Hội chứng "chiếc tổ rỗng"

Đó là một khối hỗn độn những cảm xúc buồn bã, cô đơn, nhẹ nhõm và tự do. "Tự nhiên tôi thấy mình quá rảnh, chẳng còn phải ghi nhớ lịch học của tụi nhỏ, không đưa đón con đến trường, ăn tối lúc nào cũng được. Nhưng giờ tôi muốn làm gì nhỉ? Tôi là ai? Cuộc sống của tôi giờ đây là gì? Niềm vui và những ước muốn của tôi là gì?" - Tiza, một người mẹ vừa tạm biệt con vào đại học, nói với The Guardian.

Một cảm giác phức tạp lạ lẫm

Thuật ngữ "chiếc tổ rỗng" (empty nest) xuất hiện lần đầu vào cuối thế kỷ 19, và đến những năm 1940 thì dần phổ biến trong các diễn ngôn tâm lý học và xã hội học. Ban đầu, nó chỉ gợi ra hình ảnh duy nhất: một người mẹ đơn độc trong căn nhà vắng lặng, buồn bã khi đứa con cuối cùng rời nhà. 

Nhưng khi xã hội hiện đại dần biến đổi, nội hàm của vấn đề này trở nên phức tạp và đa diện hơn nhiều, và tác động cảm xúc lên tất cả các bậc cha mẹ, bất kể vai trò hay bản dạng.

Và "chiếc tổ rỗng" không phải một trạng thái cảm xúc tâm lý cố định, nó biến đổi theo từng hoàn cảnh. Với một số người, nó đến kèm nỗi buồn, sự trống rỗng, cảm giác mất mát hay lạc hướng. Với người khác, đó lại là giai đoạn tái sinh: không gian tự do được lấy lại, có được sự tĩnh lặng cần thiết, tìm lại quyền tự chủ, những khao khát bị đè nén dưới bổn phận gia đình được dịp quay về và một nhịp sống mới bắt đầu. 

Hội chứng này đặc biệt khó khăn với những người có quan niệm truyền thống về gia đình và các khảo sát đều nhìn nhận tác động của hội chứng này lên phụ nữ nặng nề hơn lên nam giới.

John Dick, giám đốc điều hành CivicScience, người vừa đưa hai con gái vào đại học, trở về ngôi nhà chính thức vắng bóng con cái, đùa với vợ: "Anh không chắc là mình vừa nghỉ hưu hay vừa bị sa thải nữa". 

Ngược lại, "với chúng tôi, đó là một bước tiến hóa. Nó là một chuỗi liên tục các sự kiện có thể xảy ra: tụi nhỏ rời đi, chúng có thể đi xa hẳn, cũng có thể quay lại sống gần, chúng có thể kết hôn và tôi có thể có cháu nội cháu ngoại... Chuyện gì cũng có thể xảy ra" - Albhy, người có 3 đứa con đã rời khỏi nhà và sống trong tổ rỗng ba năm qua, nói với The Guardian.

Tại Hoa Kỳ, năm 2022 có khoảng 20,9 triệu hộ gia đình "tổ rỗng", được định nghĩa có phần khá hẹp là những người từ 55 tuổi trở lên, không còn con sống cùng và có ít nhất hai phòng trống, theo dữ liệu của Cục Điều tra dân số. 

Còn nếu tính trên các chủ hộ từ 45 tuổi trở lên thì gần 66% các hộ gia đình hiện không còn con sống cùng nhà, theo số liệu từ Trung tâm nghiên cứu gia đình và hôn nhân quốc gia, Đại học Bowling Green (Ohio). Con số này tương đương 46,5 triệu "tổ rỗng".

Ở khu vực châu Á, dẫu là nơi con cái thường sống lâu hơn với cha mẹ, cấu trúc gia đình nhiều thế hệ phổ biến thì hệ quả của đô thị hóa, di cư trong nước… cũng rất sâu đậm, khiến tỉ lệ người lớn tuổi sống mà không có con ở cùng càng ngày càng tăng. 

Một cuộc khảo sát với 130.000 người ở Trung Quốc đại lục năm 2021 cho thấy khoảng 60% người 60 tuổi trở lên là những người đang ở trong tình trạng "tổ rỗng", theo SCMP.

Làm thế nào để thích nghi với chiếc tổ rỗng tốt hơn?

Julie Gottman, nhà tâm lý học lâm sàng, đồng sáng lập Viện Gottman - một tổ chức tư vấn hôn nhân gia đình, cho rằng việc nuôi dưỡng hoặc xây dựng mối quan hệ với những người khác sẽ rất hữu ích để chống lại sự cô đơn cho các bậc cha mẹ ở lại tổ rỗng. 

Khi tụi trẻ đã rời nhà, nghĩa là bạn gần như được "nghỉ phép" khỏi công việc lớn nhất mà bạn đã đảm nhận suốt 18 năm qua. Giờ đây bọn trẻ tự lo bữa ăn, tự giặt giũ, tự sắp xếp lịch trình của riêng chúng. Bạn vẫn là cha mẹ của chúng, và sẽ luôn là như vậy, nhưng sự giám sát, quản lý và chăm lo hằng ngày của bạn giờ đây không còn cần thiết với chúng nữa, bạn cần buông bỏ quyền kiểm soát. 

Nhận thức rõ ràng về mức độ quan trọng của bạn đã "tuột bậc" là một đòi hỏi, vì nó thúc đẩy các bậc cha mẹ bắt đầu hành trình mới tìm kiếm giá trị mới của mình trong gia đình và trong xã hội.

Sự tìm kiếm ấy có thể gần hoặc xa. Những thứ ở gần có thể bắt đầu từ chính đời sống xã hội của họ. Đã nhiều năm ta chưa gặp lại những người bạn, đã không thể cùng nhau đi nghỉ một kỳ nghỉ lãng mạn của vợ chồng, đã không thể lên lịch trình tập luyện một môn thể thao nào đó phù hợp. 

Ngay cả việc sắp xếp lại tài chính gia đình cũng là một bài toán mới đầy những hạng mục bất ngờ. Khi con cái vào đại học, cha mẹ thường chi tiêu ít hơn cho thực phẩm, quần áo và xăng xe. Hóa đơn nước, điện, xăng cũng giảm. Tất nhiên, nhiều gia đình vẫn phải chi tiêu cho khoản học phí lớn của các con, nhưng chi tiêu hằng tháng thực tế của họ có thể thấp hơn, và như thế nghĩa là có thể có chút dư dả để tiêu cho bản thân.

Hầu hết các chuyên gia tư vấn về gia đình đều khẳng định việc hình thành những thói quen mới và học những sở thích mới là những cách tuyệt vời để chống lại bất kỳ cảm xúc tiêu cực nào sinh ra từ hiện trạng tổ rỗng. Mặc dù nhiều sở thích mới, đặc biệt là du lịch, phụ thuộc vào thu nhập, nhưng tự trung vẫn có vô số điều mới mẻ, sáng tạo mà cha mẹ có thể làm với khoảng thời gian rảnh rỗi hiện tại. 

"Bất cứ nơi nào bạn có thể gặp gỡ những người mới đều hữu ích cả - Gottman nói - Vì khi con rời nhà, bạn còn mất đi cộng đồng phụ huynh của bạn bè con mình. Vì vậy, hãy tìm kiếm các hoạt động nhóm nơi bạn có thể gặp gỡ nhiều người hơn, tham gia lớp tập thể dục, lớp yoga, lớp vẽ, tham gia dàn hợp xướng và hát, và xem liệu chồng hay vợ bạn có hứng thú làm những việc đó cùng nhau không".

Urbanik, ông bố của một cặp song sinh, chưa có kế hoạch cụ thể cho giai đoạn mới của đời mình. "Trước mắt như một tấm toan trắng. Tôi không muốn vẽ bừa bãi" - ông nói. Nhưng điều quan trọng là các con ông hạnh phúc và thích nghi tốt, công nghệ lại đang giúp ông duy trì sự kết nối với các con tốt hơn bao giờ hết. Cả gia đình cùng hiểu là họ đều đang dần thích nghi với hoàn cảnh sống mới và chia sẻ cùng nhau các giải pháp cho những vấn đề phát sinh. 

"Tôi vẫn rất quan tâm đến cuộc sống của tụi trẻ. Chúng tôi vẫn luôn ở đó để cho chúng lời khuyên, động viên, khen ngợi. Ngược lại, khi chúng có nhiều trải nghiệm thực tế hơn về cuộc sống tự lập ngoài kia, cái nhìn của chúng về cha mẹ cũng thay đổi, chúng thậm chí cho chúng tôi những lời khuyên thực tiễn sát sườn với đời sống ngày nay hơn. Đùng cái, chúng tôi hóa ra lại nói chuyện với nhau nhiều hơn" - Marlow, cha của hai đứa con đang học đại học xa nhà, nói.

Ayalla Ruvio, phó khoa chương trình thạc sĩ tại Đại học Michigan, đã sửa sang lại ngôi nhà sau khi con gái út - đứa con cuối cùng trong ba người con - lên đường đi học đại học. "Tay nắm cửa mới, đèn mới, đồ nội thất mới" - Ruvio kể. 

Nhiều người có cùng giải pháp này. Một chị bạn của tôi, người có sở thích trang hoàng nhà cửa, đã khởi động một kế hoạch thay đổi vị trí của các nội thất trong nhà. Đầu tiên là như thế đã.