Rời tổ chưa lâu đã va vào COVID

TTCT - 2020 thật là một năm “lý tưởng” để trưởng thành, nhất là những người trẻ, khi phải rời khỏi trường trung học, đại học hay các trung tâm dạy nghề hoặc thậm chí là cuộc sống độc thân… chỉ để bước vào một thế giới biến động chưa từng có. Đối với một thế hệ trẻ đang hướng về tương lai, đại dương rộng lớn chứa đựng các cơ hội và những khả năng mà họ từng mong đợi nay đã bị thu hẹp đáng kể cùng lúc với sự bành trướng của virus corona.

Theo Tổ chức Y tế thế giới, mặc dù các tác động trực tiếp của COVID-19 lên sức khỏe nhóm người trẻ tuổi nói chung là ít nghiêm trọng hơn, nhưng họ đang chịu ảnh hưởng không kém bởi những hậu quả lâu dài của đại dịch, bao gồm cả tác động về mặt tinh thần.

Ngoài tươi mà trong héo

“Đây là một đại dịch toàn cầu và tôi đang muộn giờ cho một bài kiểm tra qua Zoom vì tôi đang lau dọn nước tiểu của bố trên sàn bếp… Bố tôi là một người nghiện rượu. Tôi thật muốn kể về những phẩm chất khác của ông ấy, chẳng hạn như ông thuộc cung Ma Kết, là người miền Bắc hoặc (thật bất ngờ) là một thủ môn tử tế mặc dù từng bị chấn thương hông hồi trẻ. Nhưng chứng nghiện rượu của bố đã che mờ tất cả những điều đó trong mắt tôi từ rất lâu rồi. Bây giờ tôi 23 tuổi, và ông ấy đã say xỉn trong suốt quãng đời tôi sống”- báo The Guardian cho đăng bài tự sự của một bạn đọc giấu tên. Khi 18 tuổi, người này “được” rời xa nhà để vào đại học cách đó hơn 600 cây số, nhưng kế hoạch “sổ lồng” non nớt này đã bị phá sản bởi COVID-19.

Ở nước Anh, không những việc học gián đoạn mà những vấn đề trong gia đình đang làm nặng lòng nhiều người trẻ khi họ bị buộc trở về nhà. Theo kết quả khảo sát trên 4.000 sinh viên do Hội Sinh viên quốc gia thực hiện, hơn 50% trả lời rằng sức khỏe tâm trí của họ đã chuyển xấu hoặc bị ảnh hưởng tiêu cực bởi dịch bệnh. Chỉ 29% trong số này tìm kiếm sự giúp đỡ; dù vậy, số người cảm thấy hài lòng với sự hỗ trợ không quá bán. Dù đang ở độ tuổi thanh xuân phơi phới, các sinh viên này cho biết họ cảm thấy cô đơn, chán nản, buồn bã và không thể ngủ được. Mức độ hoảng loạn đã tăng vọt trước cảm giác bất an, việc hạn chế tiếp xúc trực tiếp với giáo viên và bạn bè, cũng như nỗi sợ hãi của họ về tương lai.

Ở bên kia bán cầu, tình hình cũng không sáng sủa hơn. “Tôi đã nghĩ rằng năm 2020 sẽ là năm của tôi… nhưng không phải thế” - Lauren, một người Úc 22 tuổi, nói với The Guardian (tên nhân vật đã được thay đổi). Đầu tiên phải kể đến những đám cháy rừng bao trùm Melbourne bằng khói lửa. Sau đó, giữa một chuyến du lịch, Lauren nghe mọi người bắt đầu cảnh báo về một dịch bệnh đang lây lan. Quán bar nơi Lauren làm việc đã sa thải nhân viên trong đêm, khiến họ thất nghiệp vào cái thời điểm mà không công ty nào trong những ngành nghề ghi trên bằng cấp của họ đang tuyển dụng.

Tại Úc, 40% trong số người trong độ tuổi 15 - 25 tham gia khảo sát hồi giữa năm ngoái của Quỹ Sức khỏe tâm thần thanh niên quốc gia cho biết cảm thấy đại dịch đã ảnh hưởng đến niềm tin của họ về khả năng chinh phục các mục tiêu tương lai. Trong một công trình khác, Stefanie Dimov (ĐH Melbourne, Úc) dành cả năm qua để thu thập suy nghĩ của những người trẻ về ước mơ và việc làm, công việc mà cô kể với The Guardian là “rất đau lòng”. “Cảm giác chung mà tôi nhận được từ hàng trăm phản hồi là người trẻ đang trải qua cảm giác vô vọng và bị sốc” - Dimov kể. Khi được hỏi về các vấn đề về tinh thần mà nhiều chuyên gia dự đoán sẽ là “đại dịch tiếp theo”, Dimov nói: “Chúng ta biết rằng khi người trẻ thất nghiệp càng lâu thì sự trân trọng bản thân và tinh thần của họ càng giảm sút”.

Điều này đúng ở nhiều quốc gia khác nhau. Chẳng hạn như theo một nghiên cứu ở Trung Quốc hồi tháng 2 năm ngoái, trong 7.000 người tham gia, lực lượng dưới 35 tuổi bộc lộ mức độ lo lắng cao hơn và nhiều triệu chứng trầm cảm hơn so với các nhóm tuổi khác. Trong khi đó tại Mỹ, cuộc khảo sát mới nhất do bác sĩ Roy H. Perlis từ Trường Y Harvard (Mỹ) chủ trì cho thấy gần một nửa số người trẻ (18 - 24 tuổi) có các triệu chứng trầm cảm, với hơn một phần ba thừa nhận có ý nghĩ về cái chết hoặc tự tử.

Trong một nghiên cứu ở Slovenia hồi tháng 6-2020, một lần nữa, người trẻ thể hiện sự căng thẳng và sức khỏe tinh thần tệ hơn so với nhóm người lớn tuổi. Theo đó, một yếu tố quan trọng dường như đã góp phần quyết định “sức đề kháng” về mặt tinh thần: khả năng hồi phục của mỗi người. Có thể hiểu đó là khả năng đối mặt với cảm giác đau đớn, đối phó với bất cứ điều gì cuộc đời ném vào ta và nảy lên cao sau bao gian khổ. Khả năng này không chỉ bảo vệ con người khỏi căng thẳng gia tăng và tinh thần tồi tệ, mà còn giảm nhẹ các tác động tiêu cực của tình trạng sức khỏe.

Khác biệt trẻ - già

Vì sao người trẻ tuổi lại đặc biệt dễ bị tổn thương trong thời gian này? Các nghiên cứu trước đây về cách cảm xúc của chúng ta thay đổi trong suốt quãng đời có thể gợi mở một vài manh mối cho các nhà khoa học đang bắt đầu tìm cách ráp nối những mảnh ghép trong bối cảnh COVID-19 để tìm câu trả lời.

Theo “lý thuyết chọn lọc cảm xúc xã hội” (Springer Nature, 2016) của nhà tâm lý học Laura L. Carstensen (ĐH Stanford), thế hệ trẻ hơn nhìn nhận về thời gian rất khác. Khi còn trẻ, thời gian sống còn nhiều, người ta thường tập trung tìm kiếm tri thức, chẳng hạn như đầu tư vào một dự án dài hạn. Mặt khác, khi người lớn tuổi hơn nhận thức về quỹ thời gian hạn chế, họ thường tập trung vào các mục tiêu gắn với cảm xúc, như tận hưởng những khoảnh khắc đẹp và tham gia vào các hoạt động thoải mái. Hay nói cách khác, ngay cả khi không có đại dịch, nhóm người lớn tuổi quan tâm và nỗ lực hơn trong việc điều chỉnh cảm xúc của họ và vì vậy có xu hướng sống hạnh phúc hơn.

Khi một đại dịch toàn cầu được thêm vào “phương trình hạnh phúc”, nhóm người trẻ tuổi gặp bất lợi lớn hơn. Các mục tiêu quan trọng ở độ tuổi này, như tích lũy kỹ năng mới hoặc gặt hái thành công trong công việc, đang bị cản trở vì trường học đóng cửa và việc làm khan hiếm. Trong khi đó, mặc dù cuộc sống của tất cả chúng ta đều bị ít nhiều hạn chế, người lớn tuổi thường dễ dàng tìm thấy sự hài lòng trong những điều nhỏ bé.

Theo lý thuyết của Carstensen, người trẻ muốn mở rộng tối đa mạng lưới xã hội, họ thích các kết nối mới mẻ và hứa hẹn nhiều lợi ích trong tương lai. Điều này tỉ lệ nghịch với độ tuổi, vì càng sống lâu người ta càng chọn lọc và trải qua quá trình “cắt tỉa” để họ được bao bọc bởi những bạn bè thân thiết nhất. Đặc tính này tình cờ lại phù hợp với lối sống giãn cách và nhốt mình trong “bong bóng” an toàn giữa đại dịch.

Tiến sĩ Betty Lai, chuyên gia trong ngành tâm lý học tham vấn thuộc ĐH Boston (Mỹ), gọi sinh viên của mình là “những người lớn đang trưởng thành”, khi vẫn đang đi học, đang khám phá mọi thứ trên con đường họ đi, bao gồm những câu hỏi về nghề nghiệp và ai sẽ bên cạnh họ dài lâu trong cuộc đời. “Đại dịch đang thay đổi những cơ hội để họ tìm câu trả lời, tất nhiên gồm cả cơ hội được đến trường và gặp gỡ” - cô chia sẻ trên The New York Times.

Là chuyên gia nghiên cứu sức khỏe tâm thần sau thảm họa, như thiên tai hay khủng bố, tiến sĩ Lai nhận định đại dịch hiện nay là mảnh đất màu mỡ để các thảm họa sức khỏe tâm thần sinh sôi với mức độ nguy cơ chưa từng có. “[Giai đoạn khủng hoảng] này lại kéo dài, lâu hơn bất cứ điều gì chúng ta từng thấy trước đây, và việc phải giãn cách xã hội chỉ làm mọi thứ tồi tệ hơn” - cô nói.■

Những việc nên làm

Các chuyên gia đang tìm hiểu những cách khác nhau giúp thế hệ trẻ (và những người khác) đối phó với sự cô lập và căng thẳng của đại dịch. Trong bài báo trên tạp chí American Psychological Association, các nhà nghiên cứu Nhật Bản cho rằng một cách để người trẻ chiến thắng những cuộc chiến trong tâm hồn là cố gắng “thưởng thức” những trải nghiệm đời thường, hàng ngày bằng năm giác quan, qua đó khuếch đại cảm xúc tích cực và thúc đẩy trạng thái bình tĩnh. Phương pháp này có thể giống như việc bạn chú ý đến hơi thở và cảm giác của mười đầu ngón tay mỗi khi căng thẳng.

Tương tự, một nghiên cứu cách đây 10 năm với 282 sinh viên đại học ở Bỉ cho thấy rằng những suy ngẫm tích cực hoặc kéo dài sự chú ý vào những khía cạnh dễ chịu của hiện tại (như sự kinh ngạc trước cảnh hoàng hôn hoặc say sưa trong niềm vui khi được gọi điện thoại với một người bạn) sẽ mang đến cảm xúc lành mạnh. Kể cho người khác nghe về những cảm xúc trên thậm chí còn “công hiệu” hơn nữa. Phải nói rằng phương pháp này hoàn toàn trái ngược với việc dành hàng giờ mỗi ngày để tiêu thụ mớ tin tức về COVID-19, điều mà nhiều người đang làm.

Theo Sophie McMullen, biên tập viên tạp chí Greater Good: “Tìm cách duy trì sự kết nối, cho đi và nhận lại sự hỗ trợ có thể giúp chống lại những trải nghiệm đau buồn mà nhiều người đang phải đối mặt… Mặc dù tâm trí của chúng ta có thể bị kéo vào việc theo đuổi các mục tiêu tương lai lớn lao và gặp gỡ những con người mới, nhưng trong thế giới hiện nay, điều quan trọng là tập trung vào sức khỏe tinh thần và những mối quan hệ thân thuộc”.