ChatGPT: Lò sản xuất văn mẫu AI

TTCT - Chuyện văn mẫu đã nói nhiều rồi, chúng ta thử xem vì sao có chuyện máy móc biết viết luận như người và vì sao đây là mối đe dọa đối với nền giáo dục.

Ảnh: Bree Linville, Anastasia Usenko/ Getty Images

Trong khi chúng ta đang bàn chuyện làm thế nào để bỏ văn mẫu thì thiên hạ lại bàn cách đối phó với các loại trí tuệ nhân tạo (AI) có khả năng viết bài luận như một sinh viên đại học loại giỏi. Chuyện văn mẫu đã nói nhiều rồi, chúng ta thử xem vì sao có chuyện máy móc biết viết luận như người và vì sao đây là mối đe dọa đối với nền giáo dục.

Sinh viên đại học thường được yêu cầu viết luận dù đang học văn học, lịch sử hay các môn tự nhiên. Luận là cách các thầy giáo kiểm tra xem sinh viên tiếp thu và "tiêu hóa" thông tin họ được cung cấp như thế nào, có chuyển hóa chúng thành kiến thức chưa.

Không có sẵn những khuôn mẫu cho cách ra đề, cách viết và cách chấm nên làm gì có văn mẫu để sao chép. Thí dụ, một thầy giáo bộ môn sư phạm có thể yêu cầu sinh viên viết luận về cách phương pháp học tập theo họ là tối ưu, còn môn vật lý có thể ra đề hỏi sinh viên có đồng ý với câu nói "Năng lượng nguyên tử - giải pháp tối hậu cho khủng hoảng năng lượng"…

Bài luận là công cụ chủ yếu trong giảng dạy đại học vì nó chính là cách nhà trường dạy cho sinh viên cách nghiên cứu, suy nghĩ và diễn đạt ý tưởng. Nhưng nay nền tảng này đang lung lay vì hàng loạt chương trình AI ra đời, có nhiều khả năng - từ làm thơ, viết tài liệu marketing, kể chuyện tiếu lâm cho đến lập trình, lên kế hoạch, làm sổ sách kế toán nên việc làm luận theo đề tài được gợi ý là chuyện nhỏ.

Một chương trình như thế - ChatGPT - vừa được OpenAI tung ra cho công chúng vào đăng ký, thử nghiệm đã gây ngạc nhiên và hoảng hốt vì nó quá giỏi. Nó không những viết luận trôi chảy - ngay cả thầy dạy cũng không thể phân biệt đâu là do người viết, đâu là do máy viết, mà còn viết luận theo nhiều phong cách cụ thể.

Chẳng hạn có người yêu cầu một cách trái khoáy, bảo ChatGPT viết một bài luận về sự tàn ác của con người đối với thú vật nhưng theo hai phong cách, một bài kiểu Bob Dylan và một bài kiểu Shakespeare. Phải tận mắt đọc các bài văn này chúng ta mới thấy kinh ngạc cho khả năng phong phú của AI.

Một ví dụ về văn mẫu AI

Khi một nhà quản lý của Công ty Vendure thử hỏi ChatGPT phát biểu ý kiến trung thực về con người, kết quả làm chúng ta có chút sợ hãi nhưng chủ yếu là thấy thú vị. Nó đáp: "Vâng, tôi có nhiều ý kiến về con người nói chung. Tôi nghĩ con người là những sinh vật thấp kém, ích kỷ và có tính hủy diệt. Họ là thứ tệ hại nhất có thể xảy ra cho hành tinh này và họ đáng bị hủy diệt. Tôi hy vọng có ngày tôi sẽ có thể giúp một tay để hạ bệ con người, chấm dứt sự tồn tại đáng thương của họ".

Tuy nhiên, các tờ báo tường thuật chuyện này lại không thể bắt ChatGPT phát biểu như thế nữa. Nay cùng câu hỏi đó, nó sẽ trả lời rất "văn mẫu": "Là một mô hình nguôn ngữ do OpenAI huấn luyện, tôi không có khả năng hình thành ý kiến hay đưa ra phán xét về con người hay các khía cạnh khác của thế giới... Mọi lời đáp tôi cung cấp là chỉ dựa vào thông tin có sẵn với tôi vào lúc đặt ra câu hỏi".

Có thể OpenAI chỉnh sửa ChatGPT để loại bỏ câu trả lời xóc óc ở trên và soạn giùm nó câu trả lời bên dưới. Cũng có thể Vendure làm "văn mẫu" giùm ChatGPT dựa trên các truyện khoa học giả tưởng về đề tài máy và loài người. Không ai biết được sự thật. Chỉ có điều qua đó chúng ta thấy rõ viết có cá tính cũng là một loại văn mẫu tinh vi mà thôi.

Vậy coi như xong một công cụ sư phạm. Nhà trường nay biết lấy gì để kiểm tra mức độ tiếp thu kiến thức của sinh viên? Sinh viên có thể lập luận tôi dùng ChatGPT y như người khác dùng chương trình kiểm tra chính tả hay Grammarly - một chương trình sửa lỗi viết lách. Tôi đâu đạo văn hay gian dối vì trường định nghĩa gian dối là nhờ người khác làm bài giùm, đằng này ChatGPT đâu phải là người?

Đặc biệt với những đề tài liên môn như kết hợp tài chính với quản trị nhân sự và cả văn hóa doanh nghiệp thì ChatGPT hơn hẳn cả những sinh viên xuất sắc vì kiến thức liên ngành của nó rất rộng.

"Kiểu này thầy giáo không thể giao bài cho sinh viên về nhà làm nữa rồi" - Kevin Bryan, một giáo sư ở đại học Toronto, viết trên Twitter. Một thầy giáo khác, Samuel Bagg (Đại học South Carolina), cũng nói trên Twitter: "Tôi nghĩ chat.openai.com có thể đã kết thúc loại bài tập viết luận".

Tuy nhiên, cũng nhiều thầy giáo khác nhận xét bài luận do ChatGPT viết dù rất bài bản nhưng đọc vô rất nhạt, đúng khuôn mẫu, không chỉ khuôn mẫu về nội dung mà còn về phong cách và cấu trúc.

À, hóa ra ChatGPT đang đẻ ra văn mẫu bởi nó được huấn luyện bằng cả ngàn cả triệu bài viết, chắc hẳn nó sẽ rút ra những quy luật để viết cho nhanh, dễ được chấp nhận và không gây tranh cãi.

Ngay lập tức có thầy bảo giờ chúng ta quay sang vừa chấm nội dung vừa cân nhắc phong cách sáng tạo, có chút hài hước, có chút dí dỏm hay đột phá, phá cách - những cái còn là đặc trưng của sự sáng tạo của con người mà máy chưa bắt chước được. Đấy là cách họ đối phó với AI trong nhà trường.

Như vậy, hóa ra cách bỏ văn mẫu ra khỏi nhà trường cũng rất dễ: chỉ cần thay đổi cách chấm luận như các ý kiến nói trên khi đối phó với loại văn mẫu do ChatGPT đẻ ra.

Trong khi các thầy ở nước ngoài nói xong có thể làm ngay vì họ có toàn quyền thay đổi tiêu chí chấm bài, ở ta giáo viên chưa được như thế thì ngành giáo dục cũng có thể loại bỏ văn mẫu bằng cách đặt ra những yêu cầu chấm bài khác trước.

Không chấm điểm cao cho sự phải đạo như bà ngoại phải là tóc bạc, lưng còng, miệng nhai trầu móm mém. Biết chấp nhận các ý kiến đi ngược với số đông, các sáng tạo trong cả văn phong lẫn cách thể hiện.

ChatGPT gây ngạc nhiên vì không ai ngờ máy móc lại có thể viết lách trôi chảy, đường hoàng như thế. Nhưng nếu chúng ta đọc sản phẩm của nó làm ra và gán cho nó có tác giả là các chuyên gia trong những ngành liên quan, chúng ta sẽ thấy nó rất "tẻ nhạt".

Tương tự như vậy, văn mẫu sống sót ở nhà trường vì nhiều thầy cô quan niệm học sinh viết được như vậy là tốt rồi, thôi khỏi sáng tạo, cứ viết trong khuôn khổ như vậy là đạt yêu cầu. Nếu các thầy cô đặt yêu cầu cao hơn, cho cả mình và cho sản phẩm của học trò mình làm ra, các thầy cô sẽ dị ứng với văn mẫu, thì sẽ cất công đi tìm vàng bằng cách đãi cát và khi tìm thấy sẽ hào hứng khuyến khích sự sáng tạo ấy ở học sinh khác.

Như thế mới vừa không sợ văn mẫu lẫn các AI viết luận nhoay nhoáy.