Canh bạc dầu lửa

Đây là điều cực kỳ phi lý vì nó có nghĩa ai bán dầu phải chi thêm tiền cho người mua (!), tức đã cho không mà còn phải tặng thêm tiền thì người ta mới chịu nhận. Sau đó giá giảm không phanh, đóng cửa ở mức âm gần 38 đôla/thùng, mức giá thấp nhất trong lịch sử 138 năm của sàn giao dịch New York Mercantile Exchange.

Hôm sau, giá dầu quay về mức dương, lên 10 đôla/thùng như thể trong lịch sử giao dịch không hề có ngày 20-4. Mọi người hầu như quên biến cố độc đáo này, trừ các nhà quản lý và điều tra viên của sàn giao dịch hàng hóa New York. Sau nhiều tháng sục sạo đống hồ sơ mua bán rối rắm, hàng núi dữ liệu trên máy tính, họ không tin vào mắt mình khi phát hiện thủ phạm gây ra đợt biến động giá dầu kỳ lạ đấy là một công ty giao dịch nhỏ ở London tên là Vega Capital. Chỉ có 9 người giao dịch độc lập, mua bán từ máy tính ở nhà riêng của từng người - vì nước Anh lúc đó đang phong tỏa chống dịch, công ty đã thu về một món lợi nhuận khổng lồ đến 660 triệu đôla chỉ trong vài tiếng đồng hồ. Hiện nay cuộc điều tra vẫn chưa kết luận nhóm người này có vi phạm luật lệ gì không, có cố tình ép giá xuống sâu để hưởng lợi bất hợp pháp không. Đây chỉ là câu chuyện họ kiếm được khoản tiền khổng lồ đấy như thế nào, do Hãng tin Bloomberg tường thuật.

“Game” lớn của giới đầu cơ

Năm 2020 bắt đầu đầy hứa hẹn với hi vọng sẽ là một năm ăn nên làm ra cho các ngành sản xuất chế tạo, nên giá dầu thô WTI được giao dịch ở mức cao, chừng 60 đôla/thùng. Giá bắt đầu sụt giảm từ tháng 2 khi có tin về các ca nhiễm COVID-19 đầu tiên; mức sụt giảm tăng tốc nhanh chóng theo mức độ lây lan của đại dịch. Đến cuối tháng 3, giá dầu thô WTI giao sau còn khoảng 20 đôla/thùng, thấp nhất kể từ sự kiện 11-9. Các nước sản xuất dầu lớn nhất thế giới ngồi lại bàn bạc, cãi nhau dữ dội và cuối cùng đồng ý giảm sản lượng 10% để chặn đà mất giá của dầu thô - nhưng đã muộn.

Giao dịch dầu thô trên thế giới thường dựa vào hai giá quy chiếu là giá dầu Brent và giá dầu WTI, nhưng trong khi mua bán hợp đồng giao sau dựa vào giá Brent thì người mua kẻ bán có thể kết sổ, tính toán lời lỗ và chung tiền mặt cho nhau, mua bán theo giá WTI thì khi đáo hạn hợp đồng người mua có nghĩa vụ phải nhận dầu thô thật sự từ kho dầu ở Cushing, Oklahoma, Mỹ.

Thường thì dân đầu cơ trên thị trường tìm cách tránh nghĩa vụ nhận hàng, do họ chỉ coi việc mua bán dầu mỏ là một khoản đầu tư thu chênh lệch giá, chứ không có nhu cầu sử dụng dầu thật sự. Do đó, họ sẽ tìm cách bán lại hợp đồng trước thời điểm đáo hạn, rồi mua hợp đồng khác, loại giao vào tháng sau nữa, và cứ thế. Bất ngờ ở chỗ giá quá thấp vào tháng 3 và đầu tháng 4 đã thu hút một loạt các nhà đầu cơ mới, kể cả một quỹ đầu tư dầu thô Trung Quốc tên là Crude Oil Treasure. Gần đến ngày đáo hạn, những nhà đầu cơ mới này phải “đảo hợp đồng” để đẩy đi lượng dầu trị giá hàng tỉ đôla, trong bối cảnh người mua cuối cùng để sử dụng không có. Kho chứa ở Cushing gần hết công suất; tiền thuê kho chứa ngày càng cao; lượng người bán hoảng hốt tìm người mua đông lên nhanh chóng. Râm ran lời đồn giá dầu sẽ về mức âm. Ngày 20-4 là ngày đáo hạn, thanh lý hợp đồng giao vào tháng 5! Tất cả chín muồi cho 9 tay giao dịch ở Công ty Vega ra tay.

Nghệ thuật làm giá

Kỹ thuật làm giá họ áp dụng tương đối đơn giản: Giả thử Mr. Tèo là một tay giao dịch thấy giá dầu thô WTI đang ở mức 10 đôla và dự đoán cuối ngày sẽ rớt xuống còn 5 đôla. Tèo bèn ký hợp đồng mua 50.000 thùng dầu giao sau trên thị trường tại bất kỳ giá nào chốt lúc đóng cửa (2h30 chiều); hợp đồng loại này gọi là TAS - giao dịch lúc kết sổ. Cùng lúc, Tèo bắt đầu bán các hợp đồng WTI giao sau loại bình thường, 10.000 thùng với giá 10 đôla, rồi khi giá giảm dần như anh ta tiên đoán, sẽ bán tiếp 10.000 thùng với giá 9 đôla, thêm 10.000 thùng nữa với giá 8 đôla. Khi thời điểm kết sổ hợp đồng sắp đến, anh ta bán thêm 10.000 thùng giá 7 đôla, thêm 10.000 thùng giá còn 6 đôla, tạo nên một áp lực sụt giá trên thị trường. Đến lúc đóng cửa giá đúng là chỉ còn 5 đôla và tay giao dịch này coi như có thể xoa tay khóa sổ, lượng dầu mua và bán bằng nhau nên không nợ ai và cũng chẳng có nghĩa vụ nhận dầu từ ai.

Tính ra đến cuối ngày, anh ta lãi được 150.000 đôla, tương đương mức chênh lệch bán dầu (với nhiều mức giá khác nhau, thu về tất cả 400.000 đôla) và mua dầu (50.000 thùng giá 5 đôla/thùng, tức chi ra tất cả 250.000 đôla). Về nguyên tắc, chuyện anh ta làm là hợp pháp, miễn sao đừng dùng chiêu trò ép giá xuống một mức thấp giả tạo để tối đa hóa lợi nhuận vì theo luật lệ Mỹ, như thế là thao túng giá. Thao túng giá mà thành tội có thể bị phạt tiền, cấm giao dịch hay ngồi tù lên đến 10 năm.

Chiến thuật này là con dao hai lưỡi vì giả thử có người túi tiền sâu và quyết định đánh cược theo hướng ngược lại, ai bán bao nhiêu cứ mua hết bấy nhiêu để giữ và nâng giá, cuối ngày tay giao dịch ở trên có thể cháy túi nếu giá kết sổ bị đẩy lên thành 15 đôla, chứ không phải 5 đôla như dự đoán. Lúc đó anh ta sẽ lỗ nặng vì phải mua giá cao bù vào các hợp đồng đã bán với giá thấp.

Ảnh: McKinsey

Ngày 20-4, Quỹ Crude Oil Treasure của Trung Quốc và nhiều nơi khác cuống cuồng bán hợp đồng WTI và các tay giao dịch ở Vega Capital mua vào hết, cam kết sẽ trả đúng giá lúc thị trường đóng cửa theo dạng hợp đồng TAS. Từ lúc thị trường mở cửa đến giữa trưa giá giảm từ 18 đôla xuống còn 10 đôla/thùng. Nhóm Vega bán các hợp đồng WTI giao sau như ví dụ ở trên với giá giảm dần nhưng vừa bán, càng về cuối họ càng run. Trong các tin nhắn cho nhau mà Bloomberg nghe đọc lại, nhiều người tỏ ra lo lắng không biết họ có đang chơi một canh bạc quá rủi ro điên khùng hay không.

Vào lúc chỉ còn 2 tiếng nữa là đến giờ khóa sổ, giá giảm từ 10 đôla còn 5 đôla và đúng 2h08 chuyển qua mức giá âm! 22 phút sau, giá sụt không phanh do nhóm Vega Capital vẫn tiếp tục bán ra không ngớt. Cuối cùng giá dừng ở mức âm 37,63 đôla/thùng - kỷ lục đáng buồn cho một năm đại dịch. Bình thường khối lượng giao dịch lớn nhất thị trường là của các đại gia trong ngành như BP, Glencore hay JPMorgan Chase. Đằng này theo số liệu Bloomberg biết được, nhóm Vega Capital là nơi bán ra nhiều nhất. Khóa sổ, 9 người giao dịch nhiều nhất kiếm được tổng cộng 660 triệu đôla tiền chênh lệch mua bán dầu thô trên giấy!

Ở những nơi khác trên khắp thế giới, các nhà đầu tư khác cũng kết sổ, nhưng là để đếm mức lỗ của họ. Đơn cử vài ví dụ: Quỹ Treasure tuyên bố với khách hàng mọi khoản họ đầu tư vào dầu thô xem như mất trắng. Syed Shah ở Toronto, bắt đầu mua hợp đồng dầu giao sau khi giá rơi xuống 3 đôla/thùng, tưởng đã khá chắc ăn, vẫn lỗ 9 triệu đôla. Interactive Brokers, sàn giao dịch trực tuyến lớn nhất Mỹ, lỗ mất 104 triệu đôla chỉ vì phần mềm của họ không xử lý được giá dầu ở mức âm!

Nếu nhóm Vega Capital chỉ lãi chừng 7 triệu đôla, họ sẽ tổ chức ăn mừng xôm tụ ngay, nhưng vì lãi quá lớn, họ phải im lặng. Mặc cho những lời đồn đại họ trúng lớn, không ai lên tiếng cho đến khi các nhà điều tra vào cuộc. Nay luật sư của họ tuyên bố họ làm đúng luật chơi của thị trường, không vi phạm điều cấm nào, mọi chuyện hoàn toàn do “lời ăn lỗ chịu”…

Theo tường thuật của Bloomberg, nhóm Vega Capital hiện đang ẩn mình, có người ngưng luôn hoạt động giao dịch bình thường. Một vài người đăng ký thành lập công ty mới. Giới giao dịch trên thị trường giao sau ở London tỏ vẻ tự hào về các đồng nghiệp may mắn của mình - họ còn đặt biệt danh cho nhà đồng sáng lập Vega Capital nhưng rút ra khỏi công ty chỉ vài tháng trước đó là nhân vật “Beatle thứ năm”. Trả lời phỏng vấn Bloomberg, một giao dịch viên nói: “Thật buồn cười, nếu BP hay Goldman Sachs lãi to như thế, sẽ chẳng ai thèm đếm xỉa gì. Nhưng khi đó là một nhóm các tay chơi nhỏ gốc gác dân lao động, người ta sẽ bảo họ chơi gian”. ■