Chống tham nhũng kiểu Indonesia

TTCT - Báo chí Indonesia ngày 3-1-2011 loan tin “trùm chạy thuế” Gayus Halomoan Tambunan phải ra trước vành móng ngựa để trả lời về những câu kết trốn thuế khiến năm ngoái tổng cục thuế than mất 0,5% tổng thu thuế năm 2009 chỉ vì đương sự!

Phóng to

Gayus Halomoan Tambunan đối diện với mức án 20 năm tù - Ảnh: bacain.com

Nếu biết rằng tổng thu ngân sách của ngành thuế Indonesia năm 2010 dự trù lên đến 604.600 tỉ rupiah (Rp), sẽ thấy số tiền ngân sách do Gayus làm bốc hơi quả là không nhỏ! Nếu ở Indonesia có khoảng 2.000 “trùm chạy thuế” cỡ Gayus, chính phủ và 243 triệu dân Indonesia sẽ bị “treo” ngân sách, chẳng còn đường sá, trường học, bệnh viện, cơ quan nào hoạt động nữa cả! Chính vì thế mà 20 năm tù đang chờ tay “trùm chạy thuế” mới ngoài 30 tuổi này. Gayus tuyên bố với báo chí rằng mức án sở dĩ cao là do y chủ quan không “chạy” các quan công tố!

Gayus đã “tới số” từ trước khi bị bắt giữ trong lúc cùng gia đình ăn tối tại một khách sạn trên đại lộ Orchard ở Singapore đêm 30-3-2010. Lần đó, Gayus bị truy nã sau khi cảnh sát phanh phui một khoản tiền lên đến 25 tỉ Rp trong một tài khoản ngân hàng mang tên y. Sau này, cơ quan điều tra tìm thấy một tủ ký thác trong ngân hàng lượng vàng, bạc, ngoại tệ lên đến 74 tỉ Rp (The Jakarta Post 12-6-2010).

Càng giam lâu can phạm, nhà chức trách càng tìm ra nhiều tài khoản khác của y ở Ngân hàng Mandiri, đến cuối năm ngoái tạm kết toán có thể lên đến 100 tỉ Rp, tương đương 11 triệu USD (The Jakarta Post 17-12-2010). Thế nhưng, đó mới chỉ là “tiền tươi”. Theo một blog của dân kỹ thuật Indonesia, Techno Blog, 11 triệu USD kia chỉ là “giẻ rách” so với tổng tài sản lên đến 25 tỉ USD của Gayus với danh xưng “người giàu nhất Indonesia” - trong khi trên danh nghĩa hắn chỉ là một công chức hạng A-III có mức lương tối đa chỉ lên đến 1.869.300 Rp (210 USD/tháng).

“Ăn đồng chia đủ”?

Trong một báo cáo về tham nhũng ở Indonesia của Ngân hàng Thế giới năm 2003, có một giải thích khá lạ về nạn tham nhũng dưới trào tổng thống Suharto từng bị xem là tham nhũng gia đình trị: “Tại sao chính sách của ông Suharto lại đã thành công cho dù có tham nhũng ở mức cao? Câu trả lời thứ nhất là: chế độ ấy đã thận trọng canh chừng sao cho tham nhũng đừng vượt quá mức để có thể giết chết con gà đẻ trứng vàng trước khi con gà kịp đẻ trứng. Điều đó đòi hỏi cai trị giỏi và tự kiềm chế tốt... Câu trả lời thứ nhì là thành quả này đã bị thổi phồng quá mức để rồi trở thành những phí tổn cao, bắt đầu là những cơ sở yếu kém và tham nhũng, những nợ nần công vô vàn do quản lý tài chính tồi, là cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên, là lề thói ân huệ và tham ô trong giới doanh nghiệp đầu đàn”.

Cũng thế, không thể nào một thanh tra thuế mới 30 tuổi lại có thể khơi khơi “ăn đậm” như thế nếu như ở trụ sở cơ quan thuế cũng như ở các cơ quan đầu não khác không có những “ô dù”.

Theo Techno Blog, nguyên thủ trưởng cơ quan điều tra Susno Duadji từng cáo buộc hai thiếu tướng cảnh sát, trong đó có thiếu tướng King Erizman của cảnh sát kinh tế, là có dính líu đến các “phi vụ” của Gayus.

Thật vậy, từ tháng 10 năm ngoái, tức gần bảy tháng sau khi Gayus bị bắt, một sếp lớn của Gayus đã bị bắt giam và bị truy tố ra tòa vì tội thông đồng tiếp tay gian lận thuế. Maruli Pandapotan Manurung cùng với ba viên chức thuế vụ khác chia sẻ với Gayus Tambunan trách nhiệm trong việc Công ty Kaltim Prima Coal gian lận thuế khiến nhà nước thiệt mất 571 triệu Rp (63.950 USD).

Thế nhưng, đây mới chỉ là một trong bốn tội danh mà Gayus bị cáo buộc. Bản cáo trạng dành riêng cho Gayus nghiêm trọng hơn nhiều. Tội danh thứ hai là “đút lót các sĩ quan cảnh sát điều tra cầu mong đừng bắt giữ y, đừng điều tra y và cũng đừng phong tỏa tài khoản ngân hàng của y”. Tội danh thứ ba liên quan đến ba số tiền lần lượt là 20.000 USD, 10.000 USD và 40.000 USD đút lót cho chánh án Tòa án quận Tangerang Muhtadi Asnun, để ông này “hóa giải” các tác động của viện trưởng viện kiểm sát.

Hôm 9-12 vừa qua, chánh án Muhtadi Asnun đã bị tuyên án 2 năm tù vì tội nhận hối lộ của Gayus để tha bổng y (Theindonesiatoday.com 9-12-2010). Tội danh thứ tư là đút lót để ngăn cản việc tiếp cận các tài khoản ngân hàng của y.

Có thể thấy qua các vụ án trên có hai phe rõ rệt: một phe “ăn cánh” với Gayus và một nhóm khác nhất định săn đuổi, truy tố, xét xử Gayus. Đã có đến tám sĩ quan cảnh sát dính líu đến Gayus bị đưa ra xét xử (The Jakarta Post 5-5-2010). Vấn đề là Gayus không khai báo gì cả từ nguồn gốc tiền của, ai đút, đút ai. Viện kiểm sát, tòa án chỉ có thể phát hiện đến đâu, truy tố, xét xử tới đó.

Vô tù mà vẫn còn đi Bali nghỉ mát

Sự “ăn đồng chia đủ” đã cho phép Gayus được hưởng một chế độ giam giữ đặc biệt. Asia Times 3-12-2010 thuật lại: “Vụ viên chức thuế vụ bị tố cáo ăn hối lộ hàng triệu USD giúp các công ty có thế lực nhất giảm thuế chính là cơ hội mới nhất để Tổng thống Susilo Bambang Yudhoyono chứng tỏ cuộc chiến chống tham nhũng của mình. Tuy nhiên, các viên chức chính phủ đã thất bại trong cuộc trắc nghiệm này. Gayus đã trở thành một mẫu tội đồ quốc gia”.

Tháng 11-2010, Gayus bị phát hiện khi đến xem một giải quần vợt nữ tại Bali, trong khi lẽ ra phải bị nhốt trong một nhà tù ở Jakarta. Một nhân viên xếp chỗ ngồi nhận ra Gayus nên đã báo cho hai phóng viên ảnh. Gayus cho biết muốn gặp ngôi sao người Nga Maria Sharapova, tay vợt đã rút khỏi giải đấu do chấn thương...

Được giam trong một nhà tù sang trọng, Gayus thừa nhận có đút lót cho giám thị 368 triệu Rp (41.350 USD) và mỗi tháng 1,5 triệu Rp nữa để họ đem một chiếc môtô đến một cây xăng gần nhà giam.

Từ cây xăng đó, vợ Gayus hoặc một lái xe đã chở Gayus đi chơi đến 68 lần từ tháng 7-2010, trung bình ba lần/tuần. Theo Asia Times, Gayus cho biết cũng chỉ bắt chước điều mà các “đồng lao” của mình vẫn làm.

Từ các mô tả đó, có thể hiểu tại sao Asia Times nêu vấn đề: “Đây là cơ hội để Tổng thống Yudhoyono chứng tỏ cuộc chiến chống tham nhũng của mình”. Đó cũng là lý do khiến chánh án tòa án hiến pháp Mahfud tuyên bố: “Tổng thống phải nhập cuộc vào vụ Gayus, do lẽ vụ này có liên quan quá nhiều đến các nhóm lợi ích chính trị. Chánh án tòa án tối cao và tư lệnh cảnh sát quốc gia đều có thể bị các thế lực chính trị gây áp lực. Các dân biểu quốc hội ở hạ viện cũng muốn cứu lấy bản thân nên đe dọa các quan tòa...” (thejakartapost.com 20-11-2010).

Việc hạ viện bị nghi ngờ can thiệp vào vụ này để cho một số dân biểu thoát thân cũng có cơ sở của nó. Hạ tuần tháng trước, chủ tịch tiểu ban tư pháp hạ viện Benny K. Harman giải thích nên xem việc triệu tập Gayus H. Tambunan ra trước hạ viện để tìm hiểu xem y lấy tiền từ đâu và chuyển đi đâu “là một sự hỗ trợ của lập pháp đối với tư pháp”. Ông Nudirman Munir, một thành viên tiểu ban này, tuy nhất trí với chủ tịch tiểu ban song đề nghị phải đạt đến đồng thuận cho kế hoạch này, bằng không sẽ bị cho là ngáng trở công việc của tư pháp.

Tất cả các tình tiết trên cho thấy tại sao Tổ chức Minh bạch quốc tế tiếp tục ghi nhận Indonesia vẫn cứ 2,8/10 điểm trên bảng xếp hạng chỉ số cảm nhận tham nhũng 2010. Và trong thực tế hằng ngày, dân tình đang rất cảnh giác đối với Gayus: nhật báo Kompass ngày 2-1-2011 loan tin một hành khách đáp máy bay hôm thứ bảy cho báo này biết đã trông thấy ai đó giống hệt Gayus ở sân bay Soekarno-Hatta.