In the valley of Elah - một góc nhìn phản chiến

Phóng to

Với kinh nghiệm làm cảnh sát quân sự trong nhiều năm, Deerfield lái xe đường dài đến khu căn cứ nơi con ông đóng quân để tìm con. Phim tiếp tục như một cuộc điều tra tội phạm, với những đầu mối buôn bán ma túy, băng đảng địa phương... Xen kẽ là những đoạn phim ngắn về những ngày con ông đóng quân ở Iraq quay bằng điện thoại di động mờ mờ ảo ảo do Deerfield tìm được trong đống đồ đạc con ông để lại. Cảnh sát địa phương cuối cùng tìm ra thi thể con ông bị cắt thành nhiều mảnh, nghi ngờ lớn nhất là băng đảng Mexico buôn lậu ma túy mà con ông có khả năng dính líu.

Kết cục bất ngờ: con ông bị nhóm đồng đội sát hại vì một lý do không đâu vào đâu; tất cả nhóm lính trong trung đội này đã trở thành những con người khác - hoang mang, hung dữ, điên rồ, lạc hướng sau những ngày tháng bị biến thành những cỗ máy giết người ở Iraq.

Đạo diễn Paul Haggis, từng đoạt giải Oscar phim hay nhất năm 2005 với bộ phim Crash - một bức tranh phức tạp về nạn phân biệt chủng tộc ở Mỹ, nay quay sang đề tài phản chiến. Phim dựa trên hình thức điều tra hình sự, không chỉ để thu hút người xem mà còn là sự tự vấn về cuộc chiến Iraq, nơi những người lính Mỹ trẻ đánh mất sự ngây thơ của họ, qua góc nhìn của người cha cả đời theo nghiệp lính.

Các đoạn phim quay bằng điện thoại di động đã hé mở cho thấy nỗi kinh hoàng của chiến tranh khi lính Mỹ tra tấn tù nhân như một trò đùa, nhấn ga xe tải cán chết một em bé vì sợ dừng lại sẽ bị phục kích... Deerfield bị ám ảnh bởi cú điện thoại của con ông khi còn ở Iraq, cầu cứu ông, mong tìm nơi ông sự giải thích cho sự điên rồ của chính mình và đồng đội. Nhưng tất cả chỉ là những tiếng vọng, những hình ảnh chập chờn, như thể đạo diễn muốn tránh nói trực tiếp đến cuộc chiến hay muốn tạo ấn tượng hỗn loạn, mơ hồ như cách nhiều người Mỹ đang nghĩ về cuộc chiến Iraq hiện nay.

Tommy Lee Jones - được đề cử giải Oscar nam diễn viên xuất sắc trong bộ phim này - đã đóng trọn vai trò một người cha, một cựu binh lần mò theo các dấu vết để tìm con. Người xem theo từng bước chân của ông không phải để khám phá một vụ án hình sự mà dấn sâu vào tâm hồn bị hủy hoại của người con, về bi kịch con người ở Iraq. Những nếp nhăn trên khuôn mặt ông dường như ngày càng sâu hơn khi ông dần dà phải chấp nhận thực tế: cuộc chiến ở Iraq đã biến con ông cũng như đồng đội anh ta thành những con người khác, nơi thú tính lấn lướt lý trí.

Góc nhìn của một cựu binh luôn ủng hộ quân đội Mỹ càng làm sự thức tỉnh này đau đớn hơn cho ông và cho người xem. Tommy Lee Jones hầu như không dùng thừa lời nói nào trong suốt phim, ngay cả với người vợ đang chờ tin ở nhà, nhưng nỗi đau như chảy ra từ nét nhìn sâu thẳm của ông. Xen vào phim là một dòng chảy khác về nữ cảnh sát Emily Sanders (Charlize Theron đóng) bị các đồng nghiệp nam quấy rối, bị ám ảnh bởi một vụ án bạo hành gia đình gây chết người mà lẽ ra cô đã có thể can thiệp. Với sự giúp đỡ của Sanders, Deerfield đã vượt qua sự thờ ơ của cảnh sát địa phương và nỗ lực che giấu sự thật của quân đội để tìm ra sự thật về số phận con ông.

Tựa phim có lẽ không phù hợp lắm vì thung lũng Elah là nơi diễn ra cuộc đối đầu không cân sức giữa David và Goliath trong kinh Cựu ước. Ở đây không có ai là chú bé, không ai là gã khổng lồ, chỉ có những kẻ vừa là thủ phạm vừa là nạn nhân của một cuộc chiến phi lý. In the valley of Elah dựa vào câu chuyện có thật của một lính Mỹ trở về từ chiến trường Iraq và bị đâm chết cách đây mấy năm.

Đạo diễn kiêm tác giả kịch bản Haggis đã đổi địa danh, tên tuổi và thêm những chi tiết có thật khai thác từ những cựu binh khác để dựng phim này. Haggis cũng là tác giả hay đồng tác giả những kịch bản phim nổi tiếng khác như Million dollar baby, Letters from Iwo Jima...

Dòng phim về cuộc chiến Iraq không thành công về mặt doanh thu. Mặc dù được những nhà phê bình phim ở Mỹ đánh giá cao nhưng In the valley of Elah chỉ thu được 6,7 triệu đôla, có lẽ vì đi ngược lối kết phim có hậu của Hollywood, cũng không phải là loại phim có thể vừa xem vừa nhai bắp rang. Bộ phim Rendition cũng chỉ thu về 9,7 triệu đôla và Lambs for lions cũng thất bại trong phòng vé.

Ngay cả phim Kingdom chỉ thu về 47 triệu đôla trong khi chi phí lên đến 80 triệu đôla. Dù sao góc nhìn gián tiếp của phim lại thuyết phục hơn, buộc người xem suy nghĩ nhiều hơn so với những phim tương tự trực tiếp khai thác tâm lý suy sụp của cựu binh Mỹ khi trở về cuộc sống bình thường.