Ocean Vuong và hành trình thi ca

 

 Ocean sinh năm 1988 ở ngoại thành Sài Gòn. Hai năm sau, anh cùng sáu người họ hàng di cư tới Hartford, Connecticut, nơi tất cả sống trong căn hộ một phòng ngủ. Tại trường học, Ocean nói với New York Times, anh mất một thời gian dài “vật lộn” với tiếng Anh trước khi có thể sử dụng thuần thục ngôn ngữ này (mãi đến năm 7 tuổi anh mới biết đọc).

Anh có cái tên “Ocean” (đại dương) vì mẹ anh, với vốn tiếng Anh ít ỏi, trong một lần làm móng cho khách đã phát âm câu “I want to go to the beach” (Tôi muốn đến bãi biển) thành một nghĩa khá nhạy cảm [1]. Một vị khách nghe thế bèn đề nghị bà dùng từ “ocean” để thay thế.

Khi biết từ này không phải để chỉ bãi biển mà để chỉ một vùng nước bao bọc nhiều quốc gia, gồm cả Mỹ lẫn Việt Nam, bà đã dùng nó để đặt tên cho con trai mình.

“Với một người Mỹ sinh ra trên đất Mỹ, cuộc sống bình thường có thể rất tẻ nhạt, song với tôi ngôn ngữ tiếng Anh là một đích đến” - Ocean trả lời Daniel Wenger của tờ The New Yorker. Giờ đây, ở tuổi 27, anh vừa nhận giải thưởng Whiting Award, Nhà xuất bản Copper Canyon Press vừa xuất bản tập thơ mới nhất của anh - Night sky with exit wounds (tạm dịch: Trời đêm và lỗ đạn bắn).

Tại tiệm cà phê Caffè Reggio, Vương uống trà nhài, mặc áo lụa đen trang trí hình hoa chấm tròn. “Nơi này giống như chốn giao thoa của hai dòng thời gian” - anh nói, tay chỉ vào một cái thùng bằng bạc để làm cà phê espresso (một trong những máy làm espresso đầu tiên của nước Mỹ, do Ý sản xuất) và chiếc quầy nơi Joseph Brodsky, một nhà thơ khác (vốn ban đầu cũng không biết tiếng Anh), từng nhận thư.

Một bối cảnh phù hợp cho một người chịu ảnh hưởng bởi lối châm biếm thẳng thừng của Frank O’Hara [2] và những câu chuyện ngụ ngôn dị kỳ của Federico García Lorca [3]. Đọc thơ của Vương giống như chứng kiến cá bơi: anh lội qua những dòng chảy đa dạng của tiếng Anh bằng trực giác của cơ bắp.

Thơ của Vương duyên dáng (Bạn, đẩy cơ thể mình/ vào dòng sông/ chỉ để còn lại/ chính mình) và gây kinh ngạc (Nói đầu hàng đi. Nói thạch cao đi. Dao bấm. Kim ngân. Hoàng hoa. Nói mùa thu đi.). Những dòng viết của anh vừa ngắn vừa dài. Sự sắp đặt câu chữ của anh vừa tự sự vừa trữ tình. Cách chọn từ của anh vừa trang trọng vừa phóng khoáng. Nhìn từ bên ngoài, Vương đã nhào nặn một chất thơ mang tính bao hàm.

Vương thích O’Hara và những nhà thơ khác của nhóm New York School [4] vì sự thẳng thắn khi bàn về tình dục. Anh thường trả lời điện thoại tại cửa hiệu làm móng, xem chương trình của Oprah và Ellen trong lúc phục vụ khách.

Năm 2008, Vương học tiếp thị tại ĐH Pace với mong muốn hỗ trợ tài chính cho gia đình, song bỏ học chỉ sau ba tuần. Tại ĐH Brooklyn, Vương chọn chuyên ngành tiếng Anh, viết thơ lên những tấm bưu thiếp để tặng bạn bè.

Khi nhà thơ - tiểu thuyết gia Ben Lerner vào trường, ông giới thiệu Vương với ý niệm rằng đời viết lách là một điều khả thi. Trước đó, theo Vương, “tôi ngỡ mọi nhà thơ đều được sắp đặt trước. Chính quyền quyết định ai là nhà thơ. Obama hoặc Bush hoặc bất cứ ai có quyền nói rằng “Bạn, bạn, bạn””.

Bà ngoại của Vương qua đời vì ung thư xương trong lúc anh đang học ở Brooklyn. Bà được mai táng ở Việt Nam và anh đã quay về đây để dự tang lễ. “Tôi bị choáng ngợp, vì ai trông cũng giống gia đình tôi” - anh nói.

Vài người sẽ xem sự tương đồng này như một nguồn an ủi nhưng “Tôi thích trở nên bấp bênh hơn - Vương nói - Để những điều lạ kỳ có thể xảy ra”. Gia đình anh không hiểu lắm về sự nghiệp của con nên họ gọi anh là “học giả”. Vương không đính chính. “Giọng nói của gia đình tôi vang lên trong đầu mỗi khi tôi viết, khi tôi nghĩ, và tôi nghĩ sẽ chẳng có ngày nào tôi không tự hỏi chính mình rằng tôi nên làm gì với đôi tay này”.■

Ngày nào đó tôi sẽ yêu (Ocean Vương)

Sau Frank O’Hara / Sau Roger Reeves

Ocean, đừng lo lắng.

Phía cuối con đường hẵng còn xa

nó đã sau lưng ta.

Đừng lo. Cha cậu chỉ là cha cậu đến khi một trong hai quên lãng. Như cột sống

sẽ chẳng nhớ đôi cánh của nó

dẫu đầu gối ta bao lần

hôn vỉa hè chăng nữa. Ocean,

cậu có lắng nghe chăng? Phần đẹp nhất

của cơ thể cậu là bất cứ đâu

bóng của mẹ cậu tỏa xuống.

Nơi đây là ngôi nhà của tuổi thơ

thu nhỏ còn một sợi dây bẫy duy nhất.

Đừng lo. Cứ gọi nó là đường chân trời

& cậu sẽ không bao giờ chạm vào nó.

Còn hôm nay. Nhảy đi. Ta hứa đó không

phải một chiếc thuyền cứu hộ. Đây là người

có đôi tay đủ lớn để ôm lấy

những thứ sót lại của cậu. Và đây là khoảnh khắc,

ngay khi đèn tắt, khi cậu có thể nhìn

ngọn đuốc le lói giữa hai chân ông.

Cách cậu dùng đi dùng lại nó

đặng tìm kiếm đôi tay mình.

Cậu xin cơ hội thứ hai

& được trao một chiếc mõm để trút vào

Đừng lo lắng, tiếng súng

chỉ là âm thanh của người ta

đang cố sống lâu hơn chút. Ocean. Ocean,

đứng dậy. Phần đẹp nhất  của cơ thể cậu

là nơi nó tiến đến. Và nhớ rằng,

nỗi cô độc vẫn là thời gian sống

trên đời. Đây là

căn phòng với mọi người trong đó.

Những bằng hữu quá cố của cậu đang đâm

xuyên cậu như ngọn gió

xuyên qua chuông gió. Đây là chiếc bàn

với chiếc chân cập kênh và hòn gạch

để giúp nó đứng. Đúng, đây là căn phòng

rất ấm và chung dòng máu,

Ta thề, cậu sẽ tỉnh –

và nhầm lẫn những bức tường này

với làn da.

(Đỗ Trí Vương dịch)

----------------------------------------- 

[1]: Từ “beach” trong tiếng Anh dễ bị đọc nhầm thành “bitch” (nghĩa là “chồn cái” và là một từ để nguyền rủa).

[2], [3]: Frank O’Hara (1926-1966) nhà thơ Mỹ, người dẫn đầu nhóm New York School. Federico García Lorca (1898-1936), nhà thơ Tây Ban Nha.

[4]: New York School: nhóm gồm những nhà thơ, họa sĩ, nhạc công... trong thập niên 1950-1960 của New York, hoạt động với nguồn cảm hứng chủ yếu từ chủ nghĩa hiện thực của châu Âu và những hình thức nghệ thuật mang tính “tiền phong” (avant-garde).

(Nguồn: Diacritics.org)