Cùng AI bước lên bục giảng

Dù vẫn còn đối mặt với bài toán khó là ngăn học sinh gian lận bằng AI, nhiều thầy cô giáo đã sớm thích ứng, tận dụng AI để giảm tải các công việc ngoài giờ lên lớp - soạn bài, chấm bài, làm hồ sơ hỗ trợ học sinh có nhu cầu đặc biệt, sổ sách giấy tờ với ban giám hiệu... Đây là những lĩnh vực AI có thể phụ giúp.

"Sinh lợi" từ AI

Sally Hubbard, giáo viên toán - khoa học lớp 6 ở Sacramento, California (Mỹ), thừa nhận lâu nay mình đều đặn nhờ AI hỗ trợ tạo bài tập và bổ sung giáo án. Nhờ đó, cô tiết kiệm được 5-10 giờ mỗi tuần. "Nếu tôi dồn hết thời gian vào soạn, chấm, tra cứu thì năng lượng đứng lớp và kết nối với học trò sẽ ít đi" - cô nói với tờ The Atlantic.

Theo báo cáo do Gallup thực hiện với sự tài trợ của quỹ Walton Family Foundation công bố hồi tháng 6-2025, 1/3 giáo viên K-12 (từ mẫu giáo lớn đến lớp 12) ở Mỹ cho biết đã dùng AI ít nhất mỗi tuần trong năm học 2024-2025. Khảo sát - thực hiện trực tuyến trên 2.232 giáo viên K-12 trường công ở Mỹ - còn cho thấy 60% đã dùng ít nhất một công cụ AI trong năm học vừa qua. 

Mức "phủ sóng" đặc biệt cao ở bậc trung học phổ thông (66%) và nhóm giáo viên mới vào nghề (69%). Cụ thể hơn, 37% giáo viên nói họ dùng AI ít nhất hằng tháng để soạn bài; 33% dùng để tạo phiếu bài tập; 28% để điều chỉnh học liệu theo nhu cầu từng nhóm; 28% cho tác vụ hành chính; 25% để làm đề. Một số khâu ít dùng AI hơn là chấm điểm (16%), dạy một kèm một (14%) và phân tích dữ liệu học tập (12%).

Gallup gọi những lợi ích mà giáo viên thu được nhờ AI là "cổ tức" (dividend), theo nghĩa đầu tư vào AI "hoàn trả" cho giáo viên một nguồn giá trị cụ thể - chính là thời gian tiết kiệm được - để họ có thể tái đầu tư vào công việc hay đời sống cá nhân. Chỗ lợi tức này được tính bằng bình quân tổng số giờ ròng mà mỗi giáo viên tiết kiệm được mỗi tuần nhờ dùng AI (chỉ tính những người dùng AI hằng tháng).

Nhóm nghiên cứu đo thời gian trên 6 nhóm tác vụ gồm tạo phiếu bài tập, tạo đề, chỉnh học liệu cho phù hợp, chấm bài, phân tích dữ liệu học tập, việc hành chính. Kết quả những giáo viên dùng AI hằng tuần tiết kiệm trung bình 5,9 giờ/tuần. Khi nhân với 37,4 tuần làm việc có hợp đồng/năm và quy chiếu 37,5 giờ/tuần, con số này tương đương xấp xỉ 6 tuần công trong một năm học.

Điều đáng chú ý là những giờ "trả lại" không biến mất vào khoảng trống vô nghĩa. Giáo viên dùng quỹ thời gian ấy để làm những việc mà máy móc không thể thay thế như viết phản hồi cá nhân hóa cho từng học trò, thiết kế bài giảng sinh động hơn, liên hệ với phụ huynh.

Số khác thậm chí dùng để cải thiện đời sống cá nhân như có thể về nhà đúng giờ, ăn tối cùng gia đình. Một giáo viên được trích dẫn trong báo cáo khẳng định: "AI giúp tôi lấy lại thời gian để làm bài giảng hấp dẫn hơn, khớp chuẩn đầu ra hơn". Còn một giáo viên khác nói: "Tôi dành thời gian tiết kiệm được để viết nhận xét cụ thể hơn cho học trò".

Tuy nhiên các chuyên gia phân tích rằng "cổ tức" này không tự rơi vào tay tất cả mọi người. Giống như đầu tư tài chính, chỉ ai bỏ vốn thì mới có lãi. Khảo sát cho thấy mới 32% giáo viên dùng AI hằng tuần, 28% dùng rải rác, trong khi 40% vẫn đứng ngoài quan sát. Nghĩa là, hơn một nửa chưa thật sự khai thác khoản lợi tức mà công nghệ này hứa hẹn.

Ngoài ra, ở những trường đã ban hành chính sách về AI, tỉ lệ giáo viên từng sử dụng công cụ này cao hơn hẳn: 70% so với 60%. "Lợi tức AI" cũng nhỉnh hơn 26%, tương đương 2,3 giờ so với 1,7 giờ/tuần/giáo viên. 

Tuy vậy, chỉ khoảng 1/5 giáo viên cho biết trường mình đã có chính sách, và tới 68% nói chưa từng được tập huấn chính thức trong năm học vừa qua. Nhóm nghiên cứu nhận định: chính sách và đào tạo chính là hai đòn bẩy nhân đôi hiệu quả, nếu không muốn giáo viên mất đi phần lợi ích mà AI có thể mang lại.

Dạy gì với AI?

Gần ba năm sau khi ChatGPT được cung cấp rộng rãi và miễn phí, giáo viên không thể phớt lờ việc học sinh của họ sử dụng nó. Thay vì cấm các công cụ này, nhiều giáo viên đang thiết kế bài giảng để thích nghi với chúng.

Dan Clark, giáo viên lịch sử lớp 7 và 8 tại Trường Lafayette Preparatory, St. Louis (Missouri), có một hoạt động ưa thích: cho học sinh nghiên cứu sâu một chủ đề rồi biến nó thành bài giảng để dạy lại cho cả lớp. Đây là cách rèn luyện kỹ năng nghiên cứu, tổng hợp và truyền đạt. Năm nay, khi khởi động dự án, ông thêm một tiết nhỏ về cách tìm nguồn tham khảo đáng tin khi hỏi ChatGPT hoặc các công cụ AI khác.

Theo Clark, không chỉ ông mà nhiều giáo viên khác đều lo ngại học sinh lạm dụng AI. Vấn đề chung quy lại vẫn là sự lười biếng. Một số em thú nhận: "Em biết bài, nhưng bận quá nên để AI viết hộ cho nhanh". Vì thế, Clark cho rằng dùng AI trong lớp phải là cách để "triệt căn bệnh lười". 

Muốn vậy, thầy trò phải rõ mục tiêu của từng bài tập. "Ví dụ, tôi yêu cầu học sinh viết một bài luận thuyết phục trong vai người kêu gọi mua công trái thời Thế chiến II. Tôi chỉ quan tâm các em có nắm được khái niệm cốt lõi không. AI có thể giúp tìm nguồn, tóm tắt tính hiệu quả của chương trình hoặc gợi ý dàn ý. Nhưng giọng điệu, từ ngữ riêng thì nhất định phải do học sinh viết" - ông nói.

Cody Chamberlain, giáo viên tiếng Anh cấp III ở Utah (Mỹ), cũng không cấm học sinh dùng ChatGPT, mà còn chủ động biến nó thành "nhân vật" trong bài giảng. Ông chèn những đoạn văn bản AI cố ý viện dẫn sai, rồi yêu cầu học sinh thảo luận, tìm bằng chứng phản bác. "Các em sẽ được học kiến thức, ngoài ra học cách đặt câu hỏi, cách nghi ngờ" - Chamberlain nói với Wired. Ông ví von đây là một dạng "vắc xin thông tin": học sinh quen với việc AI có thể sai, và hình thành thói quen không vội tin mọi thứ máy đưa ra.

Joe Ackerman, đang dạy lớp 5 tại Trường tiểu học Mead ở Mead, Colorado (Mỹ), tận dụng ứng dụng soạn thảo văn bản online Google Docs để theo dõi toàn bộ quá trình viết bài của học trò, từ bản nháp đến những chỉnh sửa cuối cùng, thay vì chỉ nhận một bài nộp cuối cùng, có thể do AI viết sẵn. Ông cho rằng phần sáng tạo, từ lập luận đến trình bày, vẫn thuộc về học trò. "Tôi dùng AI để mở đường, nhưng đích đến là của các em" - ông nói với tạp chí Education Week.

Không chỉ dùng AI trong lớp, Jaycie Homer, giáo viên dạy nghề cho học viên lứa tuổi thanh thiếu niên ở New Mexico (Mỹ), còn cùng đồng nghiệp xây dựng chính sách AI cho trường. Homer nhấn mạnh rằng phải quy định rõ: AI được phép xuất hiện trong khâu nào của tiến trình học tập, tuyệt đối không được dùng ở đâu, và dữ liệu học sinh phải được bảo vệ thế nào. "Có chính sách thì giáo viên yên tâm hơn, và lợi ích thực sự mới đến với học trò" - cô nói với The 19th News.

Làm ngơ AI mới là dại dột

Phó giáo sư Michael G. Kozak - chuyên ngành về quản lý giáo dục tại Đại học Drexel (Mỹ) - tin rằng ứng dụng AI trong trường học sẽ có "lợi ích vượt trội hơn rủi ro", nếu học sinh được dạy cách dùng có đạo đức, kèm hàng rào an toàn như yêu cầu trích dẫn AI nếu dùng nó trong bài tập.

Là người thường có những lớp giảng dạy cho các hiệu trưởng và cán bộ quản lý giáo dục, ông thường khuyên họ hãy dùng AI, vì làm ngơ trước xu thế giáo dục mới là dại dột. Viết trên The Conversation đầu tháng 8, Kozak nhấn mạnh điều quan trọng là thiết kế những cách khéo léo để học sinh dùng AI như một công đoạn, chứ không phải để thay thế sản phẩm cuối cùng. 

Ví dụ, một bài tập có thể yêu cầu chứng minh bằng chính sản phẩm do học sinh tự làm: dựng một cây cầu nhỏ để minh họa lực tác động, quay video lấy mẫu nước kiểm tra ô nhiễm, hay trồng một vườn cộng đồng. Với dạng bài này, AI có thể gợi ra các bước, nhưng phần thực hiện thì học sinh phải xắn tay thật sự.

Trong lớp cao học của mình, ông cũng dùng AI để nâng khả năng phản biện. Chẳng hạn, ông đặt tình huống: giả định bạn là hiệu trưởng một trường đại học, đứng trước nguy cơ mất nguồn tài trợ liên bang nếu không ban hành chính sách hạn chế chỉ trích cơ quan liên bang. 

Bài toán "trung lập thể chế" này buộc học viên phải xây dựng kế hoạch hành động dựa trên kiến thức hệ thống và tư duy thiết kế. Sau khi họ trình bày, ông cho AI "đóng vai" phản biện, đặt câu hỏi, soi kẽ hở và gợi ra kết quả ngoài ý muốn. Theo cách đó, AI trở thành một "đối tác trí tuệ" trong lớp học.

Theo Kozak, trải nghiệm cùng người trong ngành cho thấy giáo viên dần thay đổi cách nhìn về việc học sinh dùng AI, nhất là khi họ nhận ra chính mình cũng hưởng lợi từ AI. Một học viên của Kozak kể: học khu của anh thành lập hội đồng gồm giáo viên, học sinh, chuyên gia để tìm cách ứng dụng AI sao cho có đạo đức và không bào mòn năng lực tư duy. "Giáo viên bắt đầu nhận ra AI sẽ chẳng biến mất. Vậy tốt hơn là dạy học sinh cách dùng, thay vì thả mặc cho các em tự xoay" - ông kết luận.

Năm học mới này được cho là sẽ đánh dấu bước ngoặt: các công ty AI tung ra hàng loạt công cụ mới, học sinh ngày càng rành rẽ hơn, còn giáo viên thì gấp rút đặt ra chuẩn mực trước khi công nghệ tự áp đặt luật chơi. 

"Nếu chúng ta biết rằng mình đang chuẩn bị cho học sinh bước vào lực lượng lao động tương lai, nơi AI sẽ cực kỳ quan trọng, thì việc bắt đầu ngay từ bây giờ là không thể trì hoãn" - Bickerstaff nói. Nhiều thầy cô giáo cho thấy họ đã nghe rõ và sẵn sàng.