Chuyện Tấm Cám kiểu Indonesia

TTCT - Một gia đình nọ có hai người con gái, cô chị là Onion (Hành), cô em là Garlic (Tỏi). Garlic rất tệ bạc, lười biếng do được bố mẹ nuông chiều. Ngược lại, Onion rất chăm chỉ, ngoan ngoãn, hễ làm việc gì cũng đều miệt mài dù bố mẹ và em gái đối xử với mình rất thô bạo.

Phóng to

Câu chuyện chị em Onion - Garlic gợi nhớ đến sự tích Tấm Cám trong văn hóa Việt Nam

Một ngày kia, người mẹ đi chợ, dặn hai chị em ở nhà xay thóc nấu cơm. Cô em Garlic đùn đẩy, bắt chị Onion làm hết tất cả. Lúc người mẹ trở về, Garlic nhanh nhảu mách rằng tất cả các công việc đều do cô làm, còn chị Onion “lười biếng, không chịu giúp”. Người mẹ nổi giận, đánh mắng Onion và đuổi cô khỏi nhà. Tuyệt vọng, Onion lang thang trong rừng, gặp ai cô cũng yêu cầu giúp cô chết đi vì cuộc sống không còn ý nghĩa nữa.

Một buổi trưa đứng nắng, gặp chim thần Crukcuk vàng, Onion nài nỉ chim hãy mổ để cô được chết. Chim Crukcuk sà xuống bổ vào người Onion. Kỳ lạ thay, chim mổ đến đâu thì vàng, bạc, châu báu xuất hiện đến đó, đầy người Onion. Onion ngạc nhiên, mang hết số vàng bạc ấy đến nhà bà ngoại tá túc. Cô em Garlic đến chơi, thấy chị Onion giàu có, lân la hỏi chuyện. Onion thật tình kể hết đầu đuôi mọi chuyện.

Vốn tính tham lam, chưa đợi chị kể hết câu chuyện, Garlic đã hí hửng về nhà, đòi mẹ đánh và đuổi mình đi giống như đã từng làm với chị Onion. Garlic lang thang trong rừng, cuối cùng cũng gặp chim thần Crukcuk vàng. Garlic cũng nài nỉ chim mổ vào mình. Chim mổ đến đâu, rắn, rết, bọ cạp, giòi... xuất hiện đến đấy, đến nỗi mặt mày Garlic biến dạng. Garlic hoảng hốt, chạy vội về nhà. Người mẹ không còn nhận ra con mình nữa, nghĩ rằng có kẻ rắp tâm hại bà nên ra tay đánh chết Garlic mà không hay biết.

(Chuyện dân gian Bali, trích từ Vườn Eden ở phương Đông: lục địa Đông Nam Á bị chìm đắm của Stephen Oppenheimer, NXB Weidenfield and Nicolson, 1998, tr. 421)

Rắn thần Naga và thủy quái Makara

Trong văn hóa Campuchia, Lào và Thái Lan

Phóng to

Nagini (công chúa rắn Naga) trên bậc thang chùa Phra Keo, Bangkok

Naga là tên gọi của một loài linh vật rắn trong thần thoại Ấn Độ. Trong tín ngưỡng lục địa Đông Nam Á, Naga sống trong thủy cung Mương Bađan dưới lòng sông Mekong. Trong trí tưởng tượng, Naga thường có một, ba, năm hoặc bảy đầu.

Trong điêu khắc Bà La Môn (Brahmanism), thần Bà La Môn thường cưỡi trên mình rắn Naga, còn trong Phật giáo thì Đức Phật Cồ Đàm lại tọa thiền trên mình rắn thiêng. Trong kiến trúc Phật giáo nguyên thủy (Therevada) ở Đông Nam Á, Naga thường được trang trí trên các mái chùa ngụ ý xua đuổi tà ma và bảo vệ các ngôi chùa tránh khỏi hỏa hoạn. Theo thần thoại, Naga là vị thần mưa nên có thể phun nước dập lửa.

Naga vốn có quan hệ mật thiết với Makara, vật cưỡi của thủy thần Vanura trong đạo Bà La Môn. Thần phả Ấn Độ mô tả thủy quái Makara có thân hình giống cá sấu, rồng hay giống rắn Naga nhưng lại có bốn chân, một đầu và không phun ra ngọc cùng các linh vật khác. Trong văn hóa Khơme, Lào và Thái Lan, Makara lại thường được miêu tả với chiếc miệng rộng, đang phun ra rắn Naga, cây cỏ hay hoa lá... Còn trong văn hóa Chăm tại Việt Nam, Makara phun ra chằn Yaksa (thay vì rắn Naga).

Naga và Makara đều là những linh vật được Đông Nam Á hóa trong văn hóa Campuchia, Lào và Thái Lan do phần nhiều liên quan đến tín ngưỡng phồn thực của cư dân nông nghiệp lúa nước Đông Nam Á: Naga (thần mưa) tạo mưa vạn vật sinh sôi.

Văn hóa Baba - Nyonya

Áo bà ba Nam bộ được du nhập từ Malaysia?

Phóng to

Áo bà ba Việt Nam

Vùng Malacca, Kuala Lumpur, đảo Penang và một số nơi khác ở bán đảo Malacca (Malaysia) là nơi sinh sống của các cộng đồng cư dân Baba-Nyonya (còn gọi là Peranakan).

Văn hóa Baba-Nyonya (Baba để chỉ nam giới, Nyonya để chỉ nữ giới, gọi chung là Baba-Nyonya) hình thành từ sự kết hợp giữa văn hóa Malaysia bản địa (chủ đạo), văn hóa Nam Trung Hoa (đặc biệt là vùng Phúc Kiến) do các di dân người Hoa mang đến từ các thế kỷ 16, 17, 18, văn hóa Indonesia, Bồ Đào Nha, Hà Lan, Anh, Pháp...

Do đặc trưng dung hợp văn hóa, điều kiện địa lý đặc thù (bán đảo Malacca nằm trên đường giao thương hàng hải Đông - Tây quan trọng của thế giới), văn hóa Baba-Nyonya là tổng hòa đa nguyên nhiều dòng chảy văn hóa Nam - Bắc, Đông - Tây.

Phóng to

Mẫu trang phục Baba-Nyonya

Cũng do tổng hòa những tinh hoa ẩm thực Malaysia và ẩm thực Phúc Kiến, món ăn truyền thống Baba-Nyonya rất được ưa chuộng, kể cả đối với người Malaysia, người Ấn hay người phương Tây. Các “Baba-Nyonya restaurant” (hoặc “Nyonya restaurant”) xuất hiện khắp Đông Nam Á, từ Penang, Kuala Lumpur, Malacca, Johor Baru (Malaysia), đảo quốc Singapore đến tận đảo Java (Indonesia).

Người Baba-Nyonya nói tiếng Bahasa Malayu Baba - ngôn ngữ pha trộn giữa phương ngữ Phúc Kiến và tiếng Malaysia. Trong thời kỳ thương mại toàn cầu phát triển, thế hệ trẻ Baba-Nyonya ngày càng ít sử dụng ngôn ngữ của mình mà chuyển sang nói tiếng Anh hay tiếng Malaysia.

Có một dấu ấn Baba-Nyonya trong văn hóa VN. Nhiều phân tích cho rằng chiếc áo bà ba Nam bộ là sản phẩm được du nhập và bản địa hóa từ chiếc áo đặc trưng của người phụ nữ Baba-Nyonya vùng Penang (Malaysia).