​Cuộc thí nghiệm chưa có kết quả sau cùng

Nhiều nghiên cứu cho thấy trẻ đọc trên giấy nhớ lâu hơn so với đọc trên màn hình - Ảnh: Nguyễn Việt Thanh

Tháng 9-2013, một học khu ở Los Angeles (Mỹ) chi 30 triệu đôla để trang bị cho 30.000 học sinh chiếc máy tính bảng iPad. Mỗi máy giá đến 678 đôla vì có nhiều phần mềm giáo dục mua của Pearson, kể cả phần mềm khóa máy để học sinh không tự động rong chơi trên thế giới ảo khi đang học.

Chỉ một vài ngày sau, học sinh đã bẻ được khóa, vào Facebook cập nhật tình hình ngay trong lớp, có em dùng headphone nghe nhạc, có em xem phim. Khi tình hình bẻ khóa lan rộng, học khu quyết định thu hồi máy, xem như một cuộc thí nghiệm thất bại.

Không thể vội vàng

Đây không chỉ là một sự cố ở riêng Los Angeles. Nhiều nước khác từng thí điểm chuyện phát máy tính bảng cho học sinh - và là phát miễn phí - với mức độ thành công khác nhau, phần lớn là thất bại.

Nhận xét đầu tiên của nhiều người là xu hướng đưa máy tính bảng vào nhà trường xuất phát từ nhu cầu của doanh nghiệp phần cứng, phần mềm và ao ước của người lớn chứ không phải xuất phát từ nhu cầu học tập của học sinh.

Máy móc không giúp các em viết bài luận hay hơn, thuộc bài nhanh hơn hay giải được toán tốt hơn. Máy móc hỗ trợ tốt nhất ở hoạt động tìm tòi, nghiên cứu, sưu tầm - những hoạt động phù hợp ở nhà hơn là ở lớp.

Nhiều nghiên cứu, chẳng hạn nghiên cứu của giáo sư Maryanna Wolf (ĐH Tufts, Hoa Kỳ) - một nhà khoa học về tâm lý học và nhận thức - cho thấy đọc văn bản trên giấy và trên màn hình có sự khác biệt khá lớn, học sinh đọc trên giấy sẽ nhớ lâu hơn, hiểu sâu hơn so với đọc trên màn hình.

Học sinh cũng thú thật là cám dỗ chơi game khi cầm máy tính bảng trên tay là rất lớn, vào các mạng xã hội cũng là điểm thu hút các em chứ không phải các apps (ứng dụng) giáo dục.

Sự cố ở học khu nói trên làm Los Angeles quyết định trì hoãn kế hoạch đưa máy tính bảng vào trường học, các trường khắp nước Mỹ cũng thận trọng hơn chứ không hăm hở như những năm trước.

Chỉ cần một sự cố nhỏ như màn hình máy tính bị bể gây thương tích nhẹ cho học sinh hay một ổ sạc máy nóng cháy là đủ để giới chức giáo dục nước này chùn tay.

Một trở ngại khác nằm ngay ở thầy cô giáo - đa số không sử dụng thành thạo máy tính nói chung và máy tính bảng nói riêng so với thế hệ trẻ sau này. Bởi vậy đa số thầy cô giáo sẽ phản đối hay không mặn mà hợp tác trong việc sử dụng máy tính bảng để dạy học. Sự ngăn cách thế hệ như thế cản trở việc sử dụng máy tính bảng một cách sáng tạo và hiệu quả nhất.

Nói chung, ngoài những ưu điểm ai cũng phải thừa nhận như khả năng kết nối bài học với âm thanh, hình ảnh, kể cả phim tài liệu, khả năng tương tác, khả năng lưu trữ..., máy tính bảng còn khá nhiều điều bất tiện: mau hết pin nên trong lớp luôn luôn có em loay hoay tìm chỗ sạc máy, có hại cho mắt nếu sử dụng lâu, có quá nhiều thứ (để chơi) làm phân tâm nên học sinh không chú tâm vào bài học, thầy cô phải là “chuyên gia” để giải quyết sự cố luôn xảy ra gây gián đoạn việc học, học sinh dễ “copy” chứ không chịu động não...

Điều có thể rút ra là ai cũng đồng ý không thể một sớm một chiều chuyển trọng tâm từ người thầy sang chiếc máy tính bảng hay công nghệ. Một khi công nghệ chưa làm người ta an tâm thì không ai dại gì gạt bỏ vai trò người thầy với hàng chục năm kinh nghiệm.

Điều kiện để thành công

Quan sát hàng chục trường hợp đưa máy tính bảng vào lớp, điều kiện để đạt được một số thành công bao gồm: lớp lớn (cỡ trung học phổ thông chứ chắc chắn không phải là tiểu học); tiền mua máy do nhà trường hay địa phương lo chứ không bao giờ ép phụ huynh bỏ tiền ra mua; máy không được đem về nhà để tránh bị trộm cắp, thất lạc.

Kinh nghiệm của nhiều trường cho thấy chỉ cần có phần mềm khóa các trang sex, ngoài ra cứ để học sinh sử dụng bình thường. Càng cấm đoán vào Facebook chẳng hạn thì các em càng muốn vào. Chẳng thà nhân đó dạy các em những điều nên làm và không nên làm trên các mạng xã hội thì hữu ích hơn.

Hoạt động được ưa chuộng nhất trên máy tính bảng là lập diễn đàn để học sinh giao tiếp, tương tác, trao đổi thông tin. Lớp nào có người thầy đam mê công nghệ thông tin thì lớp đó càng dễ thành công bởi lúc đó người thầy sẽ đóng vai trò hướng dẫn các em đi từ câu đố này đến bài tập kia, sử dụng chức năng này đến tìm hiểu ứng dụng nọ...

Lúc đó người thầy sẽ như có phép hóa thân thành hàng chục thầy, hướng dẫn riêng lẻ cho từng em - điều không thể nào làm được ở một lớp học truyền thống.

Đến nay các nhà nghiên cứu hầu như đồng ý ở điểm phải hạn chế cho trẻ nhỏ xem truyền hình mỗi ngày nhằm bắt các em tương tác với thế giới thật bên ngoài thì trí óc mới phát triển bình thường.

Với máy tính bảng mà nhiều bậc phụ huynh dùng để dụ dỗ trẻ nhỏ ngồi im, không phá phách thì việc sử dụng ắt không khác gì truyền hình. Nên hạn chế tùy theo lứa tuổi. Và một khi các nghiên cứu chưa đưa ra kết luận sau cùng, nên thận trọng theo hướng bảo thủ còn hơn nóng vội khi chưa biết cho trẻ tiếp xúc bao nhiêu giờ mỗi ngày là vừa phải.

Giáo dục theo kiểu truyền thống đã tồn tại hàng trăm năm nay, máy tính bảng - nhất là cho học sinh tiểu học - có thể chờ thêm một thời gian nữa cũng không sao cả.

Điều cốt lõi là chương trình trang bị máy tính bảng nào có sự vận động của công ty bán phần cứng trước sau gì cũng thất bại, không vì điều tra quá trình đấu thầu có vấn đề thì cũng vì nó không xuất phát từ nhu cầu thực tế. Chỉ những chương trình xuất phát từ ước muốn thật sự của nhà giáo dục, mong trẻ em được tiếp cận thành tựu công nghệ thông tin như xã hội bên ngoài thì mới mong thành công.