Đầu năm nói chuyện Web3

 

Đây là giai đoạn thứ 3 trong quá trình “tiến hóa” của thế giới Internet. Lạ là 2 đời trước gọi là Web 1.0 và Web 2.0, nhưng thế hệ mới nhất không gọi Web 3.0 hay Web 3 mà hầu hết đều viết là Web3.

Hết tĩnh, đến động, rồi phi tập trung

Web 1.0 là các trang web tĩnh vào những năm 1990, chỉ hiển thị văn bản, toàn là chữ vì ảnh được dùng hạn chế; càng nhiều ảnh, tốc độ tải về càng chậm, có lúc gõ địa chỉ rồi phải chờ một lúc, toàn bộ trang mới hiện lên màn hình. Lúc đó, bấm vào đường dẫn, máy tự động chuyển chúng ta sang trang khác đã là một sự diệu kỳ. Với Web 1.0, chèn video là điều xa xỉ và ít ai làm, thông tin chỉ đi một chiều từ web đến người xem.

Đến đầu thế kỷ này, Web 2.0 thay chân Web 1.0 để biến Internet thành một thế giới động, có tương tác hai chiều, hình ảnh và video đủ cả. Cứ nhìn vào những gì Gmail có thể làm được trên nền tảng web mới thấy Web 2.0 đã đi rất xa so với Web 1.0. Hiện nay người dùng vào Facebook, tương tác đủ kiểu, từ bấm like đến gõ nhận xét, từ tạo ra một mẩu chuyện mới đến phát video trực tuyến cho cả ngàn người xem. Cần lưu ý người ta dùng Web 2.0 nhưng không chỉ trình duyệt dùng trên máy tính mà còn các ứng dụng trên điện thoại di động và các thiết bị khác.

Nay, theo nhận định của một số tên tuổi lớn trong ngành công nghệ, giai đoạn Web3 đã bắt đầu, dù mới manh nha nhưng sẽ thay đổi tận gốc rễ cách con người sử dụng Internet. Web3 có thật hay không, bao giờ nó phổ biến hay Web3 chỉ là cách truyền bá cho các loại tiền mã hóa, cho giới mua bán NFT dụ dỗ người mới - đến nay vẫn chưa có câu trả lời dứt khoát.

Dù có nhiều người hình dung Web3 theo những cách khác nhau, cái nguyên lý ai nấy đều đồng ý là Web3 khác các đời web trước ở chỗ “phi tập trung”. Cả tỉ người dùng phải dựa vào Google để tìm kiếm thông tin, nhận và gởi email; dựa vào Facebook để duy trì liên lạc với bạn bè; vào Spotify để nghe nhạc; vào Netflix để xem phim. Các nơi này đóng vai một trung tâm, một đầu mối để các bên gặp nhau mà giao dịch như ca sĩ gặp người nghe, diễn viên gặp người xem, nhà quảng cáo gặp khách tiêu dùng. Đó là tính chất tập trung của Web 2.0. Với thế hệ Internet 3.0 thì ngược lại, vì thay cho các app (ứng dụng) trên Web3 sẽ là các dApp (ứng dụng phi tập trung).

Người ta kỳ vọng Web3 sẽ loại bỏ các tổ chức trung gian hiện đang ăn một phần rất lớn doanh thu của các bên tạo ra. Trên lý thuyết, Web3 sẽ giúp ca sĩ tiếp cận trực tiếp với người nghe, nhận thù lao thẳng, không chia hoa hồng cho ai. Web3 chia tiền quảng cáo cho người dùng Facebook chứ không để nơi này hưởng trọn như bây giờ. Nói cách khác, Web3 là một nền tảng “dân chủ hóa” Internet, đưa nó về lại với các ý tưởng nguyên thủy, ai nấy bình đẳng như nhau, không chịu lệ thuộc vào các ông lớn công nghệ.

 

“Nhiên liệu” của Web3

Để thực hiện nguyên lý “phi tập trung”, các máy tính kết nối với nhau đều ngang hàng, Web3 phải dựa vào công nghệ blockchain. Nghe đến đây sẽ có nhiều người nản vì đụng phải khái niệm “chuỗi khối” mà họ đã ghét hay bó tay không thể hiểu. Cứ hình dung mỗi máy tính là một khối, liên kết với nhau một cách chặt chẽ thành chuỗi để duy trì một cuốn sổ cái, máy nào cũng như nhau, ai ghi thêm gì vào đều phải được toàn bộ các máy trong chuỗi chấp nhận. Vì thế, cuốn sổ cái này ai cũng truy cập được nhưng không thể một ai tự mình sửa chữa thông tin.

Như vậy, sau này dùng Web3 để mua hàng, nghe nhạc, coi phim, chơi game, tham gia mạng xã hội… tất cả đều sử dụng công nghệ blockchain, về lý thuyết sẽ tạo ra các mối liên kết, dù đó là để trả tiền, nhận tiền, đăng nội dung, tải nhạc… Không có máy chủ, không có tổ chức đầu mối mang tính tập trung - tức không có Mark Zuckerberg phán bạn viết như thế này là vi phạm tiêu chuẩn cộng đồng rồi, phải xóa thôi.

Còn nền tảng kỹ thuật của Web3 phải như thế nào để giải quyết hàng loạt các vấn đề như vận hành blockchain cần nguồn năng lượng lớn, phí “xăng nhớt” duy trì blockchain cao, ai đứng ra phân xử nếu có tranh chấp, làm sao ngăn ngừa đạo nhạc, đạo phim, thậm chí lừa đảo lấy hết hàng hóa… thì chưa có tài liệu nào về Web3 nói cho cặn kẽ.

Hiện nay các nơi ứng dụng Web3 ở mức sơ khai thì tặng người dùng các token như các đồng xu ảo sau này sẽ dùng vào nhiều việc như tiền để trả dịch vụ đọc báo hay phiếu bầu để quyết định một số vấn đề được đưa ra để trưng cầu. Thị trường NFT (chứng nhận quyền sở hữu tài sản trên thế giới ảo) đang tiến hành trên Web3 và các giao dịch tiền mã hóa phi tập trung, tức không có công ty nào đứng ra làm chủ xị, không có con người điều hành, tất cả tiến hành giao dịch với nhau một cách tự động thông qua các hợp đồng thông minh cũng là một dạng Web3.

 

Hoài nghi và kỳ vọng

Mặc dù hầu hết giới công nghệ đều thừa nhận blockchain sẽ có nhiều ứng dụng thú vị trong tương lai chứ không chỉ dùng để quản lý tiền mã hóa như Bitcoin hay Ether, nhưng cũng không ít người cho rằng khái niệm Web3 hiện đang được thổi phồng quá đáng, đặc biệt là việc mua bán NFT tiền triệu, tiền tỉ. Một điều lạ mà nhân loại nhiều lần chứng kiến, hễ đẻ ra một thứ công nghệ mới thì y như rằng một thời gian ngắn sau sẽ có kẻ tận dụng nó để làm điều xấu như máy tính và virus, tiền mã hóa và lừa đảo đầu tư đa cấp…

Web3 vận hành trên blockchain hay trên các hợp đồng thông minh - mà những thứ này do con người soạn ra nên nó có bảo đảm an toàn hay không tùy thuộc vào tay nghề và đạo đức của người lập trình. Hai bên giao dịch với nhau bằng một hợp đồng thông minh nhưng một bên cố ý cài cắm các điều khoản gài bẫy bên kia, nếu không phát hiện mà cứ ký thì dù “thông minh” vẫn xảy ra khả năng bị lừa.

Ở hướng kỳ vọng, người ta mong Web3 sẽ phá vỡ thế độc quyền của các đại gia công nghệ, từ Google đến Apple, từ Facebook đến Twitter… Thử nghĩ mà xem, hiện nay có ai đủ khả năng tạo ra một mạng xã hội khác để cạnh tranh với Facebook - nó quá lớn, số người dùng áp đảo nên hàng loạt mạng tìm cách ngoi lên nhưng không cạnh tranh nổi. Ai có thể xây một ngôi nhà chứa các ứng dụng trên điện thoại di động để người dùng vào tải về, trừ phi phải khép mình núp bóng vào App Store hay Google Play. Nếu Web3 thành công, sẽ có hàng loạt Facebook mới ra đời do người dùng xây dựng nên và tự họ quản lý.

Nhưng mới tuần trước, hai nhân vật nổi tiếng trong làng công nghệ đã lên tiếng chê bai Web3. Cựu giám đốc điều hành Twitter là Jack Dorsey cho rằng Web3 nếu vận hành cũng sẽ nằm dưới quyền kiểm soát của các quỹ đầu tư mạo hiểm. Ông viết trên Twitter: “Bạn không sở hữu được Web3 đâu. Các quỹ đầu tư mạo hiểm và đối tác nắm hết. Web3 sẽ không bao giờ thoát được vòng kiềm tỏa của họ. Suy cho cùng, nó sẽ là một hình thái tập trung với một cái nhãn khác mà thôi”. Elon Musk, ông chủ Hãng Tesla, thì nói Web3 là một từ marketing kêu rổn rảng hơn là một thực tế. Cũng trên Twitter, ông này viết: “Có ai thấy Web3 đâu không? Tôi không tìm ra nó”.

Web3 hiện mới ở mức “tiềm năng to lớn”, trên đó có cả những người say mê xây dựng các nền tảng cho nó, cũng có người săm soi các khe hở để lừa đảo làm giàu và nhiều nhất là giới kinh doanh đang thích nghi với nó để soạn các lời có cánh, chiêu dụ đủ loại khách hàng tham gia kẻo lỡ cơ hội. Người bình tĩnh chỉ cần nhớ khái niệm blockchain được rao giảng cả chục năm nay, thử hỏi nó đã được ứng dụng vào việc gì thật sự có ích chưa, ngoại trừ quản lý tiền mã hóa và các loại NFT? “Phi tập trung” đồng nghĩa 10 người 10 ý, rất khó để những con người say mê ý tưởng “phi tập trung” ngồi lại với nhau để xây dựng các chuẩn mực cho thế giới Web3 này.