Preah Vihear: vì sao đền đài thành pháo đài?

TTCT - Từng có một đế quốc Khơme hùng cường và bao la, sau này bị suy vong, đền đài rơi rụng ở đây, ở kia. Ngôi đền Preah Vihear nằm giữa biên giới Thái Lan và Campuchia ngày nay trong cảnh ngộ đó.

Tháng 10 năm ngoái và tháng 4 năm nay, máu đã đổ tại ngôi đền thánh này. Điều gì khiến đền đài biến thành pháo đài? Mời bạn đọc TTCT cùng đặc phái viên Danh Đức tìm đến tận những ụ chiến đấu trên ngọn đồi thánh này.

Phóng to

Bên cạnh việc thưởng ngoạn đền đài lăng tẩm hùng vĩ, du khách còn được trải nghiệm “cảm giác mạnh” với công sự và biển cảnh báo giới hạn... - Ảnh: Thi Ngôn

Có quá nhiều điểm tương đồng giữa ngôi đền Preah Vihear với ngôi đền Partheneon trên ngọn đồi Acropolis ở thủ đô Athens của Hi Lạp. Cả hai cùng ngự trên những ngọn đồi. Partheneon thế kỷ thứ 5 trước Công nguyên hay Preah Vihear, 15 thế kỷ sau đó (Preah Vihear còn cổ hơn Angkor Wat những 100 năm) không chỉ giống nhau về khái niệm mà còn cả về quy mô và số phận. Ở kia là một chùm đền thờ hình chữ nhật bằng đá tảng, ở đây là một chuỗi năm ngôi đền cũng bằng đá tảng, đền trước dẫn lên đền sau. Cả hai đều bị đạp đổ bởi những đạo quân chiến thắng sau này.

Một nhân sĩ tên tuổi ở Thái Lan là ông Thongchai Winichakul đã gửi đăng trên nhật báo Thái Lan The Nation 30-6-2008 một bài xã luận nhan đề “Preah Vihear có thể trở thành một quả bom hẹn giờ”. Ông cảnh cáo: “Sử dụng ngôi đền này để kích động tinh thần dân tộc có thể dẫn đến một thảm kịch lớn hơn nhiều...

Về vấn đề biên giới xung quanh Preah Vihear, Tòa án quốc tế năm 1962 đã cung cấp một đáp án mà nếu không có nó, các quân nhân có thể thiệt mạng. Chúng ta nên tôn trọng đáp án đó của tòa án, do Thái Lan không có một luận cứ nào xác đáng hơn Campuchia... Mỗi quốc gia đều đã mất lãnh thổ.

Ý tưởng “mất đất” là một công cụ mạnh mẽ thường được sử dụng nhằm đốc thúc tinh thần dân tộc, đặc biệt trong chính trường trong nước. Một trong những lập luận cơ sở của “tinh thần dân tộc Thái” này là xúi giục lòng hận thù và cảm nhận dối trá về việc mất đất. Phải làm như thế để quảng bá những ký ức giả tạo cho “tinh thần dân tộc Thái”đó được tồn tại”.

Preah Vihear nằm ngay biên giới Thái Lan và Campuchia ngày nay, chứ không nằm hẳn trên đất Thái như một ngôi đền nhỏ ở đông bắc Thái gần Nakhon Ratchasima. Người Campuchia gọi là Preah Vihear, còn người Thái gọi dài dòng hơn một chút là Prasat Khao Phra Viharn. Preah (tiếng Khơme) và Phra (tiếng Thái) cùng có nghĩa là “thánh”. Vihear (Khơme) và Viharn (Thái) cùng có nghĩa là đền thờ, điện thờ. Preah Vihear (Khơme) và Phra Viharn (Thái) cùng có nghĩa là “ngôi đền thánh”. Người Thái bổ sung hai từ Prasat Khao. Prasat là cung điện và Khao là núi, gộp lại thành “cung điện đền thánh trên núi” (Prasat Khao Phra Viharn).

Đường lên đền thánh

Đến trước năm 2003, muốn lên đền Preah Vihear thoải mái thì tốt nhất là đi từ phía tỉnh Si Sakhet của Thái Lan. Còn con đường lên đỉnh bên phía Campuchia là đường sạn đạo dù ngôi đền có nằm hoàn toàn bên phía Campuchia. Để chiêu dụ du khách không chỉ bằng điểm đến là ngôi đền, ngành du lịch Thái còn mời ghé công viên quốc gia Khao Phra Wihan trong khi ngành du lịch Campuchia vẫn chưa động tịnh gì. Phó giám đốc Sở Du lịch tỉnh Preah Vihear Pisami cho biết kế hoạch xây dựng một khu du lịch nằm cách ngôi đền hơn chục kilômet (để đừng xâm hại di tích và cảnh quan) mới được thiết lập theo chuẩn của UNESCO, sau khi ngôi đền được UNESCO công nhận là di sản thế giới ngày 8-7-2008.

Sau năm 2003, thị trưởng Phnom Penh xây con đường độc đạo lên núi. Con đường này nhanh chóng đầy ổ voi. Từ sau các vụ xung đột tháng 10 năm ngoái, một làn sóng quyên góp xây dựng đường lên đỉnh Preah Vihear được Đài truyền hình Bayon khởi xướng. Đợt đầu thu được 1,18 triệu USD, đợt sau thêm 500.000 USD, đủ để làm 3,6km đường đổ bêtông hai làn xe lên đến tận ngôi đền.

Những thôi thúc của chiến trường đã làm nên một con đường lên đền thánh mà lẽ ra phải được làm từ lâu. Mãi đến 25-7 năm ngoái, sau những ồn ào đòi lại Preah Vihear từ các cuộc xuống đường của phe áo vàng (Liên minh Dân chủ) ở Bangkok dẫn đến việc quân đội hai bên Thái Lan và Campuchia bắt đầu dàn trận tại khu vực này, việc khởi công bêtông hóa con đường lên núi này mới khởi động. Công binh quân đội hoàng gia Campuchia hối hả bắt tay vào việc. Đài truyền hình Bayon phát đi lời kêu gọi quyên góp cho con đường lên ngôi đền mà vào lúc này trở nên vô cùng chiến lược.

Cũng thế, đoạn quốc lộ 62 từ Tbeng Meanchey đến Preah Vihear nay đang được tăng tốc san ủi, mở rộng, làm nền rồi trải nhựa nóng, không chỉ để dễ dàng và nhanh chóng đưa người và vũ khí đạn dược lên đến vùng chiến sự mà còn để thu hút dân chúng đến đây lập nghiệp. “Đường sá có tốt dân chúng mới đến, dân có đông mới càng phòng thủ khu vực này” - ông Hun Sen phát biểu trong một phóng sự của Đài truyền hình Bayon sáng 5-4-2009 khi đến thăm các khu định cư mới.

Phóng to

Đền đài trở thành pháo đài

Quà hữu nghị từ Trung Quốc

Các xe ủi đất, xe ben chở đất với các lái xe đầu đội nón mây đan tiêu biểu của người Trung Quốc chiếm tuyệt đại đa số lượng xe lưu thông trên đoạn đường Tbeng Meanchey - Preah Vihear. Đó là những công nhân của Tập đoàn Shanghai Construction Group General Co. đến từ Thượng Hải, được giám sát thi công bởi Hãng Guangzhou Wanan Construction Supervision Co. Ltd đến từ Quảng Châu.

Các công nhân Trung Quốc dựng lán trại đầy rẫy hai bên các con đường dẫn đến biên giới. Trên đoạn đường chưa đầy 30km này, bắt đầu là doanh trại dã chiến của sư đoàn 1 bộ binh, đến gần Preah Vihear là doanh trại sư đoàn 2 bộ binh. Dọc suốt con đường chằng chịt những cụm chiến đấu ở mỗi khúc quanh với hệ thống công sự chiến đấu, giao thông hào...

Thật ra, dự án làm đường đã được hoạch định cùng dự án đăng ký Preah Vihear với UNESCO làm di tích lịch sử thế giới, với mục đích phát triển kinh tế toàn khu vực tây bắc này của Campuchia từ Anlong Veng đến Pailin. Ngày 5-4 năm ngoái, lễ khởi công đoạn đường này cùng đoạn quốc lộ 210 từ Srayorng đến Koh Ke, tổng chiều dài 150km, được tiến hành với sự hiện diện của nhà tài trợ chính là nữ đại sứ Trung Quốc Trương Kim Phụng, với tổng chi phí lên đến 200 triệu USD tín dụng ưu đãi của Trung Quốc. Cũng trong dự án này, hai cây cầu lớn sẽ được bắc qua sông Tonle Sap và Mekong. Chưa hết, 100 triệu USD khác cũng được rót cho quốc lộ 57 từ Battambang đến Pailin với chiều dài 103km...

Trung Quốc còn dành một món quà kỷ niệm 50 năm hữu nghị Campuchia - Trung Quốc là dự án khôi phục quốc lộ 78 từ O’Porngmon đến Banlung và quốc lộ 62 nối liền Tbeng Meanchey và Kampong Thom, qua đó hoàn tất lộ trình tour du lịch đường bộ Angkor Wat (Siem Reap) - Preah Vihear. Các dự án này sẽ hoàn tất cuối năm 2011.

Việc làm đường giùm cho Campuchia cũng ý nghĩa không kém việc chiến hạm Trịnh Hòa của hải quân Trung Quốc lần đầu tiên ghé vào một hải cảng của Campuchia là cảng Sihanoukville đầu tháng 11 năm ngoái, chỉ hai tuần hơn sau khi binh sĩ Campuchia và Thái Lan chạm súng tại khu vực Preah Vihear. Thật ra, quan hệ giữa hải quân Trung Quốc và hải quân Campuchia đã bắt đầu sớm hơn: năm 2005, Trung Quốc đã cung cấp 5 tàu chiến, tháng 11-2007 cung cấp thêm 9 tàu tuần tiễu.

Trên một bình diện khác, Trung Quốc đang là một trong những nước đầu tư nhiều nhất vào Campuchia, với trên 3.000 công ty và 1,5 tỉ USD vốn đầu tư (tính đến cuối năm 2007). Tháng 2 năm ngoái, Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Dương Khiết Trì đến Phnom Penh loan báo Trung Quốc sẽ đầu tư 1 tỉ USD vào lĩnh vực năng lượng ở Campuchia.

Phóng to

Biển chỉ dẫn viết băng tiếng Trung Quốc - Ảnh: Danh Đức

Khi đền đài trở thành con tin của chính trị

Trước mùa hè năm ngoái, giữa Campuchia và Thái Lan không có điều gì bất hòa về ngôi đền Preah Vihear, do vụ này đã được Tòa án quốc tế La Haye phân xử từ năm 1962 ấn định ngôi đền này thuộc về Campuchia. Thậm chí ngày 18-6 năm ngoái, một thỏa thuận đã được ký giữa Bộ trưởng Ngoại giao Thái Lan Noppadon Pattama và Phó thủ tướng Campuchia Sok An tại trụ sở UNESCO.

Theo đó, Thái Lan hậu thuẫn việc Campuchia đăng ký đền Preak Vihear vào danh sách di sản văn hóa thế giới tại khóa họp lần thứ 32 của Ủy ban Di sản thế giới họp tại Quebec (Canada) vào tháng 7 sau đó. Cuối tháng 6, đầu tháng 7 đó, lại là cao điểm xuống đường của phe “áo vàng” tại Bangkok. Họ khui thỏa thuận này ra và tố cáo ngoại trưởng Pattama “bán nước”.

Phe “áo vàng” không buồn nghe các lời can gián, cứ đeo bám mục tiêu lật đổ chính phủ Samak. Ngoại trưởng Noppadon Pattama mất chức vì tội “bán nước” qua thỏa hiệp ký với Phó thủ tướng Campuchia Sok An về việc hậu thuẫn Campuchia đăng ký đền Preah Vihear là di sản thế giới. Sau đó, ầm ĩ tranh chấp Preah Vihear bằng súng đạn. Rồi “phe áo vàng” lên cầm quyền và nay đang bị phe “áo đỏ” bao vây phủ thủ tướng hơn chục ngày qua. Ngôi đền Preah Vihear lại vang tiếng súng. Để giải nguy cho phủ thủ tướng?

Trong khi chờ đợi, một binh sĩ Thái trúng mìn mất chân, các đồng dội nhốn nháo nổ súng, phía bên kia cũng nổ súng. Không rõ lúc đó trên đền Preah Vihear, những người vợ lính trẻ bế con đi thăm chồng (ảnh) biết ẩn náu vào đâu?