Đi tìm vaccine COVID-19 thế hệ 2, 3

 

 Đe dọa từ biến thể mới

Theo các chuyên gia, để đối phó với những thách thức phát sinh từ các biến thể đáng quan ngại của virus và sự không chắc chắn về hiệu quả bảo vệ lâu dài của vaccine thế hệ đầu tiên, cần có chiến lược vaccine COVID-19 thế hệ tiếp theo.

Bà Charlie Weller, trưởng bộ phận vaccine của Tổ chức từ thiện Wellcome Trust (Anh), cho biết các loại vaccine có hiệu quả thuộc thế hệ vaccine đầu có thể được cải tiến theo nhiều cách khác nhau và thích nghi với nhu cầu mới. 

Một trong các loại vaccine thế hệ thứ 2 đang được các nhà nghiên cứu ở Canada phát triển là vaccine COVID-19 công nghệ vector virus dạng hít. Vaccine này có thể tạo ra miễn dịch ở ba nhánh gồm đáp ứng kháng thể tại chỗ và toàn thân, sản sinh ra tế bào T (tế bào ghi nhớ) cư trú ở mô niêm mạc và khả năng miễn dịch tự nhiên ở niêm mạc. Thí nghiệm trên động vật cho thấy vaccine này có tiềm năng và tạo ra miễn dịch mạnh chống lại các biến thể B.1.1.7 (Alpha) và B.1.315 (Beta).

Việc phát triển vaccine dạng hít hay xịt mũi được nhiều người ủng hộ. Virus SARS-CoV-2 lây qua đường hô hấp nên có thể dùng đường mũi để tạo ra phản ứng miễn dịch. Vaccine đường mũi ngăn virus xâm nhập vào cơ thể và có thể ngăn virus phát tán từ mũi ra, bảo vệ người dùng vaccine và người khác trong cộng đồng khỏi bị lây nhiễm.

Nếu thành công, vaccine đường mũi có thể giúp người được tiêm không gặp các tác dụng phụ phổ biến khi tiêm bắp tay: đau tại chỗ tiêm, đau nhức cơ. 

Ngoài ra, vaccine này là sự thay thế tốt với những người bị chứng sợ kim tiêm, một trong những lý do khiến một số người không chịu tiêm phòng. Công ty Altimmune (Mỹ), một đơn vị phát triển vaccine COVID-19 dạng xịt, cho biết vaccine này không cần bảo quản lạnh trong nhiều tuần nên phân phối dễ dàng. Hiện công ty đã tiến hành thử nghiệm lâm sàng trên người giai đoạn 1, dự kiến sẽ xin Cục Quản lý thực phẩm và dược phẩm Mỹ (FDA) cấp phép sử dụng vào đầu năm sau.

 

 Loại vaccine thế hệ thứ 2 tiềm năng khác là CV2CoV, công nghệ mRNA do Công ty công nghệ sinh học CureVac (Đức) hợp tác cùng Công ty GlaxoSmithKline (Anh) phát triển. 

Theo công bố của CureVac ngày 16-8, kết quả thử nghiệm ban đầu cho thấy vaccine này có khả năng trung hòa kháng thể mạnh hơn với các biến thể Delta, Beta và Lambda. Phân tích mẫu máu đông của các cá thể khỉ được tiêm thử nghiệm cho thấy vaccine này có thể kích hoạt số lượng kháng thể cùng các tế bào miễn dịch lớn và nhanh hơn so với vaccine thế hệ đầu của CureVac. 

Thử nghiệm giai đoạn 1 của vaccine CV2CoV trên người sẽ bắt đầu quý 4 năm nay.

Bà Mariola Fotin-Mleczek, giám đốc công nghệ của CureVac, cho biết so với phiên bản vaccine thế hệ đầu, phiên bản mới sẽ tạo phản ứng miễn dịch mạnh hơn dù sử dụng ít liều hơn và không cần bảo quản lạnh như các vaccine mRNA khác nên dễ phân phối hơn. Vaccine này phù hợp với các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình.

Pfizer/BioNTech thông báo đang chuẩn bị để thử nghiệm phiên bản mới của vaccine COVID-19 của hãng, đặc biệt nhắm vào biến thể Delta.

Hợp tác giữa CEPI - Liên minh Đổi mới sáng tạo sẵn sàng cho dịch bệnh và Công ty sinh học Gritstone bio, Inc đang là tâm điểm của sự chú ý. Gritstone đang sở hữu ứng viên vaccine COVID-19 công nghệ mRNA có khả năng tự khuếch đại chống lại các biến thể COVID-19 vô cùng độc đáo. 

Trong vaccine mRNA tự khuếch đại, RNA của virus được điều chỉnh theo cách chỉ cho phép trình tự di truyền của một kháng nguyên cụ thể được biểu hiện và giữ nguyên một phần của RNA cho phép nó tạo ra nhiều bản sao - cơ chế tự khuếch đại.

Lợi ích của phương pháp này là có thể giảm liều lượng RNA trong khi vẫn duy trì hiệu lực của vaccine. Ứng cử viên vaccine của Gritstone còn có khả năng cung cấp sự bảo vệ bao trùm chống lại các chủng khác của virus SARS-CoV-2.

Tiến sĩ Andrew Allen - đồng sáng lập, giám đốc điều hành của Gritstone - cho biết: “Phương pháp mRNA tự khuếch đại của chúng tôi thúc đẩy các phản ứng miễn dịch mạnh và bền vững, bao gồm kháng thể trung hòa và tế bào T CD8 +. Với khả năng này, vaccine của chúng tôi có thể cung cấp khả năng bảo vệ chống lại các biến thể mới nổi của virus SARS-CoV-2 đang thách thức các vaccine thế hệ đầu tiên”.

CEPI sẽ tài trợ 20,6 triệu USD để hỗ trợ thử nghiệm lâm sàng vaccine của Gritstone trên người giai đoạn 1 ở Nam Phi trước cuối năm nay. Số tiền tài trợ từ CEPI sẽ giúp Gritstone tiến hành các nghiên cứu tiền lâm sàng, tăng năng lực nghiên cứu và sản xuất, giúp công ty phát triển một loại vaccine ổn định hơn. 

Theo thỏa thuận tài trợ, Gritstone đồng ý nếu phát triển vaccine thành công, vaccine này sẽ cung cấp trên toàn cầu thông qua cơ chế COVAX. Có nghĩa các nước đang phát triển trên thế giới sẽ được tiếp cận sớm với vaccine này.

 Ông Richard Hatchett, giám đốc điều hành của CEPI, cho biết: “Các biến thể COVID-19 đã khiến một số vaccine của chúng ta kém hiệu quả hơn, vì vậy ta không được lơ là. Chúng ta phải tiếp tục đầu tư vào nghiên cứu và phát triển vaccine nếu muốn đi trước một bước trước loại virus chết người này”.

Nhiều hướng cải tiến

Theo Financial Times, vaccine mới sẽ đối diện với những khó khăn như bị biến thể mới làm giảm tỉ lệ hiệu quả trong thử nghiệm lâm sàng, khó khăn trong tìm chỗ đứng trên thị trường do những loại vaccine có trước đã được đặt mua và chiếm thị phần lớn. Công chúng có thể tin tưởng các loại vaccine đã quen thuộc hơn. 

Tuy nhiên, cơ hội cung cấp các mũi tiêm đầu hoặc tiêm bổ sung cho thị trường toàn cầu, vốn còn nhiều nước chưa tiếp cận được vaccine, vẫn rất hấp dẫn khiến việc đầu tư nghiên cứu là đáng giá. 

Thế hệ vaccine thứ 3 nhằm mục tiêu kiểm soát COVID-19 lâu dài. Trong 3 - 5 năm tới, các nhà khoa học sẽ nghiên cứu để phát triển một loại vaccine có thể bao trùm và bảo vệ chúng ta khỏi nhiều biến thể khác nhau của virus, thậm chí là nhiều loại virus corona khác nhau.

Với vaccine cải tiến, giúp nâng cao hiệu quả của tiêm chủng trên toàn cầu, đảm bảo mọi người trên thế giới, bao gồm cả trẻ em và người dễ mắc bệnh nặng khi bị virus SARS-CoV-2 tấn công, được bảo vệ. Hiện có nhiều hướng khác nhau để cải tiến vaccine COVID-19:

Dễ bảo quản hơn: Nếu vaccine có thể có hiệu quả ngay cả trong nhiệt độ khắc nghiệt, hoặc không cần đến tủ lạnh hoặc tủ âm sâu, cải tiến này sẽ cắt giảm chi phí đáng kể.

Dễ sản xuất hơn: Theo thời gian, lượng thành phần hoạt tính của vaccine có thể được điều chỉnh, lý tưởng là sử dụng ở mức tối thiểu các thành phần cần thiết nhưng đạt được sự bảo vệ cao nhất. Nếu vaccine phụ thuộc ít nguyên liệu hơn, nguồn cung vaccine sẽ dồi dào hơn.

Có khả năng bảo vệ trước các biến thể mới: Hiện các vaccine thế hệ đầu vẫn đang có hiệu quả chống lại các biến thể mới nhưng cần có thêm nghiên cứu để điều chỉnh vaccine, để đáp ứng tốt hơn với các biến thể hiện có, chống lại các đột biến mới chưa xuất hiện của virus.

Cung cấp sự bảo vệ phổ quát và lâu dài: Cần tiếp tục nghiên cứu để đưa ra các cơ sở để đo lường các mức độ bảo vệ của vaccine theo thời gian.

Vaccine siêu bảo vệ trước mọi virus corona: Có thể sẽ đến lúc khoa học có thể tìm ra một loại vaccine có thể bảo vệ con người trước mọi biến thể của SARS-CoV-2 và các virus corona khác.