Giúp người trẻ thoát cùng quẫn

 

Năm 2021, Hiệp hội nhi khoa Mỹ (AAP) phối hợp với Viện hàn lâm tâm thần học trẻ em và trẻ vị thành niên Hoa Kỳ (AACAP) và Hiệp hội bệnh viện nhi (CHA) đã tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia về vấn đề sức khỏe tâm thần ở trẻ em và trẻ vị thành niên, nhấn mạnh việc cần phải hành động ngay. 

Theo trang web của AAP, tỉ lệ trẻ có hành vi tự tử hoặc tự hại đã tăng trong những năm gần đây, riêng trong nhóm tuổi 10-24, tự tử là nguyên nhân tử vong cao thứ hai. AAP xác nhận vấn đề tiếp tục trầm trọng hơn trong dịch COVID-19. 

Tương tự, tháng 12-2021, theo trang Euractiv, chi nhánh tại Tây Ban Nha của Tổ chức Save the Children cảnh báo các vấn đề sức khỏe tinh thần ở trẻ em đã tăng gấp 3 trong dịch, trong đó 3% có ý nghĩ tự tử. Tự tử cũng là nguyên nhân tử vong cao thứ 2 trong nhóm người từ 15-29 tuổi ở đây, và xu hướng này tăng dần trong 13 năm qua. 

Tại Croatia, tuy số vụ tự tử nói chung trong năm 2020 chỉ tăng nhẹ so với năm trước đó, nhưng riêng ở nhóm tuổi 15-25 lại tăng 57,1%. Tại Bulgaria, tình hình thậm chí đáng lo hơn khi mỗi năm có khoảng 500 người tự kết liễu, trong đó 70% là thanh thiếu niên...

Không thể nêu hết các số liệu thống kê đau lòng đó. Chúng cho thấy rõ một vấn đề, sức khỏe tâm thần của người trẻ đang là câu chuyện báo động ở rất nhiều quốc gia.

Internet là tội đồ?

Các nhà nghiên cứu, các chuyên gia tâm lý đã chỉ ra nhiều nguyên nhân khác nhau như áp lực học hành, bức xúc gia đình, sự đơn độc của người trẻ... Nhưng trong báo cáo khoa học công bố cuối tháng 9-2021 trên tạp chí JAMA Open Network, nhóm nghiên cứu thuộc Trung tâm phòng ngừa và kiểm soát bệnh tật (CDC) Mỹ đã lần đầu tiên tập trung tìm hiểu một trong những nhân tố nguy cơ được cho là rất đáng kể: những trải nghiệm khi lên mạng.

Đây được cho là nghiên cứu đầu tiên thuộc loại này trên cơ sở phân tích dữ liệu từ ứng dụng Bark giám sát hoạt động online của trẻ, dùng trí tuệ nhân tạo (AI) để phát hiện những tín hiệu báo trước hành vi hay ý nghĩ tự tử hoặc tự hại ở trẻ. Từ đó, nghiên cứu nhận ra có mối liên hệ giữa hành vi tự tử hay tự hại với việc tiếp xúc với các kiểu nội dung trên mạng như: bắt nạt qua mạng, bạo lực, ma túy, ngôn ngữ thù địch, nhục mạ, trầm cảm, ngôn ngữ hoặc hình ảnh khiêu dâm, hành vi tự hại mức độ ít nghiêm trọng. Khi một học sinh trải nghiệm từ 5 yếu tố nguy cơ trong số đó trở lên, nguy cơ có hành vi tự tử hoặc tự hại của em đó có thể cao hơn 70%.

Dù không thể xác lập được mối liên hệ nhân quả giữa các nhân tố nguy cơ và hành vi tiêu cực cụ thể ở mỗi học sinh, song kết quả nghiên cứu củng cố một sự thật: những trải nghiệm online tiêu cực đã có trước một ý định tự tử hay tự hại ở trẻ. Những dấu hiệu trầm cảm (như tuyệt vọng và tiêu cực về bản thân) có liên hệ cao nhất với hành vi tự hại so với các nhân tố nguy cơ khác.

Có thể ngăn chặn

Tự tử là vấn đề phức tạp nhưng có thể ngăn chặn. Nhìn chung, phát hiện sớm những tín hiệu tâm lý bất thường để kịp thời ngăn cản luôn là chiến lược chính. Vì các em còn đang đi học, chủ yếu ở trường nên thầy cô chính là những người có thể giúp đỡ nhiều nhất. Dĩ nhiên còn có vai trò của các chuyên viên y tế, nhân viên trong trường, gia đình, bạn bè.

Tuy nhiên không phải lúc nào các em cũng đủ tin cậy và thoải mái để chia sẻ. Để giải quyết vấn đề này, Nhật phát triển công cụ tầm soát dấu hiệu tự tử hoạt động trên máy tính bảng có tên “Đánh giá nguy cơ tình trạng thể chất & tinh thần”, viết tắt là “RAMPS”.

Bà Kitagawa Yuko thuộc Trung tâm nghiên cứu các dịch vụ tư vấn và hỗ trợ của ĐH Tokyo (Nhật Bản) cho biết: “Thiết bị này sẽ giúp các giáo viên hoặc y tá trong trường xác định được các nhân tố nguy cơ ở học sinh, trong đó có cả những em không thể hiện bất cứ dấu hiệu cảnh báo rõ ràng nào”.

RAMPS gồm 11 câu hỏi về sức khỏe tâm thần được thiết kế cho người trẻ và mất khoảng 3 phút hoàn thành. Dựa trên trả lời, RAMPS sẽ đề xuất các câu hỏi khác hoặc đề nghị tìm hỗ trợ của chuyên gia. Hiện có ít nhất 70 trường trung học cơ sở và trung học phổ thông ở Nhật đang sử dụng hệ thống này, chủ yếu tại phòng y tế trường và các đợt kiểm tra sức khỏe hằng năm.

Bà Kitagawa cho rằng việc hỏi han về tâm trạng của trẻ, gồm cả những ý nghĩ về tự tử, là một chiến lược quan trọng. Bà kể lại chuyện một nam sinh trung học cơ sở đã tỏ ra rất vui vẻ. Tuy nhiên quá trình tầm soát trên RAMPS lại hé lộ em thực sự đã muốn tự tử và có kế hoạch hành động. “Tôi đã hỏi tại sao em quyết định trải lòng với một người lạ như tôi về những chuyện riêng tư như vậy. Em bảo là em chưa bao giờ nói về điều đó vì không bao giờ được hỏi” - bà Kitagawa nhớ lại.

Theo bà, một số người vẫn tin việc hỏi trẻ em về tâm trạng của chúng có thể làm tăng tỉ lệ tự tử, song các nghiên cứu đã chỉ ra không phải như vậy. “Tại Nhật Bản, việc nói về các vấn đề sức khỏe tâm thần vẫn chưa phổ biến - bà nói - Chúng tôi đang gửi thông điệp tới các học sinh rằng việc sử dụng thiết bị này để nói về các vấn đề sức khỏe tâm thần là hoàn toàn bình thường và chúng tôi đang tìm giải pháp để cứu sống các em”.

Dù vậy, đúng như tiến sĩ Nance Roy, giám đốc y khoa của tổ chức phi lợi nhuận Jed Foundation chuyên ngăn ngừa tự tử ở người trẻ, đã nói: “Không gì thay thế được đôi mắt của cha mẹ và những người chăm sóc với trẻ”. “Có thêm công cụ chúng ta sẽ tốt hơn, nhưng tôi nghĩ nó không thay thế được cho mỗi giáo viên, mỗi nhân viên, mỗi huấn luyện viên, mỗi học sinh, mọi người trong hệ thống trường học được đào tạo và giáo dục để biết những dấu hiệu của sự cùng quẫn, để biết cần phải tìm kiếm điều gì” - bà Roy nói với trang Mashable.

 

Chung tay tìm giải pháp

Để ngăn chặn những cái chết trẻ đau lòng, ngoài các chiến lược cấp chính phủ, nhiều hội nghề nghiệp, tổ chức xã hội đã vào cuộc. Tại Mỹ, sau khi tuyên bố tình trạng khẩn cấp năm ngoái, AAP, AACAP và CHA đã cùng xây dựng bộ tài liệu có tên Blueprint for youth suicide prevention (Kế hoạch ngăn chặn tự tử ở người trẻ) nhằm hỗ trợ các bác sĩ nhi triển khai đồng bộ chiến lược ngăn ngừa nguy cơ này ở mọi không gian sống, học tập và giải trí của thanh thiếu niên.

Tại Nhật, tổ chức phi lợi nhuận 3keys có trụ sở tại Tokyo đã lập trang web Mex để giúp các bạn tuổi teen khi cảm thấy không thể nói chuyện được với gia đình, bạn bè có thể vào đây chia sẻ. 

Năm ngoái, Mex thu hút 1,7 triệu lượt truy cập. Chị Moriyama Takae - một nhà sáng lập 3keys - cho biết nhiều người trẻ liên tục đối mặt sức ép bị đánh giá ở nhà cũng như ở trường. “Tôi đã nghĩ chúng tôi cần tạo ra một nơi để các em không cần phải chứng minh điều gì cả” - chị nói. 

Năm 2021, nhóm 3keys đã thành lập một mô hình kiểu “nhà mở” tại quận Shinjuku của Tokyo, giúp những em rơi vào tình trạng này có được chỗ tắm giặt, nghỉ trưa miễn phí, và quan trọng hơn có một nơi an toàn để tạm trú.■