"Không phải việc của tôi"

Đó là thông điệp gửi lương tâm những người nhìn thấy vệt cát trên đường hôm ấy. Nhưng:

Mọi người đều yên trí rằng: sẽ có vài người hoặc ai đó làm việc ấy. Nhưng rốt cuộc chẳng có người nào làm.

Thấy vậy, mấy người nổi giận, bảo đó là việc của mọi người. Còn mọi người cho rằng người nào đó cũng làm được. Vậy mà:

Chẳng người nào nhận ra rằng: mọi người đều không ai làm.

Kết cuộc: mọi người đổ lỗi cho mấy người, trong khi chẳng người nào làm cái việc mà người nào đó đã làm.

Đây không phải chuyện chơi chữ kiểu vần lân “kỳ nhông là ông kỳ đà...” hay bài tập ứng dụng các từ Anh ngữ (*).

Hãy lồng câu chuyện trên vào xã hội chúng ta đang sống:

Mọi người hẳn chưa quên câu chuyện “Nghĩa cử đẹp của hai người nước ngoài (Tuổi Trẻ 27-6)”. Chúng ta đã “ngộ” ra điều gì qua cách sống vì cộng đồng của họ?

Phải chăng chúng ta vẫn sống với quan niệm rằng chuyện ngoài phố, ngoài xã hội như: chống nhũng nhiễu, lãng phí; bảo vệ môi sinh, môi trường; thực hiện nếp sống văn hóa văn minh... là phần việc của công quyền nên khoán trắng, trông chờ chính quyền các cấp mặc sức loay hoay giải quyết. Người nào đó dấn thân, tự nguyện, làm những nghĩa cử đẹp vì cộng đồng thì y như rằng phải “điêu đứng” với những phán xét độc mồm độc miệng đại loại như: bao đồng, dở hơi, ăn cơm nhà vác tù và hàng tổng, đạo đức giả... Thậm chí làm công quả ở chùa chiền, giáo đường đôi khi còn bị những người đồng đạo bàng quan đứng ngoài dị nghị chua cay.

Tâm lý ngán ngại quan niệm, thành kiến lệch lạc khiến những ý thức đẹp, muốn chung tay vì cộng đồng trong mỗi công dân vừa mới nhen nhúm bỗng phụt tắt. Số người có ý thức vì cộng đồng rất nhiều, nhưng so với những quan niệm, thành kiến lệch lạc xét về diện rộng và thời gian cũng lâu bền không kém.

Tư duy lệch lạc trong mỗi người cần phải được đổi mới bằng một thứ văn hóa văn minh đúng nghĩa. Rằng mọi người ai cũng phải có nghĩa vụ đối với cộng đồng. Cũng là tôi chứ không ai khác, khi tôi đến Singapore chẳng hạn, nếu tôi xả rác nơi công cộng thì mọi người sẽ nhìn tôi như một quái vật, sẽ bị mọi người “lên tiếng, nhắc nhở, cảnh báo, đấu tranh”. Tôi tuyệt nhiên không dám trả lời vênh váo bằng câu cửa miệng như ở quê nhà: “Tôi có xả rác nhà ông bà đâu, đồ dở hơi!”. Tôi sẽ phải cam tâm đóng phạt (có biên lai) một món tiền ngất ngưởng mà tâm phục khẩu phục.

Sống trong môi trường người người văn minh, sạch đẹp như thế, tôi cũng tự mình có văn hóa văn minh lúc nào không hay. Té ra họ có rất ít cảnh sát môi trường với mục đích viết biên lai xử phạt, nhưng họ có đủ công dân sẵn sàng lên tiếng, nhắc nhở, cảnh báo, đấu tranh tới cùng với những ai kém hoặc không có ý thức bảo vệ môi trường sống của cộng đồng. Người ta sẽ “giáo dục” người lớn ra trò nếu người ấy tỏ ra không có ý thức tôn trọng thành quả chung của cộng đồng, cho dù người ấy là khách vãng lai, hay thậm chí là con của chú Sam đi nữa.

Dĩ nhiên, những phúc lợi tối thiểu để mọi người có thể nhờ đó mà tranh đấu vì lợi ích cộng đồng phải được chính phủ thực hiện đủ nhu cầu: không ai có thể nhắc khéo một trẻ em có hành vi xả rác nơi công cộng nếu trong phạm vi em sinh hoạt không có một thùng rác nào. Cũng vậy, không thể đấu tranh tới cùng với một người bán hàng rong khi họ tiểu tiện vất vưởng trong khu phố văn hóa của một phường không hề có lấy một nhà vệ sinh công cộng. Phạt lao động công ích 365 ngày đối với một người trưởng thành tiểu tiện bên ngoài, cách nhà vệ sinh công cộng nửa mét là một bản án đích đáng (nếu có).

Ngày càng có nhiều người dấn thân, tự nguyện góp công, góp của chung tay vì cộng đồng trong mọi lĩnh vực như xã hội, y tế, giáo dục... nhưng rất thầm lặng. Sự thầm lặng có thể là bản tính của những người có lòng hay làm việc nghĩa, nhưng cũng có thể họ còn bị buộc phải chờ đợi những quan niệm, những thành kiến lệch lạc không còn nữa, còn phải chờ đợi những phúc lợi cơ bản phục vụ cộng đồng được thiết lập đủ để họ có thể nhờ đó mà chung tay vì cộng đồng tích cực hơn.

Xin đừng bao giờ nói: “Không phải việc của tôi”. Rất cảm ơn.

______________

(*) - Mọi người: Everybody
- Một số người: Somebody
- Người nào đó: Anybody
- Không người nào: Nobody