Câu chuyện hậu tái định cư

Phóng to

Thạc sĩ Lê Văn Thành

Trao đổi với Tuổi Trẻ Cuối Tuần, thạc sĩ LÊ VĂN THÀNH (Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM), người nhiều kinh nghiệm khảo sát các vấn đề này, cho biết:

- Khi tham chiếu các nghiên cứu trên thế giới, tôi thấy ở nước ta nói chung và TP.HCM nói riêng chỉ mới chăm chăm vào chuyện đền bù, giải tỏa. Còn “hậu tái định cư” thì chưa thật sự quan tâm và chăm lo tương xứng...

Khi tìm những người dân tái định cư để tiến hành các nghiên cứu liên quan thì chúng tôi thấy rằng cuộc sống của nhóm dân cư này đứng trước nhiều nguy cơ, nhất là nghèo đói, nhưng không ai biết rõ và chịu trách nhiệm chính trong việc chăm lo, hỗ trợ họ. Đó là điều rất đáng ngại!

* Nhưng rất nhiều người thuộc diện tái định cư sau khi nhận tiền đền bù đã bỏ đi tứ tán thì làm sao biết họ sống ra sao mà chăm lo?

Nhưng việc đền bù và hỗ trợ thêm bằng tiền sẽ không giúp gì được cho người tái định cư mà có thể đẩy họ vào chỗ khó khăn hơn nữa. Vì sau khi nhận tiền, nhiều người dân đã dùng một phần số tiền đó vào các mục đích không phải mua nhà ở hay chăm lo cuộc sống mới. Nên phản đối quyết liệt các phương án đền bù khuyến khích người dân nhận tiền và khoản hỗ trợ thêm để tự tìm chỗ tái định cư.

Cũng cần nói thêm tại sao có tình trạng người dân bị giải tỏa “thích” nhận tiền đền bù và hỗ trợ để tự lo chỗ ở mới? Đó là do các dự án tái định cư làm rất chậm, hạ tầng kỹ thuật và xã hội không hoàn chỉnh, thậm chí không có chỗ tái định cư lại được bố trí ở những nơi không thuận tiện đi lại, làm ăn, học hành, chữa bệnh... Những điều đó khiến người bị giải tỏa di dời e ngại nhận suất tái định cư nên đã chấp nhận nhận thêm khoản tiền hỗ trợ để tự lo nơi ở mới.

* Di dời giải tỏa luôn gắn với mục tiêu chăm lo nơi ở mới và cuộc sống mới cho người dân. Theo ông, hiệu quả thực hiện hai mục tiêu này qua nhiều dự án ra sao?

- Rất ít hiệu quả. Có nhiều chương trình tái định cư nhưng số lượng người dân chọn lựa tái định cư không nhiều. Như vậy các chương trình tái định cư không giải quyết được mục tiêu chăm lo chỗ ở mới cho người dân. Việc chăm lo chỗ ở mới và cuộc sống mới cho người di dời phải đặt trong bối cảnh chung là phát triển đô thị, phân bố lại dân cư. Gần như mục tiêu rất quan trọng này ở TP.HCM không đạt được, dù gần mười năm qua số lượng dân cư bị giải tỏa, di dời là rất lớn.

Theo tôi, hiện nay chính quyền và các chủ dự án chỉ mới chú trọng lấy đất, đền bù. Các nguồn lực xã hội, trong đó có ngân sách nhà nước, đang lo nhà tái định cư mất rất nhiều công sức mà hiệu quả xã hội lại không cao. Nếu cứ làm theo kiểu cũ thì việc chăm lo chỗ ở mới và cuộc sống mới cho người dân sẽ không đạt được mục tiêu mong muốn.

Phóng to

Khu tái định cư Thạnh Mỹ Lợi thuộc dự án khu đô thị mới Thủ Thiêm, Q.2, TP.HCM vừa được đưa vào sử dụng - Ảnh: N.C.T

- Điều đáng lưu ý qua khảo sát của chúng tôi là đa số hộ tái định cư có thu nhập thấp hơn trước khi bị di dời, giải tỏa, trong khi chi phí cho cuộc sống mới thì hầu hết các hộ đều tăng.

Sự giảm sút về thu nhập cho thấy những khó khăn mà người dân phải chịu trong công việc làm ăn. Khảo sát cũng cho thấy tuy người dân không thay đổi việc làm nhưng thu nhập họ kiếm được từ công việc làm ăn đã bị giảm sút.

Lý do? Vì họ phải di chuyển chỗ ở hoặc phải chi phí cho việc đi làm xa, thậm chí có những phí tổn mà người dân không nhận thức hết được. Những khó khăn này trong thu nhập của người dân nên được coi là một trong những chỉ báo về sự không ổn định của người dân sau tái định cư...

* Như vậy, thực tế việc tái định cư như hiện nay nặng về hành chính hơn là giải quyết một vấn đề xã hội?

Tất cả mọi người sống trong xã hội đều bình đẳng về trách nhiệm và quyền lợi. Không thể quan niệm rằng gia đình nào nằm trong các dự án quy hoạch, công trình thì phải chấp nhận hi sinh vì mục tiêu phát triển chung. Người dân bị thiệt thòi do phải di dời nên phải được bù đắp xứng đáng, cả những thiệt hại vô hình lẫn hữu hình. Nếu được bù đắp tương đối, tôi tin đa số người dân đồng tình di dời.

Vấn đề cơ bản nhất hiện nay là giá cả đền bù. Phải nói hiện nay cách tính bồi thường trong rất nhiều dự án không đủ so với chi phí để người dân có thể chăm lo cuộc sống mới, chỗ ở mới. “Cò kè bớt một thêm hai” với dân để làm gì? Đừng quên lòng dân cũng là cái lợi chung của Nhà nước, của xã hội!

* Theo ông, nên thay đổi như thế nào trong cách đền bù, giải tỏa, tái định cư?

- Phải có nguồn kinh phí dồi dào để bù đắp cho người bị di dời, giải tỏa. Nhà nước hiện nay thì lo tái định cư, người bị giải tỏa, di dời thì bị thiệt thòi trong khi các doanh nghiệp mới là người hưởng lợi (nhất là những dự án địa ốc). Lợi nhuận của họ cần được điều tiết trở lại, đưa vào một quỹ để cung cấp tài chính tạo lập cuộc sống mới, chỗ ở mới cho người dân. Vấn đề lớn nhất cần giải quyết hiện nay là cơ chế tạo một nguồn vốn dồi dào cho vấn đề tái định cư.

Theo tôi, các dự án địa ốc thời gian qua đạt được siêu lợi nhuận nhưng cơ chế điều tiết lại để phục vụ xã hội, phục vụ người bị ảnh hưởng thì rất ít. Bên cạnh đó hàng trăm nghìn người tái định cư trở thành một vấn đề xã hội mà nếu không giải quyết vấn đề này sẽ ngày càng trầm trọng và đang làm phát sinh nhiều bức xúc xã hội.

TP.HCM chưa có “tổng chỉ huy” đủ khả năng và trách nhiệm để lo chuyện tái định cư. Nếu không giải quyết tái định cư ngon lành thì làm sao giải tỏa tiếp được?