Hồi sinh analog: Sống chậm, chơi chậm

Trong một thế giới của thuật toán máy tính, cái chạm tay của con người vào những thứ cầm nắm được lại trở thành lợi thế. Từ lâu, thực phẩm đã quảng cáo rằng chúng "không chứa thành phần nhân tạo"; có lẽ sắp tới, tác phẩm nghệ thuật cũng sẽ như vậy.

Ở một tiệm bán máy ảnh cũ, tôi tình cờ gặp một người đàn ông trung niên đến hỏi mua máy ảnh xài phim 35mm ngày xưa.

Ngạc nhiên, tôi hỏi vì sao anh không mua máy ảnh kỹ thuật số chụp cho khỏe, vừa thấy ngay tác phẩm của mình trên lưng máy vừa sao chép qua máy tính dễ dàng để làm hậu kỳ. Anh nói chính cái dễ dàng của các phần mềm chỉnh sửa ảnh như Lightroom hay Photoshop làm anh ngán tới tận cổ loại ảnh digital. 

Anh kể cái thú lắp cuộc phim chỉ 36 kiểu ảnh khiến anh phải cân nhắc từng khung hình trước khi bấm máy. Từng tấm phải soi kỹ các thông số rồi lấy bố cục, chọn góc sáng… rất đáng bõ công. Cái dễ dàng của máy ảnh kỹ thuật số làm con người hư hỏng đi, cứ bấm đại hàng trăm kiểu để trông mong có một hai kiểu ảnh đẹp.

Lạ một điều cái sự hoài cổ, quay về các hệ máy analog không chỉ diễn ra trong nhiếp ảnh, nó còn đậm nét trong âm nhạc với sự hồi sinh của đĩa vinyl, băng cassette; trong thế giới game với các máy chơi game cầm tay kiểu cổ; trong viết lách với máy đánh chữ…

Loại hình nào cũng hoài cổ

Tờ The Economist miêu tả sự nhộn nhịp của các gian hàng bán băng đĩa ở Milwaukee Avenue, một khu của giới trẻ ở Chicago, để cho thấy giờ giới trẻ quay về nghe các đĩa nhạc nhựa, mà là nhạc của thập niên 1980. Thật ra sự hồi sinh đĩa vinyl đã diễn ra từ nhiều năm nay. Số lượng bán ra các đĩa LP và EP ngày nay cũng nhiều bằng thời điểm cuối thập niên 1980. 

Theo Hiệp hội ghi âm Mỹ, năm ngoái doanh số ở Mỹ tăng 7%, đạt mức 1,4 tỉ đô la, tức 44 triệu đĩa. Album The Tortured Poets Department của Taylor Swift bán được 2,2 triệu đĩa nhựa. Thế hệ Z thường mua nhạc số trên các nền tảng như Apple Music nhưng vẫn mua đĩa than cùng album đó như một sự cam kết gắn bó với ca sĩ mình ưa chuộng.

Ngoài đĩa than, dân nghe nhạc còn quay lại mua băng cassette, tuy đây là thị trường nhỏ hơn. Quý 1 năm nay ở Anh, doanh số bán băng cassette tăng đến 200% so với cùng kỳ năm 2024. Băng cối cũng được giới audiophile săn lùng vì cho rằng âm thanh trung thực, ấm áp hơn.

Hóa ra không phải chỉ mình người đàn ông tôi tình cờ gặp; The Economist cho biết rảo qua các tiệm bán phim 35mm và rửa ảnh tại Anh cũng có thể giúp kết luận máy ảnh chụp phim đang hồi sinh. 

Đại diện hãng phim Kodak danh tiếng một thời cho biết nhu cầu mua phim chụp ảnh đã tăng gấp đôi trong 5 năm qua mặc dù giá phim ngày nay đã tăng 50% so với giá hồi năm 2019. Người chơi máy ảnh chụp phim ở Việt Nam chủ yếu chụp bằng phim đen trắng, có lẽ để tự mình tráng rửa tại nhà.

Không chỉ nhiếp ảnh, giới mê điện ảnh cũng hẹn nhau đến các rạp chiếu phim nhựa để xem. Có lẽ họ mê tiếng xè xè của chiếc máy chiếu và màu sắc đậm đà, trung thực của phim nhựa. Ở các thành phố lớn không thiếu các rạp chuyên chiếu phim nhựa như thế. Còn ở Mỹ, các buổi chiếu phim nhựa ở Music Box, Chicago hay Metrograph, New York thường hết vé trước nhiều tuần.

Ngay cả trong lãnh vực in ấn, sách in vẫn chiếm lĩnh thị trường chứ không phải sách điện tử như nhiều lời tiên đoán. Các tạp chí từng nổi tiếng một thời nay được tiếp tục. Như vợ chồng Joshua Kushner và Karlie Kloss, chồng là nhà đầu tư mạo hiểm, vợ là siêu người mẫu hy vọng thổi làn sinh khí mới vào tạp chí Life và đã cho ra mắt các số báo bán nguyệt san. 

Life ngừng xuất bản định kỳ từ năm 2000, chỉ thỉnh thoảng cho ra đời các ấn bản đặc biệt. Nhiều tờ báo khác, sau một thời gian chỉ tồn tại trên ấn bản điện tử, nay quay về bản in thơm mùi mực như New Musical Express, The Onion, Playboy...

Không chỉ vì "nhớ hồi xưa"

Điều gì thúc đẩy sự hồi sinh các phương tiện analog của một thời xa xưa? Ông bạn chưa quen ở tiệm máy ảnh có giải thích sơ qua và lời giải thích này cũng trùng hợp với nhận định của tờ The Economist. Ngoài sự hoài cổ, lý do chính yếu ở đây là một sự phản kháng quá trình số hóa cuộc sống làm mất hết màu sắc thi vị, chỉ còn lại sự chính xác đến lạnh lùng. Xu hướng quay về analog là một tụng ca cho cách sống ngày xưa, cách tổ chức phong cách giải trí ngày xưa, chậm rãi hơn và đầy suy tư hơn.

Âm nhạc kỹ thuật số có sẵn cả triệu bài trên Spotify hay Apple Music thúc giục con người tiêu thụ âm nhạc chứ không phải thưởng thức âm nhạc. Có khi nào bạn nghe nhạc trên Spotify mà cứ nghĩ nghe mau mau để còn nghe nhiều bài khác đang chờ sẵn? 

Cái này, theo lời Jack Savoretti, một nhạc sĩ người Anh gốc Ý, cũng như phong trào "thức ăn chậm" để đối chọi với thức ăn nhanh, chế biến sẵn. Ăn chiếc bánh mì Big Mac làm sao bằng chậm rãi nấu bữa ăn tối để từ từ thưởng thức từng hương vị đặc trưng của từng món. 

Nghe nhạc do Spotify giới thiệu chẳng khác gì ăn bánh mì kẹp thịt trong khi lấy một đĩa LP ra để chuẩn bị nghe là một sự chọn lựa có suy tính.

Chưa kể khi trí tuệ nhân tạo bắt đầu phổ biến trong vài năm gần đây, thế giới nghệ thuật sáng tạo bị nhiễm bẩn. Deezer, một dịch vụ nghe nhạc trực tuyến như Spotify, cho biết mỗi ngày có đến 20.000 bài nhạc do AI sáng tác được tìm cách tải lên nền tảng của họ. Con số này bên Spotify ắt cao hơn nhiều lần.

Có lẽ bạn đã bắt gặp nhiều tấm ảnh vô hồn do AI tạo ra. Các diễn đàn ảnh thiên nhiên hoang dã gần đây vắng bóng người tham gia vì như một lời than của một người tham gia đã lâu, ảnh chụp thật sự ngày càng hiếm trong khi ảnh do AI chỉnh sửa cho đẹp hơn, sắc nét hơn ngày càng tràn ngập.

Lightroom, Apple hay Google đều quảng bá rộng rãi tính năng xóa bớt người mình không mong muốn trên tấm ảnh vừa chụp. Người dùng các ứng dụng có AI có thể cho người mập ốm bớt, da mặt hết mụn, ai nấy đều đẹp như người mẫu chuyên nghiệp. Chụp bằng phim 35mm sẽ cho ra những tác phẩm chân thực hơn hẳn.

Tuy thế sự hồi sinh của máy móc analog vẫn còn nhỏ; đĩa nhựa chỉ chiếm 8% doanh số nhạc đủ loại định dạng ở Mỹ. Kodak bán được nhiều cuộn phim nhưng còn lâu mới trở về thời cực thịnh ngày xưa.

Chỉ có điều sự đam mê này của người tiêu dùng buộc các nhà sản xuất phải chú ý, như Fuji phải bán loại máy ảnh giả lập màu máy chụp phim, các hãng game tái sản xuất máy chơi game cầm tay kiểu cổ. 

Ngay cả các hãng xe hơi cũng dẹp bớt màn hình sờ sờ vuốt vuốt để thay bằng các nút bấm cổ điển trên bảng điều khiển xe.