Thị trường lao động: Chuyên gia AI về đỉnh cao, tiến sĩ kinh tế về vực sâu

Chiêu mộ cạnh tranh gay gắt

Matt Deitke là một cái tên nóng trong làng nghiên cứu về AI. Mùa hè rồi, Deitke, năm nay mới 24 tuổi, nhận một cú điện thoại từ Mark Zuckerberg, ông chủ Meta (Facebook). Zuckerberg chiêu dụ Deitke về làm cho Meta, tham gia nhóm nghiên cứu xây dựng trí tuệ "siêu thông minh", một công nghệ hứa hẹn cho ra đời các mô hình AI thông minh hơn con người. Lời mời đi kèm mức lương thưởng quá sức hậu hĩnh, cả cổ phiếu lẫn tiền mặt trị giá 125 triệu đô la trong vòng 4 năm tới.

Deitke từ chối. Anh vẫn muốn ở lại với công ty khởi nghiệp của anh để gầy dựng sự nghiệp từ đầu, biết đâu chỉ trong vòng vài năm sẽ bán được vài ba tỉ đô la. Thế là Zuckerberg đích thân đi gặp Deitke, nâng mức hứa hẹn lên đến 250 triệu đô la, trong đó có 100 triệu đô la trả ngay trong năm đầu tiên. Cuộc trò chuyện gây sốc cho Deitke vì mức lương quá sức tưởng tượng, cuối cùng anh nhận lời đầu quân cho Meta.

Việc tranh nhau chiêu mộ người tài trong lãnh vực AI gay gắt đến độ tờ The New York Times ví von nó với cách rải tiền mời các cầu thủ nổi tiếng về đầu quân. Thế nhưng hợp đồng mới nhất siêu cầu thủ bóng rổ Steph Curry ký với Golden State Warriors vẫn còn thua hợp đồng của Deitke đến 35 triệu đô la.

Đặc biệt mấy tuần qua Meta, Microsoft, Google và OpenAI tranh người của nhau bằng các hợp đồng với mức lương khó tưởng tượng, tạo ra các tít giật gân trên nhiều báo.

Thật ra, tuyển mộ người giỏi trong ngành AI đã như tuyển mộ tài năng thể thao từ lâu. Chẳng hạn năm 2012 ba nhà nghiên cứu ở Đại học Toronto xuất bản một công trình nghiên cứu mang tính đột phá về AI, loại trí tuệ máy lần đầu tiên có thể nhận dạng hoa, lá, xe hơi, người… rồi tự chào hàng cho bất kỳ ai đưa giá cao nhất sẽ về đầu quân. Cuối cùng Google thắng cuộc đấu giá kỳ lạ này với mức giá 44 triệu đô la. Kể từ đó mức lương 1 triệu đô la/năm cho những người giỏi trong lãnh vực này là không hiếm.

Nghe mức lương 250 triệu đô la trả trong vòng 4 năm, chúng ta có thể ngạc nhiên trả cao như thế công ty còn gì để lấy lãi. Nhưng Meta, với giá trị vốn hóa gần đến mức 2.000 tỷ đô la, mỗi năm chi phí đầu tư lên đến 80 tỉ đô la, việc bỏ ra thêm 5 tỉ đô la để chiêu mộ người tài - những người có thể đưa Meta lên một tầm mức mới - là điều đáng đầu tư.

Tất nhiên, mức lương như của Matt Deitke là ngoại lệ, đa số các chuyên gia AI Meta tuyển có mức lương "chỉ" vài chục triệu đô la/năm. Với các nhân vật này, lời hứa trao cho họ quyền sử dụng nguồn lực vô hạn của công ty có sức hút không kém chuyện tiền bạc. Có người được hứa sẽ trao quyền sử dụng 30.000 GPU (Graphics Processing Unit - Đơn vị xử lý đồ họa) cho phép thực hiện các dự án nghiên cứu đòi hỏi sức mạnh tính toán khổng lồ như huấn luyện mô hình AI, mô phỏng khoa học và phân tích dữ liệu quy mô lớn. Nếu vẫn ở công ty do họ khởi nghiệp gầy dựng hay làm cho các công ty nhỏ, họ không thể tiếp cận một lượng GPU nhiều như thế. Nên việc tiếp cận 30.000 GPU như vậy là một nguồn lực cực kỳ quý giá.

Zuckerberg chiêu mộ người tài từ một danh sách tiềm năng, gồm những người có bằng tiến sĩ trong lãnh vực liên quan đến AI, kinh nghiệm làm việc ở một phòng nghiên cứu cao cấp và có những đóng góp mang tính đột phá được thừa nhận. 

Tờ Wall Street Journal hé lộ một phần danh sách này. Những người trong danh sách cũng lập diễn đàn riêng để trao đổi thông tin ai tiếp cận họ, mức lương chào mời ra sao để họ có thể ra đúng giá cho bản thân.

Riêng Deitke, vừa mới từ bỏ chương trình làm tiến sĩ ở Đại học Washington, từng làm thêm ở một phòng nghiên cứu AI tại Seatle, ở đó anh dẫn đầu nhóm phát triển một dự án tên là Molmo. 

Sau đó anh cùng một số người bạn thành lập công ty khởi nghiệp Vercept, xây dựng một tác nhân AI có thể dùng các phần mềm trên Internet để tự thực thi các tác vụ. Với chỉ 10 nhân viên, Vercept gọi vốn được 16,5 triệu đô la thì Meta chiêu dụ thành công nhà sáng lập. Chưa biết thiếu vắng Deitke thì số phận Vercept sẽ đi về đâu.

Một đội ngũ hạng B còn lại

Trước đây, lấy bằng tiến sĩ kinh tế xong bất kỳ ai cũng có thể thở phào nhẹ nhõm, họ có thể xin việc ở nhiều nơi với mức lương khá hậu hĩnh. Trong khi các tân tiến sĩ ngành lịch sử, văn học Anh hay nhân học có thể vất vả kiếm việc làm, tiến sĩ ngành kinh tế không thiếu chỗ dạy vì sinh viên kinh tế đông, hoặc có thể vào làm cho chính phủ trong nhiều vị trí nghiên cứu hay muốn lương cao hơn có thể đầu quân cho các công ty công nghệ, Wall Street hay các hãng tư vấn.

Nay những ngày huy hoàng đó dường như đã qua, ít nhất cho các tân tiến sĩ kinh tế tại Mỹ. Các trường đại học, các cơ quan phi lợi nhuận ngưng tuyển người mới vì khó khăn tài chính, nhất là khi họ mất nhiều khoản trợ cấp từ Chính phủ Mỹ. 

Chính quyền ông Trump sa thải nhiều nhà kinh tế và không tuyển người mới. Các công ty công nghệ siết hầu bao, nhu cầu cần có các nhà kinh tế cao cấp đã giảm mạnh. Những hãng khác cũng đang dừng chiêu mộ vì muốn nghe ngóng chính sách từ ông Trump và khả năng AI lấy bớt việc, dù là việc làm cao cấp của các tiến sĩ.

The New York Times trích dẫn trường hợp của Thomas Fullagar để minh họa cho sự thay đổi này. Anh lấy bằng tiến sĩ kinh tế từ University of California, Santa Barbara và vừa nộp đơn xin việc ở một công ty công nghệ tên là CivicPlus. 

Fullagar có nhiều thế mạnh: công việc người ta muốn tuyển liên quan đến phân tích dữ liệu, đúng chuyên ngành anh được đào tạo; nhà anh ở gần ngay trụ sở công ty và mẹ anh quen với một người trong công ty, người báo cho anh biết vị trí cần tuyển này. Thế nhưng cuối cùng anh không được nhận vào làm, thậm chí không được gọi phỏng vấn vòng hai.

Mới năm ngoái mức lương cơ bản bình quân cho các giáo sư kinh tế mới tuyển tại các trường đại học nghiên cứu lớn vào khoảng 150.000 đô la/năm; tổng thu nhập hằng năm có thể lên đến 200.000 đô la nếu tính cả tiền thưởng hay tiền dạy thêm vào mùa hè. Chỉ mới năm học 2023-2024, tỉ lệ có việc làm của các tân tiến sĩ kinh tế trong vòng vài tháng sau tốt nghiệp lên đến 100%. Nay không hiếm tiến sĩ kinh tế thất nghiệp dài dài.

Marcia McNutt, chủ tịch Viện Hàn lâm khoa học quốc gia Mỹ, cho rằng sụt giảm số lượng việc làm trong nghiên cứu có thể đẩy các tiến sĩ kinh tế ra nước ngoài làm việc, làm Chính phủ Mỹ sẽ mất đi chất xám và các công ty Mỹ kém cách tân, kém cạnh tranh. "Các ngành ở Mỹ phụ thuộc rất nhiều vào sự huấn luyện diễn ra ở các trường đại học - McNutt nói - Khi người giỏi chuyển đi nơi khác, chúng ta sẽ chỉ còn lại đội ngũ hạng B".

TS Thomas Fullagar, sau khi thất bại với công ty CivicPlus, đã quay sang tìm cơ hội ở các cơ quan Chính phủ Mỹ và các hãng tư vấn kinh tế. Các hãng tư vấn thường ráo riết tuyển tân tiến sĩ từ Đại học Santa Barbara, chào mức lương đến 200.000 đô la/năm. 

Nhưng lần này ít công ty chịu tuyển; Fullagar nộp đơn ở 2 hãng nhưng không tới đâu. Fullagar cũng nộp đơn ở Bộ Tài chính và Cục Thống kê nhưng chiến dịch tinh giản của ông Trump cắt mất hàng trăm công việc đã có sẵn, nên làm gì đến lượt người mới như anh.