Chiến tranh Ukraine: Những khúc mắc trên bàn nghị sự

Những khúc mắc chính nào đang nằm trên bàn nghị sự?

Dấu hiệu đột phá xuất hiện sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump chấm "10 điểm" cho cuộc gặp thượng đỉnh với người đồng cấp Nga Vladimir Putin ở Alaska hôm 15-8, như trong trả lời phỏng vấn của ông với Fox News ngay sau khi cuộc gặp kết thúc. 

Cuộc phỏng vấn cung cấp còn nhiều thông tin hơn cuộc họp báo của hai nguyên thủ, nơi họ chỉ nêu vắn tắt về tiến triển và những bất đồng còn lại, rồi bay về nước, hủy bỏ bữa tiệc chung.

Thông tin họp báo ngắn gọn khiến truyền thông cho rằng không có thỏa thuận nào được thống nhất ở bàn đàm phán. Báo Mỹ The New York Times viết: "Đằng sau những bình luận mơ hồ, rõ ràng hai vị tổng thống đã không đạt được thỏa thuận ngay cả về điểm khởi đầu do châu Âu, Ukraine và chính ông Trump vạch ra - một lệnh ngừng bắn tạm thời". 

Báo Anh The Guardian viết: "Cuộc gặp diễn ra nhanh chóng. Donald Trump để lại nhiều câu hỏi hơn là câu trả lời". Hãng tin Anh Reuters cắc cớ hỏi: "Khoan đã, chỉ vậy thôi sao?"…

Vì sao điểm 10?

Thế nhưng ông Trump không giấu sự hài lòng sau cuộc gặp ông Putin ở Alaska. Theo hãng tin Nga Tass, Putin tiết lộ lý do đã khiến Tổng thống Mỹ bật cười khi họ gặp nhau ở sân bay, tạo tiền đề cho những trao đổi tiếp theo. 

Putin kể ông đã nói với Trump: "Tôi muốn một lần nữa cảm ơn ông vì lời mời đến Alaska. Việc gặp nhau ở đây là hoàn toàn hợp lý, bởi vì hai nước chúng ta thực sự là những nước láng giềng gần gũi. Và khi chúng tôi gặp nhau lúc vừa xuống máy bay, tôi đã nói: "Chào buổi chiều, người hàng xóm thân mến. Rất vui được gặp ông khỏe mạnh (ám chỉ hai lần Trump bị mưu sát)"". 

Putin cũng nồng nhiệt nói về việc Nga và Mỹ được kết nối bằng mối quan hệ đồng minh về vũ khí, liên quan tới chương trình Lend - Lease (Cho thuê - cho mượn) trong Thế chiến II - "xét cho cùng, hai nước chúng ta đã chiến đấu vì một mục tiêu chính nghĩa hơn một lần và luôn cùng nhau chiến thắng".

Sau đó, khi trả lời Fox News, Trump cho biết Putin còn bày tỏ sự ủng hộ Trump liên quan đến cuộc bầu cử năm 2020 khi nói rằng bỏ phiếu qua thư là nguyên nhân chính gây ra gian lận trong cuộc bầu cử Mỹ năm đó, nhấn mạnh không quốc gia nào trên thế giới sử dụng hệ thống như vậy. 

"Với hình thức bỏ phiếu qua thư này, chúng ta không thể có một nền dân chủ, một nền cộng hòa vĩ đại…", Trump nói, đồng thời gọi Putin là một "người thông minh".

Không chỉ vậy, trong trả lời phỏng vấn Fox News, Trump trực tiếp nói rằng ông và Putin đã đồng ý về "nhiều thông số của thỏa thuận về Ukraine". Vẫn còn một hoặc hai vấn đề chưa được giải quyết, nhưng Trump vẫn lạc quan về chúng. 

Tổng thống Mỹ cũng nói các nước châu Âu cũng nên tham gia thỏa thuận, nhưng ông cho biết không có ý định áp đặt các lệnh trừng phạt mới với Nga và các đối tác thương mại của nước này vào lúc này, vì theo ông, các cuộc đàm phán đã diễn ra tốt đẹp. "Nga là một cường quốc hạt nhân và việc Hoa Kỳ tái lập đối thoại với nước này là đúng đắn", Trump lý giải.

Không còn tìm kiếm ngừng bắn tạm thời

Sau đó, truyền thông phương Tây đưa tin tại Alaska, phương án "trao đổi lãnh thổ" đã được thảo luận, theo đó Ukraine rút quân khỏi khu vực Donetsk, và Nga rút khỏi khu vực Sumy và Kharkov. Đồng thời, chiến tuyến ở khu vực Zaporizhia và Kherson bị đóng băng.

Tiếp đó ngày 16-8, Trump viết trên Truth Social cho biết sau các cuộc điện đàm hậu Alaska với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky và các nhà lãnh đạo châu Âu khác, bao gồm cả Tổng thư ký NATO Mark Rutte, "tất cả đều nhất trí rằng cách tốt nhất để chấm dứt cuộc chiến tranh kinh hoàng giữa Nga và Ukraine là trực tiếp đi đến một thỏa thuận hòa bình, một thỏa thuận sẽ chấm dứt chiến tranh, chứ không phải một thỏa thuận ngừng bắn đơn thuần, vốn thường không có hiệu lực". 

Lưu ý là mặc dù ông Trump viết "tất cả đều nhất trí", nhưng cả Zelensky và các nước EU đều chưa công khai đồng ý với lựa chọn mà về cơ bản, trái ngược với yêu cầu trước đây của họ: một lệnh ngừng bắn vô điều kiện trước khi bắt đầu thảo luận về các điều khoản của hiệp ước hòa bình.

Đến ngày 18-8, ông Trump đã lần lượt gặp ông Zelesnsky, và sau đó là một số lãnh đạo châu Âu tại Washington DC. Cục diện giải pháp bắt đầu lộ rõ theo thông báo sau đó của ông Trump: 

"Tôi đã có một cuộc gặp rất hiệu quả với các vị khách quý: Tổng thống Ukraine Zelensky, Tổng thống Pháp (Emmanuel) Macron, Tổng thống Phần Lan (Alexander) Stubb, Thủ tướng Ý (Giorgia) Meloni, Thủ tướng Anh (Keir) Starmer, Thủ tướng Đức (Friedrich) Merz, Chủ tịch EU (Ursula) von der Leyen và Tổng thư ký NATO Rutte tại Nhà Trắng..." 

"Chúng tôi đã thảo luận về các đảm bảo an ninh cho Ukraine, sẽ được cung cấp bởi nhiều quốc gia châu Âu phối hợp với Hoa Kỳ. Sau cuộc làm việc này tại Washington, chúng tôi sẽ có một cuộc họp của hai tổng thống (Nga và Ukraine). Một lần nữa, đây là một bước khởi đầu rất tốt đẹp cho một cuộc chiến đã kéo dài gần bốn năm".

Vào lúc 1h sáng 19-8 giờ Matxcơva, trợ lý tổng thống Nga Yuri Ushakov xác nhận hai nhà lãnh đạo đã nói chuyện qua điện thoại. 

Theo ông Ushakov, sau khi Trump chuyển cho Putin nội dung đàm phán của ông với Zelensky và các chính trị gia châu Âu, hai lãnh đạo Nga và Hoa Kỳ bày tỏ sự ủng hộ với các cuộc đàm phán trực tiếp giữa các phái đoàn (không phải nguyên thủ quốc gia) của Nga và Ukraine, đồng thời thảo luận khả năng nâng cao cấp độ của đại diện Matxcơva và Kiev trong các cuộc đàm phán này.

Lộ trình tiếp theo

Theo các thông tin tiếp đó ông Trump viết trên Social Truth, lộ trình sắp tới tạm hình dung như sau: chuẩn bị cho cuộc gặp tay đôi giữa hai tổng thống Nga và Ukraine. (Dự kiến diễn ra trong vòng hai tuần nữa, Reuters đưa tin, dẫn lời Thủ tướng Đức Merz). Sau đó sẽ là thượng đỉnh ba bên có thêm tổng thống Mỹ tham gia.

Có thể thấy một điểm rất quan trọng đóng vai trò chủ chốt trong đạt được giải pháp hòa bình bền vững là đảm bảo an ninh cho Ukraine. Đại diện đặc biệt của Trump, Steven Witkoff, ngày 17-8 đã gọi các thỏa thuận với Nga về đảm bảo an ninh cho Ukraine là "bước đột phá" chính trong các cuộc đàm phán ở Alaska. 

Theo ông, Matxcơva và Washington đã thống nhất về hình thức của các đảm bảo này và giờ Kiev phải chấp nhận chúng. 

Tuy nhiên, ông không giải thích rõ ràng những đảm bảo này là gì, chỉ nói rằng chúng gần với điều 5 của NATO và cũng quy định về mặt pháp lý các nghĩa vụ của Nga là không tấn công Ukraine và các nước châu Âu khác. Những đảm bảo này sẽ không bao gồm tư cách thành viên NATO của Kiev.

Tuy nhiên, trước khi đến Washington DC, Zelensky cũng đã lên tiếng về kế hoạch đảm bảo an ninh của họ. Cụ thể là việc đưa quân đội châu Âu vào Ukraine, một phương án trước đó đã bị Matxcơva bác bỏ.

Cần lưu ý rằng các đảm bảo an ninh đã được quy định trong dự thảo thỏa thuận Istanbul năm 2022. Hơn nữa, Nga cũng là một trong những nước bảo đảm. Tuy nhiên, các bên chưa bao giờ đạt được thỏa thuận về cơ chế áp dụng các đảm bảo này - Điện Kremlin khăng khăng rằng chúng chỉ được sử dụng trong trường hợp có sự đồng thuận nhất trí của tất cả các nước bảo đảm, điều Kiev đã phản đối.

Câu hỏi hiện giờ có vẻ là: phương Tây sẽ có thể cung cấp cho Ukraine mức độ đảm bảo an ninh nào?

Zelensky trước đây nói rõ Ukraine sẵn sàng chấp nhận mất lãnh thổ nếu được NATO kết nạp hoặc được cung cấp các bảo đảm tương tự điều 5 trên cơ sở song phương. Việc nhận được các bảo đảm đó sẽ giúp ông trình bày với xã hội Ukraine các điều kiện để chấm dứt chiến tranh.

Dù sao đi nữa, những ngày quyết định đang đến gần, có thể mở đường cho hòa bình ở Ukraine hoặc khởi động một vòng xoáy leo thang với những hậu quả khó lường. Nhưng giờ đây, dường như tình hình đã tiến gần đến khả năng chấm dứt chiến tranh hơn bất kỳ thời điểm nào kể từ tháng 2-2022.■

Theo Topwar.ru, một bản đồ được đặt trước bàn nơi Trump và Zelensky ngồi trao đổi hôm 18-8. Trên bản đồ, màu đỏ hiển thị các lãnh thổ do quân đội Nga kiểm soát cho đến ngày 17-8 - gồm 8 khu vực cộng với quyền kiểm soát hoàn toàn bán đảo Crimea. 8 vùng đó trên bản đồ của Nhà Trắng tương ứng gần như hoàn toàn với số liệu thống kê của Nga về: Lugansk - 97%, Donetsk - 76%, Zaporizhie - 72%, Kherson - 73%, Kharkov - 4%, Dnepropetrovsk - gần 1%, Sumy - 1%, Nikolaev - 1%. Chỉ thiếu một vùng nhỏ Nga tuyên bố kiểm soát ở phía bắc tỉnh Chernihov. Việc bản đồ xuất hiện tại phòng Bầu dục có thể cho thấy các vị trí địa lý cụ thể để giải quyết xung đột vũ trang trong tương lai.