Để viết, cần phải chết đi và sống lại

Tuma - một trong những cuốn tiểu thuyết "khó đọc và khó hiểu nhất" như lời chủ tịch Liên minh Sách Nga Sergei Stepashin - song có "tính lịch sử sâu sắc và sự cộng hưởng cảm xúc, vì cái nhìn chân thực về quá khứ và số phận khó khăn của những người hùng".

Bài hát 350 tuổi

Zakhar Prilepin chia sẻ trên kênh Telegram của mình rằng ông đã mơ ước viết cuốn tiểu thuyết này từ năm 14 tuổi. Trong một lần bệnh phải nghỉ học, cậu bé Zakhar lấy một cuốn sách về Razin từ trên kệ xuống - bìa vải màu vàng, cũ kỹ, mà ông bố đã bọc lại để đọc, và bị cuốn vào nhân vật. 

Suốt 35 năm sau đó, Prilepin luôn nghĩ về đề tài này nhưng ông chỉ bắt tay viết về Stepan Razin năm 2023, và "tôi chỉ có hai năm để viết về một con người mà Pushkin, Yesenin, Shukshin và nhiều người khác đã nhìn thấy lời giải cho bản sắc dân tộc Nga. 

Có một bài dân ca Nga về nhân vật huyền thoại này: "Giấc mộng của Stenka Razin". Xét về các chỉ số tổng thể, có lẽ đây là bài hát được yêu thích nhất - nó đã 350 năm tuổi. Lời bài hát, mặc dù đã ngắn hơn một chút, vẫn giữ nguyên trong hàng trăm năm. Bạn đã sống một cuộc đời đến mức người dân Nga vĩ đại hát một bài về bạn trong suốt 350 năm chưa?".

Prilepin bắt tay vào viết cuốn tiểu thuyết trong những ngày nằm viện sau khi bị mưu sát lần hai và phải trải qua nhiều tháng phục hồi chức năng. Vụ ám sát hụt đã tạo ra một cơn "bùng nổ tinh thần" cho phép ông tiếp cận đề tài lịch sử này, như ông bộc bạch: "Nghe có vẻ hoang đường, nhưng để viết Tuma, tôi đã phải nhập viện với cột sống bị gãy, chân bị gãy chín chỗ, chấn thương sọ não nghiêm trọng... Rõ ràng, để viết được nó, cần phải chết đi và sống lại".

Một cấp độ mới của văn xuôi Nga

Tuma là cuốn đầu tiên trong bộ ba tác phẩm về vị thủ lĩnh Cossack huyền thoại Stepan Razin. Cốt truyện diễn ra vào thế kỷ 17 trên vùng đất rộng lớn của "Cánh đồng hoang dã" (Dike Pole), nơi giao thoa của các dân tộc và tín ngưỡng khác nhau. Cuốn sách viết về sự trỗi dậy của người Cossack, sự ly giáo của giáo hội và cuộc nổi loạn của Stepan Razin.

Nhân vật chính Stepan Razin chiếm một vị trí quan trọng trong lịch sử Nga. Tên tuổi của ông được mọi học sinh biết đến từ lớp 7, khi sách giáo khoa kể về cuộc nổi dậy bị đàn áp dã man, và Stepan Razin - một người hùng nổi loạn, tên cướp biển khét tiếng - đã bị hành quyết tại Matxcơva cùng em trai.

Cuốn tiểu thuyết có hai tuyến truyện song song: Tuyến truyện thứ nhất là Razin 27 tuổi, bị bắt, toàn thân tan nát vì thương tích, đang bị giam cầm tại thành phố Azov. Trong khi cố gắng hồi phục, anh sắp xếp lại ký ức, từ đó mở ra tuyến truyện thứ hai, kể lại cuộc đời Stepan từ thời niên thiếu, khoảng năm 1637. 

Chính năm đó, quân Cossack vùng sông Don, liên minh với quân Cossack vùng Zaporozhiye, chiếm được pháo đài Azov của Thổ Nhĩ Kỳ. Tuyến truyện thứ nhất mang tính triết lý, tuyến truyện thứ hai mang tính tiểu sử và sự kiện, để rồi cùng phát triển thành một chỉnh thể thống nhất. Và đây là cuốn đầu tiên trong bộ ba tác phẩm mà tác giả đã lên kế hoạch.

Theo Prilepin, Razin là một tuma - con lai của một người Cossack Nga với một phụ nữ phương Đông (mẹ Stepan Razin gốc Thổ). Gọi tên cuốn sách theo cách này, tác giả muốn nhấn mạnh tính đa văn hóa của nhân vật chính.

Tiểu thuyết có rất nhiều hội thoại, những đoạn viết bằng nhiều ngôn ngữ khác nhau, kèm theo lời dịch các ngôn ngữ này ngay trong văn bản. Các đoạn hội thoại của Tuma sử dụng tám thứ tiếng, bởi nhân vật lịch sử Stepan Razin nói được sáu thứ tiếng (tiếng Thổ, tiếng của người Tatar sống ở Crimea, tiếng Ba Lan, Serbia và các ngôn ngữ khác được sử dụng rộng rãi vào thời đó…), "vì nhân vật là một nhà ngoại giao, đại sứ, nhà đàm phán". 

Theo nhà văn, sự đa âm giúp tác phẩm thêm tính chính xác về mặt thời đại và lịch sử. Các đoạn hội thoại hoàn toàn tuân thủ phong cách thời bấy giờ, đưa người đọc đắm chìm vào thế kỷ 17, buộc họ phải tưởng tượng sống động những bức tranh về cuộc sống của người Cossack.