Cần thay đổi tư duy về bài toán chống ngập

Phóng to

“Điệp khúc” gia cố bờ bao năm nào cũng lặp lại, và người dân TP.HCM phải chịu cảnh khổ vì ngập do triều cường từ năm này qua năm khác nhưng chưa có giải pháp giải quyết rốt ráo. Trong ảnh: gia cố bờ bao ở ấp Doi, P.15, Q.Gò Vấp

Quan điểm chủ quan về ngập lụt

Ngập úng, đặc biệt là khu vực nội thành, vấn đề tiêu thoát nước đô thị, tiêu thoát nước thải trở thành nỗi ám ảnh và nỗi lo sợ của người dân mỗi khi có các đợt triều cường và mùa mưa đến.

Nhìn lại quá trình phát triển ở khu vực TP.HCM, theo tôi hiểu, thông thường để xây dựng một khu đô thị, cốt san nền phải có trước, sau đó mới triển khai các hạng mục khác. Nếu theo đúng quy chuẩn thì để xây dựng một dự án, phải có tối thiểu (và cũng là bắt buộc) tám hạng mục được phê duyệt.

Đó là quy hoạch cốt nền, quy hoạch sử dụng đất (còn gọi là quy hoạch kiến trúc), quy hoạch giao thông, quy hoạch mạng lưới điện, quy hoạch cấp nước, quy hoạch thoát nước, quy hoạch thông tin liên lạc và bản đồ tổng hợp đường dây, đường ống của toàn dự án. Do quy hoạch thiếu sự phối hợp đồng bộ, chưa thống nhất được cốt nền nên hàng ngàn dự án trên địa bàn TP được làm theo “quan điểm chủ quan về ngập lụt”. Đây cũng là nguyên nhân của nạn “đào lên, lấp xuống” và tạo ra “cung bậc” nền các công trình nhấp nhô tại TP.HCM gây tác động đến quá trình tiêu thoát nước.

Để giải quyết một cách bài bản, hiệu quả bài toán chống ngập lụt cho khu vực TP.HCM cần phải thay đổi tư duy, tầm nhìn theo cách tiếp cận hệ thống, có nghĩa là xây dựng chiến lược phòng chống thiên tai, trong đó có phòng chống ngập lụt trên nền cơ sở của chiến lược phát triển kinh tế - xã hội. Muốn thế, cần xác định rõ thực trạng hiện nay, cần có sự hợp tác giữa các ngành để xây dựng những bước đi cụ thể. Những bước đi đó càng rõ ràng minh bạch bao nhiêu thì cơ hội giúp chúng ta đến đích càng nhanh và chắc chắn bấy nhiêu.

Cần “nhạc trưởng” chống ngập

Theo tôi, TP.HCM cần phải giao trách nhiệm cho một đầu mối có chức năng làm việc như một “nhạc trưởng” có tầm nhìn rộng và sâu, tiến hành rà soát lại các quy hoạch của JICA (Nhật Bản) đến quy hoạch của các ngành (gần đây nhất là quy hoạch của Bộ NN&PTNT), các quận huyện để làm cơ sở xây dựng quy hoạch tổng thể tiêu thoát nước cho cả khu vực.

Đối với ngập úng do mưa: mưa là yếu tố khách quan, do vậy để giảm mức độ ngập do mưa cần phải có những nghiên cứu thật cụ thể để hiểu rõ hơn tính chất, đặc điểm của mưa (mưa xảy ra khi nào, cường độ bao nhiêu, trong thời gian bao lâu,...) để từ đó thiết kế các công trình tương ứng như chôn mưa, trữ mưa, hồ điều hòa, hệ thống tiêu thoát tự nhiên và động lực (trạm bơm)...

Đối với ngập úng do cao độ: nguyên tắc cơ bản để giải quyết vấn đề này là tìm cách thoát lượng nước ngập úng ở từng khu vực riêng đến nơi có thể chứa, lưu giữ tạm thời hoặc tìm mọi cách ngăn chặn không cho lượng nước từ nơi khác đến (nước ngoại lai). Các giải pháp như tôn nền, làm đê bao, trạm bơm... đều có thể được nghiên cứu ứng dụng tùy theo quy mô và cụ thể cho từng khu vực.

Ngập úng do ảnh hưởng triều: giải pháp ngăn triều truyền thống là xây dựng các hệ thống cống, đê, trạm bơm hoặc kết hợp giữa cống và đê để ngăn đỉnh triều. Bên cạnh đó, nghiên cứu lợi dụng chân triều để tiêu nước là một trong những giải pháp cần được ưu tiên xem xét. Tuy nhiên, làm cống ở đâu, khi nào, quy mô ra sao, bao nhiêu cống là đủ cần làm rõ để đảm bảo hiệu quả của nguồn vốn đầu tư.

Ngập úng do lũ: TP.HCM nằm ở hạ lưu chịu tác động trực tiếp của lũ từ các sông Đồng Nai, Sài Gòn. Ngoài biện pháp lên đê, xây cống để ngăn nước lũ không cho ảnh hưởng đến vùng tiêu, thì việc phối hợp với các cơ quan quản lý hệ thống các công trình hồ chứa lớn ở thượng lưu nhằm làm giảm đến mức thấp nhất lượng nước lũ xả trong các thời kỳ mưa lớn, triều cường là vấn đề cần được nghiên cứu trên cơ sở khoa học của bài toán hài hòa giữa kinh tế - xã hội và an toàn công trình.

Hành xử trước nguyên nhân gây ngập

Mưa + triều + lũ + cao độ chỉ là những nguyên nhân tiềm tàng gây ngập lụt. Nguyên nhân chính gây ngập úng ở TP.HCM chủ yếu là do cách hành xử của chúng ta trước những nguyên nhân trên, như năng lực quản lý đô thị của chính quyền các cấp chưa theo kịp tốc độ đô thị hóa; hệ thống công trình tiêu thoát nước không đáp ứng được yêu cầu lại cũ kỹ, hư hỏng, nhiều kênh rạch, ao hồ bị san lấp vô tội vạ (trong quá trình đô thị hóa, TP.HCM đã làm mất khoảng 12.700ha đất nông nghiệp, ao hồ, kênh rạch).

Các công việc cần làm ngay để giải quyết ngập lụt khu vực TP.HCM là đẩy mạnh các dự án có nguồn vốn ODA như dự án vệ sinh môi trường và thoát nước Nhiêu Lộc -Thị Nghè, Tân Hóa - Lò Gốm, kênh Hàng Bàng, dự án môi trường nước và đại lộ đông - tây. Xác định các dự án ưu tiên, cấp bách, chủ động đầu tư bằng nguồn vốn trong nước. Xây dựng quy hoạch chi tiết cho từng khu vực, quận, huyện gắn kết với quy hoạch tổng thể tiêu thoát nước TP.HCM.

Rà soát, xác định lại các khu vực phải làm đê bao kiên cố, ổn định không để tình trạng năm nào cũng vỡ bờ bao do tạm bợ hoặc vì dự án chậm. Đồng thời kiên quyết ngăn chặn việc san lấp ao hồ, kênh rạch không theo quy hoạch. Tổ chức thu thập, đo đạc, khảo sát, thống kê, lưu trữ đầy đủ dữ liệu, phân tích, đánh giá dữ liệu liên quan đến các điểm bị ngập và xây dựng mô hình dự báo để đưa ra các biện pháp thích hợp phòng chống, khắc phục.