Với nữ thư ký riêng: trăm năm còn rắc rối

Ông chính là nhà văn Mark Twain, người được Ernest Hemingway đánh giá cao: “Toàn bộ văn học Mỹ hiện đại đều thoát thai từ một cuốn sách của Mark Twain, đó là Những cuộc phiêu lưu của Huckleberry Finn”.

Phóng to

Một thời tốt đẹp Mark Twain - Isabel Lyon - Ảnh: Billevesées

Sinh thời, Mark Twain có ghi chép cẩn thận chuyện đời mình. Song nhà văn không muốn để bản thảo lọt vào mắt nhân vật, nhân chứng và người cùng thời nên đã hạ “lời nguyền”: chỉ được công bố tự truyện sau 100 năm kể từ ngày ông từ giã cõi đời.

Trường đại học Tổng hợp Berkeley giữ quyền quản lý di cảo của tác giả Những cuộc phiêu lưu của Huckleberry Finn đã không dám đùa với cây bút hài hước bậc thầy của văn đàn thế giới, bây giờ mới cho in ba tập tự truyện Mark Twain viết từ 1870-1905. Tựa sách này còn được gọi là “hồ sơ ngừa tống tiền”, vì trong đó nhà văn kể lại rất chi tiết quá trình nữ thư ký riêng Isabel Lyon mồi chài mình như thế nào...

Isabel Lyon

...Isabel Lyon là một phụ nữ đài các nhưng lâm vào cảnh khuynh gia bại sản, nên được vợ Mark Twain thương tình gọi đến giúp việc nhà văn từ năm 1902. Hai năm sau, bà chủ mất khi mới 34 tuổi, cô được giao chăm sóc con gái út của Mark Twain mắc chứng động kinh, nên được nhà văn tôn sùng và nảy sinh tình cảm luyến ái, thậm chí nhà văn còn chính thức ủy quyền mọi việc cho Isabel Lyon.

Bà Laura Trombley, người viết cuốn Người đàn bà khác của Mark Twain (Mark Twain’s other woman), khẳng định quan hệ giữa hai người là tốt đẹp. Nhưng bộ tự truyện vừa công bố lần này đã khiến đông đảo độc giả sửng sốt. Nhiều chuyên gia cho rằng Mark Twain viết tự truyện này do sự thúc ép của Clara (1874-1962, con gái thứ của nhà văn), người luôn cho rằng Isabel Lyon là kẻ bất lương, đã đánh cắp tình yêu và thó những 2.000 USD của cha mình. Tin con gái, nhà văn luống tuổi nhìn nhận cô thư ký riêng ngày càng xấu đi, rốt cuộc ông sa thải Isabel Lyon, đòi lại khu nhà vườn từng dâng tặng nàng trong một dịp Giáng sinh và kèm theo lời đe dọa: “Nếu còn vòi tiền của gia đình Mark Twain, sẽ tung ra ánh sáng 429 trang hồ sơ đủ kết tội cô”.

Cắt đứt quan hệ với Isabel Lyon được chẳng bao lâu, Mark Twain qua đời. Clara còn tiếp tục đấu tranh với Lyon cho đến khi bà này chết vào năm 1958. Hóa ra ở Mỹ cũng có chuyện ghen tuông thường tình giữa con riêng và người có khả năng thành mẹ kế.

Tư liệu quý

Chuyện này khiến người đời liên tưởng đến trường hợp của triết gia quan trọng nhất nước Đức thời cận đại Immanuel Kant (1724-1804). Hai năm trước khi mất, ở tuổi đã gần 80, triết gia đường đột sa thải Martin Lampe, một cựu chiến binh làm người hầu lâu năm tận tụy của mình. “Tên hầu này đối xử với ta đến nỗi nói ra ta sẽ xấu hổ” - Kant để lại dòng nhật ký như thế khiến nhiều nhà nghiên cứu đồ chừng đây là chuyện lằng nhằng tình dục... Nguyên nhân đích thực nào ai biết, nhưng hành xử của triết gia thông thái có gì đó trùng hợp với nhà văn hài hước trứ danh. Thật lạ lùng: trong tự truyện của Mark Twain, phẩm chất hài hước đã hoàn toàn biến mất.

Có những chuyên gia về thân thế - sự nghiệp của Mark Twain coi việc tác giả thiên tự truyện lên án Isabel Lyon là có căn cứ, vì cô thư ký này hay xúc xiểm chia rẽ tình cảm giữa người cha với ba con, cụ thể với chính Jeen, cô út bệnh tình, về sau qua đời ở tuổi 19. Nhà tiểu sử học Karen Lystra, tác giả cuốn Những mối quan hệ thầm kín nguy hiểm (Dangerous intimacy), đánh giá “hồ sơ ngừa tống tiền” là tác phẩm quan trọng nhất của Mark Twain thời kỳ cuối đời, đồng thời cũng nhiều xuyên tạc nhất, chưa đánh giá hết được.

Khó mà tin được rằng một tư liệu cá nhân đầy tranh cãi như thế lại sánh với danh hiệu tác phẩm văn chương xuất sắc, dù trước đó Mark Twain từng viết Những cuộc phiêu lưu của Tom Sawyer... Chỉ biết một điều chắc chắn: để có một tiểu sử đầy đủ của người được suy tôn là “cha đẻ văn học Mỹ”, “hồ sơ ngừa tống tiền” là một nguồn tư liệu cực kỳ quý giá.