Bóng đá Pháp và ba chữ "b" đề huề

Phóng to

Mặc dù đội Pháp đã thất bại bất ngờ và não nề tại World Cup 2002 ở Hàn Quốc, song giới quan sát bóng đá quốc tế vẫn tin rằng Pháp có nhiều triển vọng giữ cúp Euro 2004 trên đất Bồ Đào Nha năm nay.

Tất nhiên, người bi quan vẫn có thể nghĩ rằng sự thành công của Pháp chỉ là nhờ may mắn. Thật ra nó đã được chuẩn bị từ nhiều thập niên. Sức mạnh của nền thể thao Pháp nói chung và của bóng đá nói riêng đã manh nha và phát triển từ hai chính sách đào tạo và hội nhập.

* * *

Ban chuyên thể dục - trí dục (sports-etudes) bậc trung học tại Pháp chia làm hai cấp. Cấp I cho học sinh lớp 8, 9; cấp II cho các lớp 10, 11, 12 và BEP (Brevet d’études professionnelles).

Những trường học có mở ban thể dục – trí dục sẽ cộng tác, về bóng đá chẳng hạn, với cơ sở địa phương của Liên đoàn Bóng đá Pháp (FFF) để tổ chức tuyển sinh. Thí sinh trúng tuyển sẽ học đá bóng trong năm năm trước khi thi tú tài nếu chọn chuyên ngành này. Bên cạnh ban thể dục-trí dục còn có những trung tâm “tiền đào tạo” (préformation) của bóng đá địa phương, tai mắt hữu hiệu của bóng đá chuyên nghiệp.

Các em có năng khiếu được theo dõi, tuyển chọn, rồi huấn luyện tại đây trước khi được giới thiệu vào những trung tâm đào tạo của các câu lạc bộ nhà nghề. Các em sẽ được dạy đá bóng trong hai năm song song với việc học chữ hay học một nghề cho tương lai sau khi ngừng chơi bóng. Sau đó, các em có thể ký những hợp đồng tập sự và cuối cùng là hợp đồng nhà nghề với CLB. Ở Pháp, hai CLB nổi tiếng nhất về đào tạo là A. J. Auxerre và F. C. Nantes.

Ngoài ra còn có một trung tâm đào tạo cầu thủ nhà nghề khác của nhà nước là Học viện Bóng đá quốc gia (Institut national de football) hoạt động trong khuôn khổ của Trung tâm Kỹ thuật quốc gia về bóng đá (Centre national technique du football). Nhiều cầu thủ quốc tế của Pháp đã được đào tạo tại đây như J. P. Papin, N. Anelka, P. Christanval, T. Henry, W. Gallas, J. Rothen, L. Saha...

Được xây dựng từ năm 1985 tại Clairefontaine-en-Yvelines (cách Paris khoảng 50km), từ năm 1998 trung tâm này mang tên ông Fernand Sastre, vị cựu chủ tịch nhiều công lao của FFF, đã mất một tháng trước ngày đội Pháp đoạt cúp vàng vô địch thế giới. Đây cũng là “tổng hành dinh” chính thức của các đội tuyển quốc gia. Cơ sở đồ sộ này hiện là ước mơ của cả thế giới vì được trang bị cực kỳ hiện đại và tiện nghi.

Với một cơ sở hạ tầng bóng đá đa dạng như vậy, theo các chuyên gia bóng đá, hiện Pháp đã đi trước các quốc gia lớn khác ở châu Âu đến 10 năm trong lĩnh vực đào tạo cầu thủ, và không có gì đáng ngạc nhiên khi bóng đá Pháp đã đạt được những thành tích quốc tế cao nhất từ nhiều năm nay. Từ một nước thiếu hụt nhân tài kinh niên, Pháp đã bắt đầu xuất khẩu cả cầu thủ lẫn huấn luyện viên, không chỉ sang các xứ thuộc địa Á - Phi cũ mà cả các nước lớn ở châu Âu như Anh, Đức, Ý, Tây Ban Nha...

* * *

Nếu hội nhập là tạo ra một thể thống nhất từ các mảnh rời, là vượt thắng mọi sự phân chia, kỳ thị để sống chung dưới một mái nhà hay đấu tranh dưới một ngọn cờ, thì vấn đề hội nhập không chỉ đặt ra với người nước ngoài đến định cư tại Pháp, mà trước tiên ngay cả giữa người Pháp chính gốc với nhau.

Sự hội nhập được thực hiện qua nhiều giai đoạn, qua đó người ta có thể đọc được rất rõ ràng tên tuổi của các cầu thủ trong đội tuyển quốc gia các thời kỳ.

Với sự phát triển kỹ nghệ và hai cuộc chiến tranh thế giới, đợt di dân đầu tiên đến Pháp là người Ý và Ba Lan. Con cái của lớp người này là những cầu thủ Pháp nổi tiếng thế giới đầu tiên (như Di Lorto, Raymond Kopa - tên thật là Kopazewski, Roger Piantoni) bên cạnh một số ít cầu thủ Pháp chính hiệu. Cũng do yêu cầu xây dựng hậu chiến, từ 1950 đã có nhiều gia đình gốc Phi sang lập nghiệp, và các lớp di dân bắt đầu trộn lẫn.

Từ cuối thập niên 1960 con cháu của những người di dân từ châu Phi bắt đầu được tuyển vào đội tuyển quốc gia. Nổi tiếng nhất là cặp hậu vệ được gọi là đội phòng ngự đen (la garde noire) Marius Trésor và Jean Pierre Adams thời ấy. Những năm đội Pháp có thủ quân Michel Platini, dưới chiếc đũa của nhạc trưởng gốc Ý này đội Pháp có một tuyến giữa nổi tiếng với Luis Fernandez gốc Tây Ban Nha, Jean Tigana gốc Phi, chỉ có Alain Giresse gốc Pháp.

Từ thập niên 1980 trở đi có thể nói các cầu thủ gốc nước ngoài dần dần chiếm đa số trong đội tuyển Pháp. Hoàn cảnh văn hóa xã hội thua thiệt kết hợp với những lợi thế quan trọng về thể lực thường buộc phần lớn học sinh gốc Ả Rập và da đen chọn bóng đá làm đường tiến thân. Nước Pháp đã mang lại cho họ một sự đào tạo không thể có ở quê cha đất tổ; ngược lại họ đã trả nợ bằng cách khoác áo đội tuyển Pháp với tất cả tận tụy. Trong đội hình vô địch thế giới 1998 và vô địch châu Âu 2000, có Desailly, Thuram, Vieira, Karembeu, Wiltord, Henry, Anelka, Zidane (gốc Phi), Lizarazu và Deschamps (gốc xứ Basque), Djorkaeff (gốc Armenia), Pires (gốc Bồ Đào Nha), Trezeguet (gốc Argentina), chỉ còn Barthez, Blanc, Petit, Dugarry và Guivarch là gốc Pháp.

Euro 1996 tại Anh, Jean-Marie Le Pen, một chính trị gia cực hữu, tỏ ý nghi ngờ tính chất đại diện cho nước Pháp của một đội bóng mà đa số là dân di cư. Nhưng Le Pen bị dư luận và cả cánh tả lẫn hữu lên án kỳ thị chủng tộc. Nhiều HLV quốc gia ở mọi cấp cũng từng nhận được thư yêu cầu giảm bớt số cầu thủ da đen trong đội hình. Nhưng tất cả đã đồng thanh trả lời: các cầu thủ được tuyển là những người đá bóng giỏi nhất, và họ đã khoác áo đội tuyển trong ý thức trách nhiệm và danh dự. Aimé Jacquet tuyên bố: “Tôi mừng vì có những cầu thủ da đen. Họ là cơ may của nền bóng đá Pháp”.

Số đông người Pháp ngày nay tự hào họ có một đội tuyển quốc gia đa chủng tộc, với lá cờ Pháp trên ngực áo không chỉ mang ba màu xanh, trắng, đỏ mà còn được cấu thành bởi ba chữ “b”: blanc (da trắng), black (da đen) và beur (từ dùng để chỉ những người Bắc Phi thuộc thế hệ thứ hai hay thứ ba).