​Khi chúng ta trẻ

Một cảnh trong phim While we’re young

Đời người có thể già đi, nhưng cuộc sống không bao giờ già cỗi. While we’re young của Noam Baumbach là bộ phim có thể gây cảm hứng cho nhiều nhóm khán giả có những mối quan tâm khác nhau. Cũng có thể coi là sự “ôm đồm” khi phim bao hàm nhiều tầng nghĩa: tính khác biệt và sự thích nghi giữa các thế hệ, ý nghĩa của một cá nhân - thị dân trong xã hội hiện đại, hay các nguyên tắc để thực hiện một phim tài liệu.

Nhân vật chính là Josh (Ben Stiller thủ vai), một đạo diễn U-40 đang làm hậu kỳ cho bộ phim tài liệu của mình. Hướng tiếp cận của Josh với phim tài liệu tuy thuần phác nhưng nặng nề, khó hiểu với phần đông công chúng. Anh cần nguồn tài chính để thực hiện dự án phim dang dở, nhưng các đề tài Josh theo đuổi lại ngáng đường việc tiếp cận các nhà tài trợ: lý thuyết về xã hội học, diễn giải triết gia Paul Ricœur, thông diễn học...

Trong lúc Josh phỏng vấn một nhà sử học lão làng, ông ta gián đoạn buổi quay để đi toa-lét, trong khi cậu quay phim chán chường càm ràm với Josh về việc chậm trả lương. Bế tắc chồng bế tắc. Vợ Josh - Cornelia (Naomi Watts) là nhà sản xuất và con gái một nhà làm phim kỳ cựu nhưng Josh nhất quyết không để vợ góp ý cho bộ phim của mình. Cornelia cũng có những rắc rối riêng: dù muốn nhưng cô không thể có con, và cô lạc lõng giữa những cặp bạn bè cũ đang huyên thuyên bất tận về những đứa trẻ.

Xoay quanh phim là cuộc gặp gỡ và mối quan hệ giữa vợ chồng Josh với đôi bạn tuổi đôi mươi đến từ Brooklyn: Jamie (do Adam Horovitz, chàng trai có khuôn mặt như nghệ thuật origami, thủ vai) là nhà làm phim trẻ vốn hâm mộ Josh và bố vợ anh, còn Darby (Amanda Seyfried) ham thích làm kem. 

Sau vài buổi chuyện trò, Josh và Cornelia lập tức bị thu hút về phía đôi bạn trẻ bởi phong cách bôhemia, lối trải nghiệm hết mình và sống đến từng khoảnh khắc của họ (đi xe đạp, đánh máy chữ, nghe đĩa vinyl, quần áo retro).

 

 Nửa đầu phim là những cuộc vui tưởng chừng như bất tận, vợ chồng Josh thấy như được trở lại tuổi thanh xuân, khao khát sống lại phần đời mà họ đã để trôi qua đầy buồn tẻ. Nhưng đằng sau đó, những xung đột dần dần hiện rõ. Josh thuộc típ người hướng đến thành công nhưng không hài lòng với những gì đang có: các dự án ngổn ngang, danh tiếng khuất sau bố vợ, sự trọng vọng không bằng chàng trai trẻ mới bước vào nghề Jamie. Cornelia thì đã muộn cho việc sinh nở.

Nửa sau phim, những mối xung đột bắt đầu được đẩy lên. Vợ chồng Josh nhận lời của Jamie đến tham gia một nghi lễ ayahuasca, một buổi lên đồng tập thể bằng loại nho gây ảo giác của Nam Mỹ. Đến khi đó, Josh mới bắt đầu nghi vấn rằng mọi sự tưởng chừng như trơn tru và viên mãn có thể chỉ là sự sắp đặt của một ai đó, hay đơn giản là của con quỷ trong anh.

Cao trào của phim là cảnh Josh chất vấn bố vợ về tính chân thực của việc làm phim tài liệu. Ở đây, ta thấy hai cách diễn giải xung đột, đưa ra hai hướng tiếp cận cho câu hỏi: thế nào là chân, là ngụy, là giả tạo hay thuần phác. Sự thật lồng trong nghịch lý: một nhà làm phim U-40 như Josh trung thành với giá trị cổ điển, còn người kỳ cựu như bố vợ anh lại cổ vũ cách nhìn thỏa hiệp, khuyên anh thích nghi dần với những nguyên tắc mới. 

Ta cũng thấy lằn ranh vô cùng nhỏ giữa việc ủng hộ người trẻ và việc khuyến khích họ vượt lên vô điều kiện để giành lấy những giá trị đôi khi hoàn toàn phù phiếm.

So với bố vợ, Josh vẫn thuộc lứa trẻ. Ủng hộ Josh hay Jamie, đó là vấn đề bộ phim đặt ra ở tầng nghĩa “phim nói về việc làm phim”. Một bộ phim tài liệu có thể hàm chứa nhiều tuyên bố, song bản chất của nó là ngợi ca sự thật.

Để một phim tài liệu ra đời, liệu ta phải tiết chế hết mức để trung thành với mọi xác tín đơn lẻ, hay có quyền thỏa hiệp miễn là phơi bày được chân lý sau cùng nằm sau tập hợp các tuyên bố? 

Câu hỏi của bộ phim là một diễn giải mở, giúp người xem chiêm nghiệm về chuẩn đúng - sai trong một thời đại mà các công nghệ số có thể phơi bày những thứ còn thật hơn chính bản thân sự thật. Nhưng trước hết, xem While we’re young là cách để chiêm nghiệm tuổi trẻ.