Trộm bảo tàng: Giới đạo chích đã biết mê vàng

Khi kẻ trộm đổi gu - không tha thiết các tác phẩm nghệ thuật mà chăm chăm những món lấp lánh kim tiền, không lén lút xâm nhập mà rầm rộ tấn công giữa ban ngày, các bảo tàng vốn đã chật vật với chuyện an ninh chỉ còn biết khóc thét.

Bốn kẻ bịt mặt. Tám món bảo vật vô giá. Tất cả bị cuỗm trong chưa đầy bảy phút từ bảo tàng nổi tiếng nhất thế giới. Những người dân Paris dậy trễ trong sáng chủ nhật 19-10 đã bỏ lỡ một câu chuyện giật gân, được so sánh với phim Hollywood hay tiểu thuyết Dan Brown.

Ô cửa vỡ sáng chủ nhật

Giữa những lời đàm tiếu về chuyện cơ quan chức năng mãi không bắt được thủ phạm, sau đúng một tuần, cảnh sát Pháp cho biết hôm chủ nhật 26-10 đã bắt giữ hai nghi phạm. Một người bị bắt khi đang chuẩn bị rời Pháp tại sân bay Charles de Gaulle vào tối thứ bảy, người kia bị tóm không lâu sau đó tại khu vực Paris.

Số hiện vật bị đánh cắp có niên đại từ thế kỷ 19, tổng trị giá hơn 100 triệu USD. Chúng gồm một chiếc vương miện đính sapphire, một chiếc vòng cổ và một chiếc hoa tai đơn từng được nhiều hoàng hậu khác nhau đeo; một chiếc vòng cổ và hoa tai đính ngọc lục bảo được Napoleon tặng cho người vợ thứ hai Marie-Louise; một chiếc trâm cài áo ban đầu thuộc sở hữu của Hoàng hậu Eugénie, vợ của Napoleon III; và một chiếc trâm cài áo đính kim cương cùng vương miện của Hoàng hậu Eugénie. Theo Bộ Văn hóa Pháp, những tên trộm cũng lấy chiếc vương miện của Hoàng hậu Eugénie, nhưng nó đã được tìm thấy bên ngoài Bảo tàng Louvre, có lẽ do làm rơi.

Tính đến đầu tuần này (28-10), chưa rõ cảnh sát đã thu hồi được món nào hay chưa. Dù vậy, việc bắt được một nửa số nghi phạm đã được coi là bước tiến lớn cho các nhà điều tra Pháp, vốn phải chạy đua với thời gian để tìm ra thủ phạm trước khi kịch bản tệ nhất xảy ra: những món bảo vật bị tháo rời, đá quý và kim loại bị nấu chảy hoặc bị mang đi bán.

Các báo cáo ban đầu cho biết nhóm thủ phạm đã đưa một chiếc xe tải có gắn thang nâng cơ khí đến sát ban công của phòng trưng bày Galerie d'Apollon vào lúc 9h30. Từ đó, hai tên dùng thiết bị cắt kính chuyên dụng để tạo khe hở trên cửa sổ, rồi xông vào khu trưng bày nhằm lấy mục tiêu đã định. Chúng trở ra vào đúng lối đã vào, sau đó tẩu thoát trên xe tay ga nơi đồng bọn chờ sẵn.

Thời điểm 9h30 sáng này là một trong những chi tiết đặc biệt nhất của vụ việc. Trên mạng lập tức lan truyền câu chuyện châm biếm: "Việc vụ trộm ở Louvre không diễn ra lúc gà gáy, mà vào một khung giờ cực kỳ hợp lý cho thấy bọn trộm nữ trang người Pháp còn cân bằng giữa công việc và cuộc sống tốt hơn dân ở bất kỳ xứ nào".

Nhưng với Anthony Amore, Giám đốc an ninh Bảo tàng Isabella Stewart Gardner (Boston, Mỹ), đây không phải chuyện đùa. 9h30 là thời điểm Louvre mới mở cửa được nửa tiếng, chứng tỏ vụ đột nhập có chủ ý rõ ràng. Vấn đề là làm sao chúng biết được đó là thời điểm "vườn không nhà trống"? "Hẳn chúng phải biết điều gì đó về cách đi lại bên trong bảo tàng. Có vẻ như ai đó đã có thông tin nội bộ, dù là do quan sát kỹ lưỡng hay bằng cách nào khác" - Amore nói với The New York Times.

Tương tự, Larry Lawton, người từng thụ án hơn 11 năm trong nhà tù liên bang vì hàng loạt vụ cướp tiệm trang sức dọc bờ đông nước Mỹ trong thập niên 1980 và 1990, khẳng định không phải ngẫu nhiên mà nhóm trộm chọn phòng trưng bày mạ vàng Galerie d'Apollon, nơi các món trang sức được cất giữ trong tủ kính. 

Một "chuyên gia" khác, Joan Hannington, nổi tiếng trong giới tội phạm London thập niên 1980 với biệt danh "Bà trùm" vì chuyên nuốt kim cương để giấu tang vật, cho rằng nhóm trộm ở Louvre dường như nắm rất rõ các lỗ hổng an ninh của bảo tàng. "Chắc chắn đây là một vụ có tay trong" - bà nói.

Trái lại, theo Ronnie Walker, có 20 năm làm đặc vụ của đội chống tội phạm nghệ thuật của FBI, nhóm trộm có thể đã tận dụng chính sự đông đúc của bảo tàng để hành động. "Nếu từng đến Louvre, đặc biệt là lúc vừa mở cửa, quý vị sẽ thấy đó là một khung cảnh hỗn loạn. Hàng nghìn người ùa vào, tất cả đều tìm cách đến với Mona Lisa, mọi ánh mắt đều hướng về phía trước" - Walker nói. Khi toàn bộ nhân viên an ninh tập trung quan sát dòng người đổ vào, không ai nhìn lại phía sau, bọn trộm chỉ cần đi theo hướng ngược lại với dòng người, và đưa thẳng thiết bị đến sát ban công mà không bị chú ý.

Chừng nào nghi phạm chưa đưa ra lời khai chính thức (và trung thực), tất cả chỉ là phỏng đoán. Song với các chuyên gia về an ninh bảo tàng, vụ mới nhất ở Louvre không hề bất ngờ. Trộm trong bảo tàng là chuyện xảy ra thường xuyên hơn người ta tưởng.

Không phải lần đầu, chưa phải lần cuối

Một nghiên cứu do Sandra Clopés và Marc Balcells công bố hồi tháng 4, phân tích 40 vụ trộm diễn ra từ năm 1990 đến 2022, đã chia chúng thành năm nhóm chính, trong đó phổ biến nhất là "đột nhập lặng lẽ" và kế nữa là "đập và cướp". Có 15/40 vụ thuộc kiểu đầu tiên - kẻ trộm lấy đi tác phẩm nghệ thuật mà không làm hệ thống an ninh phát hiện, và 11 vụ kiểu "ồn ào", có phá hoại như vụ mới nhất ở Louvre.

Louvre không phải là nơi duy nhất đang đối mặt với kiểu tấn công này. Mới tháng trước, Bảo tàng Adrien Dubouché (Limoges) bị cuỗm mất ba món đồ sứ Trung Hoa, gồm hai chiếc đĩa từ thế kỷ 14-15 và một chiếc bình thế kỷ 18, trị giá khoảng 9,5 triệu euro. Kẻ trộm đập vỡ cửa sổ để đột nhập, kích hoạt chuông báo động nhưng tẩu thoát thành công.

"Dường như đang có một hay nhiều nhóm trộm đã phát hiện ra điểm yếu cụ thể trong hệ thống an ninh của các bảo tàng Pháp" - Bill Anderson, người sáng lập công ty Art Guard chuyên cung cấp hệ thống an ninh tiên tiến cho các bảo tàng và phòng trưng bày trên toàn thế giới, nói với Popular Science. 

Riêng với Louvre, ít nhất 1/3 số phòng trong khu trưng bày nơi xảy ra vụ án không được trang bị hệ thống giám sát video. Việc thiếu hụt camera an ninh có thể gây cản trở cho quá trình điều tra, theo BBC.

Dù vậy, Anderson thừa nhận rất khó để bất kỳ bảo tàng lớn nào có thể phủ kín mọi góc khuất bằng camera. Ngay cả khi camera ghi lại được cảnh hành động, hệ thống hình ảnh thường chỉ được chuyển đến một cụm màn hình giám sát, nơi chỉ có một vài nhân viên theo dõi. "Đó luôn là một điểm yếu cố hữu" - ông nói.

Mark Patrick, Giám đốc kỹ thuật của hãng phân phối linh kiện điện tử Mouser Electronics, bổ sung: "Bảo tàng Louvre hiện được cho là vẫn dựa vào các cảm biến chuyển động đời cũ và hệ thống camera giám sát chỉ bao phủ một phần. Những hệ thống truyền thống như vậy dễ bỏ sót các dấu hiệu xâm nhập tinh vi, đặc biệt khi vụ đột nhập diễn ra nhanh, im lặng hoặc được phối hợp chặt chẽ".

Laurence des Cars, Giám đốc Bảo tàng Louvre, thừa nhận trong một phiên điều trần căng thẳng tại Thượng viện hôm 22-10 rằng nhiều phần trong hệ thống an ninh của bảo tàng đã lỗi thời nghiêm trọng. Chiếc camera duy nhất bên ngoài gần vị trí nhóm trộm đột nhập lại quay về hướng ngược lại. Sai sót này khiến lực lượng chức năng mất đi "thời gian vàng" để ứng phó.

Công nghệ hay con người?

Remigiusz Plath, Tổng thư ký Ủy ban Quốc tế về an ninh bảo tàng (ICMS), thừa nhận bảo tàng hiện đang là "mục tiêu tương đối dễ bị tấn công", nhất là so với những tòa nhà có mức bảo mật cao như ngân hàng. Cái khó, theo ông, các bảo tàng luôn phải cân bằng giữa an ninh và khả năng tiếp cận của công chúng. "Ta thực sự có thể bước vào, khi bảo tàng mở cửa, và thấy hiện vật ngay trước mắt (...) không có quá nhiều lớp ngăn cách để tiếp cận những 'nguyên liệu quý giá' ấy" - ông nói với CNN.

Tại Paris, các nhà chức trách đang tập trung tìm hiểu sai sót xảy ra ở đâu, hòng ngăn chặn các vụ trộm tái diễn. Chuyện một chiếc xe tải có thể đậu ngay bên ngoài Louvre vào sáng chủ nhật, trên một con phố đông đúc mà không khiến ai nghi ngờ đã đủ lo, nhưng việc bọn trộm vẫn kịp tẩu thoát dù hệ thống báo động đã kích hoạt lại đặt ra những câu hỏi nghiêm trọng về an ninh bảo tàng.

Patrick cho rằng các bảo tàng cần hiện đại hóa hệ thống bảo vệ, bao gồm cảm biến chuyển động, cảm biến âm thanh, thậm chí cả cảm biến nhiệt. Tuy nhiên, chính ông thừa nhận nói thì dễ, làm thì khó. Thách thức lớn nhất tất nhiên là tiền. "Thực tế các kỹ thuật và công nghệ để củng cố hệ thống phòng vệ và tăng cường nhiều lớp an ninh đến mức gần như không thể xảy ra trộm cắp đều đã có hết rồi. Vấn đề là chúng cực kỳ tốn kém" - ông nói thêm.

Một báo cáo bị rò rỉ của Cơ quan Kiểm toán quốc gia Pháp đã chỉ ra tình trạng "chậm trễ kéo dài" trong việc triển khai các thiết bị an ninh hiện đại tại Louvre. Khi nhậm chức giám đốc năm 2021, bà Cars đã đề cập chuyện này, "nhưng cũng như với nhiều bảo tàng công khác, ngân sách luôn hạn hẹp", The Economist bình luận.

Nhưng máy móc hay công nghệ là chưa đủ, cần có kinh nghiệm và sáng tạo từ con người, theo Anderson. Điều quan trọng nhất là phải có một kế hoạch hành động cụ thể cho tình huống khẩn cấp. "Tôi cho rằng vụ trộm ở Louvre xảy ra do thất bại về con người lẫn công nghệ" - ông nói.

Sau vụ việc, Bảo tàng Louvre cho biết đang triển khai nhiều biện pháp tăng cường an ninh, bao gồm hệ thống camera giám sát thế hệ mới và công nghệ phát hiện xâm nhập quanh chu vi bảo tàng. Louvre cũng đề xuất bố trí lực lượng cảnh sát thường trực ngay bên trong bảo tàng, song Laurent Nuñez, người đứng đầu lực lượng cảnh sát Paris, phản đối. "Nếu bắt đầu với Louvre, rồi sẽ phải bố trí cảnh sát ở khắp các bảo tàng khác" - Nuñez nói với tờ La Tribune Dimanche. Ngay khi có tín hiệu báo động, cảnh sát đã có mặt chỉ trong vòng ba phút. "Có thêm cảnh sát trong bảo tàng cũng sẽ không tạo ra khác biệt gì" - Nuñez nói.

Ngành bảo tàng và cơ quan chức năng tìm cách tăng cường bảo mật, nhưng "bọn tội phạm đang theo dõi tất cả những điều này", theo Christopher Marinello, một trong những chuyên gia hàng đầu thế giới về trộm cắp nghệ thuật. "Chúng đang quan sát sự suy yếu của lực lượng thực thi pháp luật và tình trạng thiếu ngân sách, rồi tận dụng cơ hội. Ngày xưa, người ta nói ác giả ác báo, giờ thì có lẽ đã khác. Tôi không muốn đổ lỗi cho Louvre. Ở đây, vấn đề lớn hơn nhiều" - Marinello, CEO và nhà sáng lập Art Recovery International, tổ chức chuyên thu hồi các tác phẩm nghệ thuật bị mất cắp, nói với trang ArtNet.

Trong nghiên cứu của Clopés và Balcells, hơn một nửa số hiện vật bị lấy cắp là tranh, chỉ 4% là trang sức, và chưa đến một nửa được thu hồi. Nhưng theo Path, khoảng 5-7 năm trở lại đây, có sự dịch chuyển rõ rệt về mục tiêu của giới trộm nghệ thuật: không còn nhắm tới các bức tranh danh tiếng, mà là những hiện vật có thể tháo rời, tách lớp hoặc nấu chảy để thu lợi từ các vật liệu quý giá.

"Bi quan mà nói, những viên đá quý từ Louvre rất có thể đã bị tháo rời để lấy nguyên liệu" - nhà sử học tội phạm nghệ thuật Laura Evans nói với CNN. Bà nói thêm: "Tôi không nghĩ bọn trộm quan tâm đến ý nghĩa lịch sử, văn hóa hay cảm xúc của những viên đá này khi chúng còn nguyên vẹn; chúng sẽ không chần chừ khi đem cắt nhỏ thành những kích thước, hình dạng khác nhau. Khi đó tính thanh khoản của đá quý rất cao, trong khi một tác phẩm bị đánh cắp như Monet chẳng hạn, có tính thanh khoản rất thấp vì nó lập tức bị nhận diện".

Từ kinh nghiệm cá nhân, "bà trùm" Hannington cho rằng không khó để bọn trộm "xả thịt" các chiến lợi phẩm lấp lánh vàng và đá quý từ Louvre. "Chúng có thể phá nhỏ từng viên và bán lẻ, hoặc có thể biến chúng thành nhẫn" - bà nói.

Vụ trộm táo tợn giữa trời quang Paris không chỉ làm báo chí tốn giấy mực mà còn thành chủ đề châm biếm cho dân mạng. Böcker, công ty Đức sản xuất loại thang máy được sử dụng trong vụ trộm, "đu trend" bằng bài quảng cáo đăng trên mạng xã hội gồm hình chiếc thang tựa vào mặt tiền Louvre, cùng dòng chú thích: "Nếu bạn đang vội, Böcker Agilo có thể đưa tới 400kg 'kho báu' lên cao 42m mỗi phút - êm như một hơi thở nhờ động cơ điện 230V".

The Guardian chọc quê với dòng tít: "Điểm check-in" mới ở Louvre? Khung cửa sổ bị đập vỡ trong vụ trộm nữ trang trị giá 88 triệu euro", với câu mở đầu: "Khách tham quan ùn ùn kéo đến bảo tàng Paris khi nó mở cửa trở lại. Nhưng nhiều người lại tò mò muốn soi dấu vết của vụ trộm gay cấn hơn là ngắm nghía mấy tác phẩm nghệ thuật bên trong".

Cây viết Caity Weaver của The Atlantic thì dí dỏm: những món đồ nhỏ bị đánh cắp "giờ đây đã thu hút sự chú ý nhiều hơn gấp bội so với việc chúng nằm im trong tủ kính Louvre suốt 5.000 năm", và xét cho cùng, "trang sức sinh ra là để được đeo, chứ không phải để nằm trong những chiếc hộp vô trùng". "Chỉ mong rằng, trước khi dùng kềm tháo rời, những kẻ trộm đã thử đeo chiếc vòng sapphire nhã nhặn của Nữ hoàng Hortense một lần cho biết cảm giác" - anh viết.