Phim Hàn "hắc hóa" giã từ ngôn tình hường phấn

Trong ký ức của nhiều khán giả quốc tế, phim truyền hình Hàn Quốc từng gắn liền với những chuyện tình lãng mạn như cổ tích. Những tác phẩm như Bản tình ca mùa đông, Vì sao đưa anh tới hay Vườn sao băng điển hình cho mô típ này: trai xinh gái đẹp, nam chính nhà giàu lạnh lùng, nữ chính nghèo nhưng kiên cường, và cuối cùng là cái kết viên mãn hạnh phúc.

Tuy nhiên, trong vài năm trở lại đây, thị trường phim Hàn Quốc đang chứng kiến một sự thay đổi rõ rệt: các bộ phim truyền hình không chỉ xoay quanh những câu chuyện tình màu hồng mà bắt đầu khai thác sâu hơn vào những vấn đề xã hội thực tế, những mặt tăm tối, đôi khi rất tàn khốc của cuộc sống hiện đại.

Đa dạng đề tài "đen tối"

Nếu nhìn vào nội dung các bộ phim Hàn đang nổi tiếng toàn cầu, dễ thấy rằng K-drama hiện nay khác hẳn với những phim trước đây. Có thể gạch đầu dòng các series tiêu biểu trên ba nền tảng khác nhau: Netflix, Coupang Play và Disney+.

Trò chơi con mực (Squid Game, 2021-2025): nhiều nhân vật có quá khứ đau khổ, nợ nần, lầm lỗi. Họ phải tham gia những trò chơi truyền thống vốn dành cho trẻ con của Hàn nhưng đã bị biến tấu thành cuộc chiến sinh tử.

Vấn đề gia đình (Family Matters, 2024): Kể về một người mẹ có khả năng "hack não" - năng lực cho phép cô thao túng và thay đổi ký ức của bất kỳ ai. Gia đình cô là một tập hợp bí ẩn gồm những người có năng lực đặc biệt tương tự, họ dùng sức mạnh đó khiến các nhân vật phản diện phải chịu hình phạt cực kỳ khắc nghiệt. Các cảnh tra tấn, hành hạ cả về thể xác lẫn tinh thần được mô tả rõ nét.

Cửa hàng ánh sáng (Light Shop, 2024): Chứa các yếu tố kinh dị, siêu nhiên, ma quỷ, ám ảnh, những cảnh gây sốc như treo cổ, tự làm tổn thương bản thân…

Tuy cốt truyện đen tối, những bộ phim này không chỉ thành công ở Hàn Quốc mà còn thu hút khán giả toàn cầu. Theo phân tích của tác giả Mhaliya Sigue trên trang Kpopmap, trong bối cảnh đời sống nhiều áp lực, kinh tế, xã hội, chính trị bất ổn, người xem tìm đến những nội dung nặng nề như một hình thức giải tỏa tâm lý. 

Qua việc quan sát những đau khổ, thử thách trong phim, họ cảm thấy mình không cô đơn với những lo âu của bản thân và phần nào được đồng cảm. Những chủ đề như nghèo đói, bất bình đẳng, sức khỏe tâm thần, xung đột gia đình… không chỉ là chất liệu phụ, mà trở thành trung tâm trong mạch truyện, trực tiếp chạm đến cảm xúc người xem.

Khán giả ngày nay cần thứ gì đó phản ánh thực tế hơn là chỉ mộng đẹp, kết thúc có hậu. Những bộ phim hiện đại miêu tả cuộc sống với đầy rẫy thất bại, sai lầm, bi kịch, khó đoán trước điều gì sẽ xảy ra tiếp theo và đôi khi không có giải pháp rõ ràng tạo cảm giác thật hơn, từ đó lôi cuốn người xem vì sự bất ngờ. 

Khi cuộc sống trong phim có mức độ rủi ro cao, khi nhân vật có thể đối mặt với cái chết, mất mát… thì sự tò mò, hồi hộp của khán giả được đẩy lên cao. Những pha kịch tính, gay cấn khiến người ta muốn tiếp tục xem tiếp theo sẽ như thế nào.

Sự chuyển dịch tất yếu

Một nghiên cứu do hai tác giả Yaqi Liu (Đại học Dalian) và Qianwen Zhang (Đại học Monash) thực hiện, đăng trên trang EWA Publishing năm 2023, cho thấy sự "thay da đổi thịt" của K-drama không chỉ đơn thuần là sự chuyển đề tài, mà là kết quả của nhiều yếu tố tác động đan xen. Trong đó, phát súng khởi đầu - và có lẽ cũng là yếu tố quan trọng nhất - chính là chiến lược phát triển văn hóa có chủ đích của Chính phủ Hàn Quốc.

Từ cuối những năm 1990, chính phủ nước này đã định hướng văn hóa, trong đó có phim ảnh và truyền hình, trở thành ngành xuất khẩu chiến lược. Giai đoạn 1998-2004, nhiều bộ phim truyền hình Hàn Quốc được xuất khẩu mạnh sang Trung Quốc, Nhật Bản và các nước châu Á khác, mang lại lợi ích kinh tế đáng kể và tạo điều kiện cho chính sách hỗ trợ công nghiệp điện ảnh - truyền hình trong nước.

Nhưng khi nhiều sản phẩm mang tính lãng mạn bị sao chép, thị trường bắt đầu rơi vào tình trạng đồng dạng (homogenization), nhiều phim giống nhau, thiếu mới mẻ, nhu cầu đổi mới nội dung trở nên cấp thiết. Giữa thời điểm đó, năm 2016, Netflix ra mắt tại thị trường Hàn Quốc.

Theo nhà phê bình Regina Kim, khi Vương triều xác sống, bộ K-drama gốc đầu tiên của Netflix, lên sóng vào đầu năm 2019, nền tảng này đã có mặt tại hơn 190 quốc gia. Nhờ đó, phim Hàn đến trực tiếp với khán giả toàn cầu mà không cần thông qua nhà phân phối hay trung gian nào. Trong giai đoạn từ 2019 đến 2021, lượng khán giả Mỹ xem K-drama trên Netflix đã tăng hơn 200%, trong khi lượng người xem toàn cầu tăng gấp 6 lần trong cùng kỳ.

Kể từ khi Netflix đạt được thành công với K-drama, đặc biệt là nhờ Trò chơi con mực, các nền tảng OTT lớn khác như Disney+, Apple TV+ và Paramount+ cũng nối bước, phát hành K-drama cho khán giả toàn cầu. 

Theo Mhaliya Sigue, các nền tảng phát trực tuyến cũng thay đổi cách thức và tần suất K-drama được sản xuất: thay vì chỉ một mùa kéo dài 16‑24 tập, giờ đây nhiều series được sản xuất thành nhiều mùa, mỗi mùa chỉ 6‑12 tập, hoặc chia một mùa thành hai phần để tạo sự mong đợi, giữ nhiệt độ thảo luận. 

Các nền tảng này cũng không chịu ràng buộc quá chặt bởi những quy định hạn chế nội dung theo luật Hàn. Cho nên nội dung của K-drama hiện nay có thể thoải mái thể hiện rõ hơn những cảnh bạo lực, tình dục, hoặc những chủ đề thường được xem là nhạy cảm.

Với phạm vi tiếp cận quốc tế rộng lớn, cùng với phụ đề, lồng tiếng, các nền tảng này cũng làm cho các series Hàn Quốc dễ được đón nhận ở nhiều quốc gia khác, chứ không chỉ giới hạn trong biên giới Hàn Quốc nữa. Nhiều series dù bị đánh giá thấp hoặc gây tranh cãi trong nước vẫn rất được yêu thích ở quốc tế, mà Quân vương bất diệt (The King: Eternal Monarch, 2020) là một ví dụ.

Mặt khác, các nhà sản xuất hợp tác chặt với các đội ngũ làm phim bản địa để giúp các tác phẩm vừa giữ được bản sắc văn hóa Hàn Quốc, vừa áp dụng cách kể chuyện mang hơi hướng quốc tế. 

Theo Liu và Zhang, bằng cách thu thập dữ liệu người xem, Netflix có thể xác định chủ đề và loại nội dung mà khán giả quan tâm, sau đó đầu tư sản xuất những series phù hợp để lan tỏa mạnh ra toàn cầu. 

Trong quá trình đầu tư tại địa phương, Netflix đóng vai trò trung gian: vừa giữ bản sắc, vừa "dịch" văn hóa thông qua cách tiếp cận toàn cầu, kết hợp với thuật toán phân phối để đảm bảo phim có thể lan truyền hiệu quả.

Các yếu tố như phong cách ăn mặc, kiến trúc, văn hóa ẩm thực, ngôn ngữ địa phương trong phim đóng vai trò như biểu tượng văn hóa Hàn Quốc, giúp khán giả nhận ra xuất xứ của phim ngay từ những điều nhỏ nhất. Nhờ đó, những khác biệt môi trường sống (nhà cửa, trường học, cảnh quan) không còn là rào cản lớn khi khán giả từ nền văn hóa khác xem phim.

Vinh quang trong thù hận (The Glory, 2022) là một ví dụ điển hình: mặc dù lấy bối cảnh xã hội Hàn Quốc với hiện tượng bắt nạt học đường, nhưng cách kể gọn gàng, rõ ràng, cùng nhiều chi tiết văn hóa dễ nhận biết, khán giả không phải người Hàn hay người châu Á vẫn có thể hiểu câu chuyện mà không bị lạ lẫm.

K-drama đời mới có khác

Phóng viên Lee Sang Won của tạp chí tiếng Hàn SisaIN cho rằng sự bùng nổ của phim Hàn Quốc tại các nước phương Tây gần đây mới chính là cốt lõi của hiện tượng K-drama. Vì thế, cần phân biệt K-drama hiện nay với phim Hallyu - dòng phim Hàn từng nổi tiếng chủ yếu ở các nước châu Á (phim trong giai đoạn 1998-2004 mà Liu và Zhang đề cập ở trên).

Thực ra, trước cả khi có Netflix, phim Hàn đã có fan ở phương Tây. Dù Netflix chỉ mới vào Hàn từ năm 2016, nhưng theo Cơ quan Nội dung sáng tạo Hàn Quốc (KOCCA), năm 2014 đã có khoảng 18 triệu người Mỹ xem phim Hàn. Một chuyên gia nhận định: "Không phải Netflix đột nhiên thấy tiềm năng, mà họ biết trước phim Hàn đã có lượng fan đông đảo, nên chủ động đầu tư".

Tuy vậy, nội dung K-drama từ thời Netflix không nối gót phim Hallyu truyền thống - xoay quanh tình cảm lãng mạn, gia đình, tình yêu của các cặp đôi trẻ. Nếu vấn đề chỉ là rào cản ngôn ngữ và nền tảng phát sóng thì khi Netflix mở cửa toàn cầu, các bộ phim tình cảm Hàn cũng phải nổi tiếng. Nhưng trên thực tế, những phim lọt top Netflix ít khi là phim tình cảm. Điều đó cho thấy để thành công, mỗi cái mác Hàn Quốc là chưa đủ.

"Trước đây, cũng có người Mỹ yêu thích phim Hàn, nhưng họ chưa bao giờ công khai nói về điều đó. Nhiều người cho rằng việc xem phim châu Á là một sở thích kỳ quặc. Vì vậy, nhiều fan phim Hàn phải xem lén" - nhà phê bình Regina Kim chia sẻ trong một phỏng vấn với SisaIN. 

Theo Kim, bước ngoặt đến từ bộ phim Vương triều xác sống năm 2019, khi lần đầu tiên phim Hàn được truyền thông chính thống của Mỹ chú ý. Rồi sau đó, Ký sinh trùng (Parasite, 2019) cùng Trò chơi con mực khiến người Mỹ nhận ra văn hóa Hàn cũng hay ho và thời thượng.

Nhưng điều đáng nói là, chỉ phim Hàn đời mới (K-drama) mới tạo được cảm giác đó, còn dòng phim cũ (Hallyu) thì không. Nguyên nhân là do định kiến chủng tộc và sự khác biệt văn hóa là rào cản lớn.

"Người Mỹ không quen với chuẩn thẩm mỹ của phim Hallyu. Họ thấy diễn viên nam quá trắng, quá trẻ, thoa son bóng là kỳ lạ. Ngay cả nữ diễn viên Kim Tae Hee, một trong những biểu tượng sắc đẹp Hàn, cũng bị nói là 'trông bình thường'" - Kim cho biết. Ngoài ra, phong cách diễn xuất trong phim tình cảm Hàn - như cách nói chuyện nũng nịu, biểu cảm dễ thương - cũng không hợp gu Mỹ, thậm chí còn bị chê là lố lăng.

Cũng theo nhà phê bình này, sự bùng nổ toàn cầu của K-drama không nhất thiết gắn liền với làn sóng K-pop hay BTS, dù chúng vươn tầm quốc tế cùng thời điểm với nhau. 

"Không phải khán giả xem Trò chơi con mực đều là fan BTS. Một số fan K-pop có thể thích phim có thần tượng tham gia, nhưng các phim đó không chinh phục được công chúng đại trà" - cô giải thích. 

Thay vào đó, Kim cho rằng chính giải Oscar 2020 của phim Ký sinh trùng mới là cú hích quan trọng đưa khán giả Mỹ đến với Trò chơi con mực, và sau đó là một loạt K-drama khác.

Bên cạnh đó, thành công của Trò chơi con mực còn nhờ Hollywood đã sớm cạn kiệt ý tưởng. Trong khi Disney mãi làm phần tiếp theo, phần làm lại hay siêu anh hùng, Netflix quay sang đầu tư cho nội dung nước ngoài, và K-drama với những chủ đề về bất công trong xã hội tư bản đã đánh trúng tâm lý khán giả đang chán ngán hiện thực. 

"Hàn Quốc trải qua nhiều vấn đề xã hội trong thời gian rất ngắn và dữ dội. Các nhà làm phim rất nhạy cảm với điều đó. Phương Tây như con ếch bị nấu từ từ, còn Hàn Quốc bị thả ngay vào nước sôi" - nhà phê bình Jung Duk Hyun nhận định.

Giáo sư Daphne Jou từ Đại học Stanford cho rằng K-drama hấp dẫn nhờ sự cân bằng giữa "dễ đoán" và "độc đáo". Các mô típ như người nghèo đổi đời, tình yêu giữa người giàu và người nghèo, con cái phản kháng cha mẹ… vốn là những khuôn mẫu quen thuộc, nhưng cách triển khai mang bản sắc Hàn Quốc khiến chúng trở nên mới mẻ. Điểm quan trọng là K-drama luôn "nhân bản hóa" các nhân vật. Dù nội dung có tăm tối đến đâu, phim Hàn đời mới vẫn khơi gợi lòng trắc ẩn và sự đồng cảm nơi người xem.

Nhà nghiên cứu văn hóa châu Á Jung Ho Jae thì cho rằng K-drama không chỉ phản biện xã hội, mà còn thể hiện một lý tưởng mà ông gọi là "tư tưởng trung lưu" - tức khát vọng sống sung túc, có tự do chính trị và xã hội bình đẳng. 

Theo Jung, trong khi điện ảnh Mỹ ngày càng sa đà vào khoa học viễn tưởng thì K-drama chạm đến những mâu thuẫn có thật trong cuộc sống thường nhật và vì vậy, mang tính phổ quát mạnh mẽ.

Tóm lại, điều làm nên thành công của K-drama không nằm ở ngân sách sản xuất khổng lồ, kỹ xảo đỉnh cao hay kịch bản phức tạp, mà ở cách kể những câu chuyện khiến cả thế giới đều thấy mình trong đó.

Trong một thế giới rạn vỡ, phim Hàn nhắc người ta nhớ đến những giá trị phổ quát: lòng nhân ái, đạo đức và khát vọng sống đúng đắn.