Vụ bê bối Tây Bối: Ẩm thực Trung Quốc sẽ được định nghĩa lại?

Nhiều người Việt vẫn còn hay nhắc câu: "Ăn cơm Tàu, ở nhà Tây", hàm ý đánh giá cao nền ẩm thực Trung Hoa với lịch sử lâu đời, sự đa dạng vùng miền và triết lý chế biến tinh tế. 

Với nhiều thực khách, dù đang ngồi trong một quán ăn Tứ Xuyên cay nồng, một tiệm "điểm tâm" Quảng Đông thơm nức, hay một quán mì bò Lan Châu nghi ngút khói thì tinh hoa ẩm thực Trung Hoa không nằm ở một món ăn đơn lẻ, mà là ở triết lý nhấn mạnh sự hài hòa, tính đa dạng vùng miền và sự tôn trọng sâu sắc đối với nguyên liệu.

Mới đây, một vụ lùm xùm liên quan đến ẩm thực ở chuỗi nhà hàng có hàng trăm chi nhánh khắp Trung Quốc đã làm rung chuyển nước này, và đặt ra nhiều vấn đề lý thú về nền ẩm thực vốn vẫn luôn rất kiêu hãnh ở đó. 

Vụ việc không xoay quanh vấn đề an toàn thực phẩm, mà là chất lượng món ăn và định nghĩa về việc nấu nướng. Nó cũng đặt ra câu hỏi về cách nền ẩm thực lâu đời Trung Quốc chuyển biến trong đời sống đô thị hiện đại và thời đại số.

Từ một bình phẩm trên mạng

Câu chuyện bắt đầu hết sức đơn giản giữa thực khách và chủ nhà hàng, rồi leo thang thành vấn đề tranh luận toàn quốc, nơi mà hầu như mỗi người dân đều tự hào về nền ẩm thực phong phú và độ "sành ăn" của mình. 

Đầu tiên, KOL nổi tiếng La Vĩnh Hạo than phiền trên tài khoản Weibo với 1,4 triệu người theo dõi rằng nhà hàng Tây Bối tính tiền quá cao cho các món ăn "được chế biến sẵn". La cho rằng trải nghiệm của ông ở Tây Bối là "đáng ghê tởm" khi phải ăn "mì ăn liền giá cao", dù quảng cáo nói là nguyên liệu tươi mới và được đầu bếp nấu tại chỗ. Ông kêu gọi ban hành luật yêu cầu các nhà hàng phải công khai khi bữa ăn không được chế biến tươi tại chỗ.

Ban đầu, bộ phận dịch vụ khách hàng của chuỗi Tây Bối phủ nhận cáo buộc, nhấn mạnh rằng dù các món ăn được sơ chế tại bếp trung tâm, chúng vẫn được nấu tươi tại từng chi nhánh.

Ông La sau đó phát sóng trực tiếp trên mạng xã hội với đông đảo người theo dõi nói ông không phản đối món ăn làm sẵn, nhưng phản đối việc các nhà hàng bán món làm sẵn mà nói đó là món nấu mới tại chỗ với giá cao. 

Căng thẳng leo thang khi Giả Quốc Long, người sáng lập và chủ tịch Tây Bối, phản pháo gay gắt. Ông Giả tuyên bố sẽ kiện ông La vì làm tổn hại danh tiếng thương hiệu, đồng thời nhấn mạnh theo luật pháp Trung Quốc, không hề có hạng mục được gọi là "món ăn làm sẵn".

Tây Bối (viết tắt của "bảo bối vùng Tây Bắc") là chuỗi nhà hàng được thành lập tại tỉnh Nội Mông vào thập niên 1980, chuyên quảng bá món ăn phong cách tây bắc Trung Quốc (một khu vực rộng lớn bao gồm các tỉnh như Thiểm Tây, Cam Túc, Ninh Hạ và Tân Cương) tươi mới, chuẩn vị nhà làm và phù hợp với nhóm thực khách gia đình trung lưu. 

Tây Bối nhanh chóng mở rộng thành thương hiệu ẩm thực hiện đại, quy mô lớn, xuất hiện tại nhiều thành phố lớn trên cả nước.

Với gần 400 cửa hàng và doanh thu hằng năm hơn 6 tỉ nhân dân tệ (840 triệu USD), chuỗi nhà hàng này - điểm đến quen thuộc tại các trung tâm thương mại và phố mua sắm - kinh doanh dựa trên khao khát của người dân thành thị với thực phẩm tươi ngon, "từ nông trại lên thẳng bàn ăn". Nhà hàng được trang trí nội thất gỗ, bàn ăn phủ khăn carô đỏ - trắng, và quảng cáo món ăn chất lượng với mức giá phải chăng.

Mâu thuẫn căn bản

Cho nên, chuyện Tây Bối bị phanh phui phục vụ món ăn làm từ nguyên liệu đông lạnh, thường sơ chế trước tại các bếp trung tâm, rồi mới giao tới nhà hàng chi nhánh đã đụng chạm đến cốt lõi của ý nghĩa "đi ăn nhà hàng" trong thời đại của hiệu suất, chất lượng đồng nhất và tập trung hóa cao độ các chuỗi cung ứng thực phẩm. 

Nó cũng phơi bày mâu thuẫn căn bản trong nền ẩm thực và văn hóa tiêu dùng Trung Quốc hiện đại.

Các video từ quay những bếp chi nhánh nhà hàng Tây Bối đã nhanh chóng tràn ngập mạng xã hội Trung Quốc, cho thấy bông cải xanh đông lạnh, thịt cừu đông lạnh đã để cả năm và nước súp cô đặc được đóng gói kín trong nhiều tháng. 

Nhân viên nhà hàng giải thích đây là nguyên liệu "bán chế biến", được chuẩn hóa để đảm bảo an toàn và sẽ được hoàn thiện bằng nguyên liệu tươi tại chỗ. Người tiêu dùng Trung Quốc, đặc biệt là tầng lớp trung lưu ở các thành phố lớn, thì cảm thấy họ đang trả mức giá cao cho thứ về cơ bản là thức ăn nhanh được công nghiệp hóa. 

Với các gia đình trung lưu vốn coi Tây Bối là một lựa chọn nuông chiều bản thân phải chăng - giá cả đắt hơn bữa ăn hằng ngày nhưng hoàn hảo cho cuối tuần - cảm giác bị phản bội là dễ hiểu.

Ở cấp độ văn hóa, vụ Tây Bối làm nổi bật sự xung đột văn hóa giữa lý tưởng ẩm thực truyền thống Trung Quốc và các yêu cầu cấp thiết của hoạt động chuỗi nhà hàng hiện đại, vốn đòi hỏi chất lượng đồng nhất giữa các chi nhánh khác nhau. 

Ẩm thực Trung Hoa đề cao "oa khí", tức cảnh tượng khói bốc lên nghi ngút từ chiếc chảo lớn khi món ăn được chế biến tại chỗ và sử dụng nguyên liệu tươi. Hình ảnh đầu bếp tung chảo, hay múa may làm xiếc với cọng mì lại khó thực hiện ở các chuỗi nhà hàng như Tây Bối với lượng khách quá đông và đòi được phục vụ nhanh chóng. 

Quá trình công nghiệp hóa - thực phẩm đông lạnh, thịt tẩm ướp sẵn và nước dùng cô đặc - bị coi là phản bội truyền thống, đánh đổi linh hồn và hương vị món ăn lấy hiệu suất và sự chuẩn hóa chi phí.

Tranh luận về tính minh bạch

Ngoài ra, còn có cuộc tranh luận mới về tính minh bạch thực phẩm. Cơn thịnh nộ trên mạng xã hội Trung Quốc còn nhắm vào hành vi bán sản phẩm "mì ăn liền" nhưng lại ngụy tạo thành trải nghiệm ẩm thực tươi mới. 

Với thực khách Trung Quốc, thật cay đắng khi biết rằng món ăn họ thường xuyên ăn tại nhà hàng lại đến từ một chiếc túi hút chân không, được cắt ra và đổ vào tô, rồi bỏ lò vi sóng. Điều này phản ánh sự mất lòng tin rộng lớn hơn trong xã hội, nơi người tiêu dùng ngày càng đòi hỏi sự trung thực.

Báo chí chính thống Trung Quốc như Nhân Dân Nhật báo hay Tân Hoa xã cũng tham gia cuộc tranh luận Tây Bối khi đăng các bài bình luận kêu gọi tăng cường tính minh bạch để thực khách có thể đưa ra lựa chọn. 

Sự việc này chắc chắn sẽ không chấm dứt xu hướng thực phẩm làm sẵn. Theo Tân Hoa xã, món ăn làm sẵn là một phần quan trọng của ngành công nghiệp thực phẩm, vấn đề là làm thế nào để phát triển chúng một cách có trách nhiệm nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của người tiêu dùng.

Cơ quan chức năng Trung Quốc cũng đã phản ứng nhanh chóng với quan tâm của cộng đồng mạng khi đang đẩy nhanh ban hành tiêu chuẩn quốc gia cho thực phẩm chế biến sẵn, gồm thiết lập một định nghĩa thống nhất, rõ ràng cho ngành thực phẩm ăn uống và đưa ra yêu cầu nghiêm ngặt hơn về an toàn thực phẩm và nguyên liệu. Dự thảo cũng yêu cầu bắt buộc dán nhãn và công khai việc sử dụng thực phẩm chế biến sẵn trên thực đơn.

Cuối cùng, Tây Bối đã phải gửi lời xin lỗi đến khách hàng trong một thư công khai, cam kết chuyển đổi từ mô hình bếp trung tâm sang chế biến thực phẩm tại chỗ ở các chi nhánh bất cứ khi nào có thể. 

"Chúng tôi đã tiếp thu mọi ý kiến và nhận thấy sâu sắc rằng quy trình sản xuất của Tây Bối đã không đáp ứng được kỳ vọng của khách hàng một cách đáng kể, cũng như nhu cầu và mong đợi của đông đảo khách hàng - lá thư viết - Chúng tôi sẽ nỗ lực di dời các hoạt động sơ chế tại bếp trung tâm sang chế biến tại cửa hàng. Đến ngày 1-10-2025, tất cả chi nhánh Tây Bối trên toàn quốc dự kiến sẽ hoàn tất các điều chỉnh liên quan".

Sự mở rộng nhanh chóng của các chuỗi nhà hàng, chi phí nhân công và giá thuê mặt bằng đô thị tăng vọt khiến mô hình nấu ăn tại chỗ tại từng chi nhánh trở nên không khả thi nếu muốn duy trì giá bán phải chăng. 

Điều này sẽ buộc các chuỗi nhà hàng phải đưa ra lựa chọn quan trọng: chấp nhận minh bạch hoàn toàn và điều chỉnh giá, hoặc quay trở lại việc nấu nướng tươi mới, đắt đỏ hơn để bảo vệ hình ảnh thương hiệu cao cấp. 

Vụ Tây Bối là dấu hiệu rõ ràng cho thấy trong bối cảnh ẩm thực cạnh tranh của Trung Quốc, hiệu suất không còn có thể đánh đổi bằng sự trung thực nữa. Mỹ vị Trung Hoa cũng cần minh bạch. ■