Nghĩ lại về học sinh "cá biệt"...

Bây giờ, tình hình học sinh cá biệt chẳng còn thơ mộng như xưa nữa rồi. Trước hết, có ai hoặc có những ai nhìn thấy học sinh cá biệt? Trả lời câu này rất dễ. Học sinh cá biệt thường bỏ giờ học, bỏ bài học, bỏ buổi học... Bỏ học thì phải bù hoạt động gì đó vào giờ trống trong khi thầy cô và bè bạn đang lao động học tập. Vậy là sinh ra đi chơi lang thang.

Đi chơi mỏi chân và khát nước thì phải tạt vào quán, mới đầu chơi game, rồi uống trà đá hoặc bia hơi tùy túi tiền, trên đường đi thì phì phèo thuốc lá. Muốn chơi thì phải có tiền: học sinh cá biệt bắt nạt bạn để moi tiền của mẹ cha đem tới “cúng”. Không đủ tiền cung cấp cho học sinh cá biệt một cách “nửa lương thiện” như thế, bắt đầu phải nghĩ chuyện đào tường khoét vách, móc túi lừa đảo và cướp giật. Kịch bản đến thế đã là tột cùng rồi chứ gì? Hay còn phải có tí án mạng nữa cho thêm gay cấn?

Câu hỏi phụ thứ nhất: mọi người nhìn vào một em học sinh cá biệt thì đã định dạng được “hắn” rồi, song chính em học sinh cá biệt đó tự định dạng mình ra sao? Đã có bao nhiêu người lớn quan tâm đến điều đó? Đang học mà bỏ học, vậy thì “ta” là kiểu người gì đây? Ta bắt nạt các em nhỏ, có khi chỉ bắt nạt chơi, có khi vì tiền bạc, nhưng vì sao “tên kẻ cướp” ấy lại không thấy hành vi xấu xa đó là xấu xa? Lại nữa, có tiền trong túi, ra mua rượu và thuốc lá, người lớn vẫn bán chứ không cấm, vậy nó nghĩ gì khi đó? Những trẻ đó, từng đứa một, nhìn hành vi “đập phá” của mình bằng con mắt gì, chúng có thẹn không, chúng có sợ không, chúng có khi nào đau lòng không?

Xã hội chưa thấy một nghiên cứu nào xem những học sinh cá biệt nghĩ gì về bản thân chúng. Muốn chữa cho chúng, không thể chỉ chữa cách chúng nhìn xã hội - phải chữa vào chỗ hiểm nhất là cách chúng tự đánh giá bản thân. Vì trong cách tự đánh giá bản thân chúng sẽ hàm chứa những ẩn ức của chúng với người lớn, với các thiết chế của xã hội, với cái không gian như trong tấm lưới mà chúng hình dung sẽ sống trong đó khi tròn 18 tuổi cho tới ít nhất là 80 tuổi.

Ở Liên Xô cũ, có một thực nghiệm tưởng như đùa: cho học sinh đóng vai giáo viên. Thế mà qua đó người ta “thanh tra” được vô khối chuyện liên quan đến nghề nhà giáo và rộng ra hơn là đến toàn bộ xã hội mọi người đang chung sống.

Câu hỏi phụ thứ hai không kém phần quan trọng: có ai hoặc có những ai nhìn thấy từng em và tất cả các em học sinh cá biệt đã trở thành cá biệt như thế nào? Nhân chi sơ tính bản thiện. Không lẽ các học sinh bé nhỏ ấy đã phải trả một “món nợ tiền kiếp” nào đó và nhất định phải trở thành “cá biệt”? Những hạt tinh khôi và những mầm non tơ tính bản thiện hà cớ gì trong tiến trình mười hai năm học “trong vòng tay yêu thương của xã hội” lại dứt khoát từ chối những cái hay cái đẹp, để rồi cứ trở thành “cá biệt”? Trong tiếng Pháp tuyệt nhiên không có thuật ngữ “học sinh cá biệt”, mà chỉ có “enfant difficile” - những trẻ em “có vấn đề”, trẻ em khó học khó dạy, chứ không là những trẻ em cá biệt theo định mệnh!

Xin nói thật, dù nói thật bao giờ cũng mất lòng, cách dạy và cách học mấy chục năm qua đã dẫn tới một nhà trường như hiện nay: đào tạo trẻ em mang đầu óc đồng phục ngay từ bé. Không ít cha mẹ những trẻ em đang ngồi trên ghế nhà trường hôm nay từng phải học lấy cách sống trái với bản tính tự nhiên để ép mình cho hợp với “vòng kim cô yêu thương” của xã hội. Họ cũng đang góp phần tạo ra học sinh “cá biệt” mà không hay biết.

Cần năm bảy chục năm công phu, chứ không phải là vài ba đợt “ra quân” và cần có sự điều hành của những nhà giáo dục đích thực, dựa trên những giải pháp nghiệp vụ, may ra có hi vọng sửa chữa tình trạng bi đát hôm nay. Đừng chữa ung thư bằng thuốc cảm cúm trong tủ thuốc nhà nghèo hoặc bằng tắm bùn tại các khu ăn chơi sang trọng.