Chùm truyện Vlada Urošević: Những bí mật quanh ta

NHỮNG BÍ MẬT QUANH TA

Có những sinh vật quanh ta mà ta biết rất ít về chúng.

Bạn có để ý một cư dân mới đang dạo bước trên những hàng hiên và khu vườn ở Skopje, hay lảng vảng quanh những cột đèn đường phủ đầy dây leo vào những tối mùa hè không - một con thằn lằn nhỏ xíu, trong suốt có tên là tắc kè? Nó không phải loài bản địa nơi đây, mà đến từ vùng Địa Trung Hải cách nay khoảng mười năm và giờ đây đang bám vào những bức tường phía trên đầu chúng ta, nhấm nháp những con mòng bị ánh đèn thu hút và lắng nghe chúng ta trò chuyện. Nó đến đây bằng cách nào? Ồ, câu hỏi này dễ trả lời mà. Cứ cho rằng nó đến đây bằng cách ẩn mình trong một thùng cam hoặc thùng sung, và ngay lập tức cảm thấy như ở nhà. Nhưng để làm gì chứ?

Anh thợ điện hàng xóm kể với tôi rằng những con chuột ở trên gác mái khu nhà chúng tôi đã trở nên thông minh một cách đáng kinh ngạc: Chúng gặm lớp vỏ nhựa của dây điện, nhưng không bao giờ gặm những dây có dòng điện chết người chạy qua - chỉ gặm những dây "trung tính" không nguy hiểm. Làm sao lũ chuột biết được dây nào có điện, liệu chúng có thể chỉ cắn vào lớp cách điện hay không? Chúng nghĩ gì về điện năng nói chung, chúng nhận thức đến mức độ nào về vấn đề cung cấp năng lượng của chúng ta, và liệu chúng có cách nào để giải quyết vấn đề hay không?

Hoặc ở một mức độ cơ bản hơn, hãy xem xét hành vi của đám ruồi nhà. Tất cả bọn chúng đều mắc phải một dạng hành vi ám ảnh: một tỉ lệ lớn trong số chúng (chính xác là 87%) có thói quen xoa hai chân trước vào nhau khi chuẩn bị lao xuống đậu trên một chú heo sữa quay vừa được lấy ra từ lò nướng, đang tứa thứ nước thơm ngon. Tại sao chúng lại thực hiện động tác đó, thoạt nhìn chẳng có lý do rõ ràng nào cả? Liệu đó có phải là một phản ứng lo lắng trước chế độ ăn uống của chúng ta, sự không hài lòng với món ăn được cung cấp, hay cảm giác tội lỗi vì đã không kiềm chế được cám dỗ? Khoa học có thể giải đáp thắc mắc này cho chúng ta hay không?

Nhưng với tôi, có lẽ câu hỏi then chốt nhất là: Những sinh vật này, những kẻ quan sát chúng ta hằng ngày, nghĩ gì về hành động, hành vi và lối sống của chúng ta? Chúng đang lên kế hoạch gì để sửa chữa những sai lầm của chúng ta?■

NGƯỜI SƯU TẦM SỎI ĐÁ

Một phụ nữ mỗi sáng xuống bãi biển và ngay lập tức bị những viên sỏi thu hút. Cô ta chọn chúng dựa trên hình dáng, màu sắc và hoa văn. Có những viên màu trắng đục, với độ mờ nhẹ dường như hứa hẹn sự trong suốt của pha lê; có những viên với lớp màu xanh lam xen kẽ với những đường đen uy nghi; một số viên màu xám trang nghiêm nhưng đồng thời lấp lánh những đốm xanh đậm như da beo; có những viên màu hồng, cam và tím. Một vài viên sỏi mang dấu của chiếc nhẫn đóng dấu, để lại dấu ấn đỏ gỉ sét trang trọng trên lớp vỏ màu ngà; những viên khác có con mắt đen lồi, nhìn chằm chằm vào bên trong bản thể khoáng vật của chúng với sự tĩnh lặng nội tâm; những viên khác được bao phủ bởi nét chữ bí mật của một xung động địa chất bất thường, đã co bóp trong dòng magma nóng chảy hàng triệu năm trước khi chúng nguội đi bên bờ một đại dương cổ xưa. Nhô lên trên những con sóng, ẩm ướt và lấp lánh, những viên sỏi ánh lên dưới mặt trời. Người phụ nữ nhặt chúng từ rìa cát ướt ở mép biển, nơi các con sóng đã cuốn chúng lên vào những giờ cuối của đêm. Ở đó, chúng mang vẻ lấp lánh của kho báu kỳ diệu từ chiếc rương bị đánh cắp mà những tên cướp say rượu đã chia chác trong lúc bỏ trốn, rồi chẳng mấy chốc lại giết hại lẫn nhau.

Người sưu tầm rửa sạch cát khỏi những viên đá quý sáng bóng của mình và cẩn thận đặt chúng vào chiếc túi rơm.

Đến tối, trở lại phòng khách sạn, cô trải một tờ báo rồi đổ đống đá xám, không màu lên đó. Khi chúng khô đi, không còn nước biển mang lại vẻ ma thuật, chúng chẳng còn giống những món trang sức xinh đẹp mà cô đã nhặt trong ngày. Cô sững sờ đứng một lúc trước kho báu bị mất giá, không còn giá trị này - rồi ném chúng loảng xoảng vào thùng rác.

Sau đó, khi xem tivi ở sảnh khách sạn và nghe tin tức về cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu và sự sụt giảm giá cổ phiếu, cô mỉm cười đầy ác ý. Cô biết lý do tại sao.■

ĐẤNG SÁNG TẠO

Người đàn ông đi xuống bãi biển mỗi ngày. Ông ta ngồi trên tấm thảm lau sậy và chăm chú quan sát chung quanh. Những con sóng đã cuốn vài viên đá lớn lên bãi cát trong đêm; ông cúi xuống nhặt và ném chúng trở lại biển. Nhìn quanh, ông ta cảm thấy khó chịu vì một cành cây nhô lên giữa đám thực vật hoa vàng xơ xác cách bãi biển một chút; lấy chiếc kéo, ông cắt tỉa cành cây bằng vài động tác dứt khoát và bỏ phần đã cắt vào túi vải của mình. Ông ta không chịu được sự lộn xộn, mọi thứ phải ở đúng chỗ của nó.

Đôi khi ông tự hỏi: Liệu đám rong biển bị sóng đánh dạt lên bờ có thực sự góp phần làm nên vẻ độc đáo của nơi này hay không? Ngay khi đưa ra quyết định, ông bắt tay vào việc. Một vài động tác khéo léo đây đó: À, giờ thì tốt hơn rồi, ông ta tự nhủ.

Ông cảm thấy vài bụi cỏ gai trông sẽ hợp trên đỉnh đồi gần đó, làm nền cho những cây xanh; thế rồi đám cỏ xuất hiện. Nếu con đường nhỏ dẫn xuống sườn đồi cát không phải vòng qua những bụi gai, chắc chắn nó sẽ hài hòa hơn với đường nét của dãy núi phía xa; và thế là những bụi gai biến mất.

Trong giây lát, ông nghĩ rằng một quầy bán bánh rán (nhân mứt mơ!) sẽ rất hợp ở cuối bãi biển, như một điểm nhấn cuối cùng, nhưng ngay khi quầy bánh xuất hiện và bọn trẻ bắt đầu kêu ca, mè nheo người lớn để xin tiền mua bánh, ông từ bỏ ý tưởng và xóa quầy bánh khỏi cảnh quan - nó chưa được suy nghĩ thấu đáo.

Thi thoảng, ông khiến một tảng đá chìm xuống biển và nhô lên ở một vị trí xa hơn chút xíu. Đôi khi, ông làm hai tảng đá xuất hiện ở nơi chưa ai từng thấy bao giờ. Tốt hơn hết là đừng để những du khách đến bãi biển nhìn thấy những thay đổi này khi chúng đang diễn ra. Hơn nữa, có khi họ sẽ nghĩ ông là một nhà sinh thái lập dị hay một nghệ sĩ đãng trí. Nhưng ông còn quan trọng hơn nhiều, rất nhiều.

Khi thấy tất cả những thay đổi mình thực hiện đều tốt đẹp, ông ngả mình xuống tấm thảm lau sậy để nghỉ ngơi. Thế giới xứng đáng được hoàn thiện, và đôi khi, việc bỏ thêm một chút công sức cũng đáng giá.■

NGƯỜI DỊCH CHUYỂN MÂY

Công việc của tôi có phần hơi khác thường: Tôi là người dịch chuyển mây.

Hầu hết các bạn đều không nhận ra tại sao một đám mây đang lơ lửng đầy đe dọa trên những ngọn đồi lại đột nhiên đổi hướng và trôi về phía dãy núi thay vì trút nước xuống đồng bằng. Các bạn chỉ nghĩ mọi thứ cứ tự nhiên thế thôi, mà không hề nghĩ rằng một người đang ngồi cách đó không xa bên bờ hồ, dường như đang tò mò nhìn lên bầu trời, lại chính là nguyên nhân của sự thay đổi đó.

Người ấy, người mà các bạn cho là một kẻ chỉ vô tư ngắm trời ngắm đất, thực ra đang tập trung rất cao độ, chính là tôi. Tôi thay đổi hướng đi của những đám mây, và điều đó rõ ràng đòi hỏi một nỗ lực đáng kể.

Mức độ nỗ lực tùy thuộc vào nhiệm vụ trong tầm tay: Có mây và có nhiều mây. Mây ti là dễ nhất - bạn có thể xóa chúng khỏi bầu trời như một học sinh trực nhật lau sạch những nét phấn nguệch ngoạc trên bảng đen bằng một miếng giẻ ướt. Khó nhất là mây tích mưa - những đám mây trông như bông súp lơ nở rộ ở đỉnh với một đống giẻ ướt bẩn ở đáy. Đôi khi bạn thực sự phải dùng sức với chúng! Chúng không dễ dàng đầu hàng, nhưng tôi không phải là kẻ bỏ cuộc. Dù chúng ngoan cố đến đâu, cuối cùng tôi luôn bắt chúng trôi qua dãy núi.

Đôi khi, điều đó cứu được một cánh đồng lúa mì đang chờ thu hoạch khỏi bị ngập úng, đôi khi tôi ngăn mưa làm hỏng ngày vui của mọi người bên hồ, và thi thoảng tôi giúp một nhà nhiếp ảnh nghiệp dư đầy tham vọng (mà anh ta không hề hay biết!), người có bức ảnh chụp cây thông và tảng đá sẽ trông như được chỉnh sửa Photoshop nếu như không có đám mây tuyệt đẹp lơ lửng phía trên. Tất nhiên, nó đã được tôi đẩy đến đó.

Nhưng không chỉ là việc sử dụng sức mạnh tinh thần và thể chất; tôi còn dùng một số thiết bị cơ bản. Tôi có một chiếc còi khá to và hai lá cờ màu: một màu vàng, một màu xanh lá với sọc đen. Những thứ này giúp tôi xác định hướng và sức gió, sau đó đối phó với các đám mây dựa trên thông tin ấy. Còn trong khi làm việc, tôi thổi còi - tin hay không thì tùy, nhưng điều đó thực sự giúp ích.

Những người quan sát lúc tôi làm việc có khi nghĩ rằng tôi có vấn đề gì đó. Nhưng ý kiến của họ không làm tôi bận tâm: Tôi biết mình có ích.■

Phạm Ngọc Thạch (dịch từ bản tiếng Anh, The Seventh Side of the Dice, của Will Firth)

Vlada Urošević sinh năm 1934 tại Skopje, là nhà thơ, nhà văn, nhà phê bình, biên tập viên và dịch giả người Macedonia. Ông có bằng tiến sĩ văn chương và là giáo sư chính thức tại Đại học Ss. Cyril và Methodius, nơi ông giảng dạy các khóa học về lịch sử thơ ca châu Âu. Trong những năm 1950 và 1960, Urošević là một thành viên lãnh đạo của "những người theo chủ nghĩa hiện đại", những người tập hợp xung quanh tạp chí Razgledi (Panoramas) và đấu tranh không chỉ vì sự hiện đại hóa của nền văn học Macedonia mà còn vì tự do hóa bầu không khí trí thức ở Macedonia nói chung.

Sau cuốn sách đầu tiên, Eden drug grad (Một thành phố khác, 1959), Urošević đã xuất bản khoảng chục tập thơ, bốn tập truyện ngắn, năm tiểu thuyết, bảy cuốn phê bình và tiểu luận, hai cuốn về văn học du ký, hai cuốn về mỹ thuật... Chùm truyện ngắn này được trích từ cuốn Mặt thứ bảy của viên xúc xắc (Sedma strana kocke, The Seventh Side of the Dice) - gồm 121 truyện ngắn, xuất bản năm, là một tập hợp các truyện ngắn mang phong cách siêu thực và giàu tính biểu tượng. 4 truyện ngắn trích từ tập này đã được chọn đăng trong cuốn Best European Fiction 2014.