá của con trai. Sau vinh quang là nhà tù. Phóng to Kenneth Lay Là người cầm đầu Tập đoàn Enron, Kenneth Lay bị phá sản tháng 12-2001. Đó là một trong những công ty lớn nhất Hoa Kỳ, có hệ thống dẫn khí đốt rất lớn nhưng cũng là nơi môi giới của ngành điện lực, hang ổ của đầu cơ. Để gia tăng lợi nhuận, nhiều chiến dịch làm ăn ảo diễn ra ở các thiên đường tài chính. Enron thành lập hơn 3.000 công ty con ở nước ngoài. Khi SEC phát hiện, Enron bị phá sản. Năm 2006, Lay bị xử có tội tại Houston. Sau đó ông chết vì bệnh tim.