Đằng sau cánh cửa phòng mổ...

Phóng to

Hai khu vực biệt lập này là hai thế giới riêng của dao kéo. Nhiều người đùa đây là nơi tranh chấp giữa con người và thần chết, có bệnh nhân (BN) tưởng đã đi vào cõi chết nhưng nhờ những “cư dân của khu mổ” nắm tay giật về lại cõi sống...

Ngay khi chiếc xe đẩy đưa người phải mổ đến nơi, một kíp y tá lập tức thực hiện các công đoạn chuẩn bị như: tiêm thuốc tiền mê, tìm ven, tiêm thuốc mê, đặt ống nội khí quản và thông tiểu từ bàng quang BN tới một túi nilông đặt phía cuối bàn mổ... Tất cả BN khi lên bàn mổ đều mặc... “bộ đồ nguyên thủy trời cho”, lớp da ngoài được quết một lượt thuốc sát khuẩn màu vàng. Dù đã chuẩn bị tinh thần sẵn sàng nhưng đến lúc vào phòng mổ, đa số BN vẫn “hốt”, nài xin bác sĩ “mát tay cho”.

Số khác (đặc biệt là các cô gái trẻ) một mực xin khỏi cởi quần áo hoặc có cởi thì chỉ... cởi áo vì: “Có làm gì dưới ấy đâu?!”. Nhưng không chỉ BN, người nào có mặt trong phòng mổ đều phải được tiệt trùng nghiêm ngặt: cởi bỏ tất cả thường phục, kể cả giày dép, rửa tay sát trùng, riêng phẫu thuật viên (PTV) dù đeo găng tay nhưng vẫn phải rửa thuốc sát trùng đúng ba lần mới được bước theo dãy hành lang hẹp tiến vào phòng mổ. Khi “ốp” (operator - bác sĩ phẫu thuật) bước vào phòng, bàn mổ và tư thế nằm của BN mới được điều chỉnh (có người phải nằm nghiêng, tùy chỗ cần can thiệp). Đương nhiên, khi đó BN đã “ngủ”.

8g15...

Phóng to

“Mổ nhé” - câu nhắc bắt đầu rất nhẹ của “ốp” nhưng làm không khí trong căn phòng chùng hẳn xuống. “Ốp” im lặng giơ tay, PTV phụ đưa con dao to nhất. Xoẹt, mặt lạnh tanh, “ốp” phanh đôi ngực BN bằng một đường mổ lạnh dài khoảng 20cm. PTV phụ tay thoăn thoắt bông gạc, gíp, tanh. Khi “ốp” trả dao lớn, PTV một tay nhận dao, tay kia đưa dụng cụ thứ hai: dao điện. Sau tiếng cháy xèo xèo, một mùi khét do mép thịt bị điện đốt cháy dội lên nồng nặc chẳng khác gì... nướng chân giò!

Đã cố chịu đựng mùi thuốc sát trùng nồng nồng, nhìn lớp mỡ trắng trên ngực BN cháy như đốt, nhiều y tá mới vào nghề đã chạy xổ ra khỏi phòng mổ, nôn ọe lập tức. Để mở phần xương ức cứng tới được quả tim, một chiếc cưa được sử dụng. Những tiếng kêu khan phát ra khó tả (huấn luyện viên karate Đoàn Đình Long hiện vẫn giữ kỷ lục tại BV Việt - Đức, các bác sĩ phải thay liên tiếp năm lưỡi cưa do bị gãy, lồng ngực vị võ sư này mới chịu mở ra). Tuy nhiên, run và cảm thấy khiếp sợ nhất là khi PTV dùng một dụng cụ kéo banh lồng ngực BN rộng ra đến... 15cm: quả tim phập phồng, lớp da bị kéo căng, máu rịn dần qua lớp vải, thi thoảng phải dùng ống hút để đưa máu và chất dịch ra ngoài.

Khi quả tim không đập nữa nghĩa là con người sẽ chết. Tuy nhiên, khi mổ tim, đặc biệt là mổ hở (trong tim không còn máu, PTV có thể nhìn thấy buồng tim) thì không thể để quả tim vẫn đập, máu sẽ phun ra qua các vết mổ. Vì vậy, máy tim phổi được sử dụng để đưa máu chứa ôxy đi nuôi não và cơ thể. Quả tim BN sẽ được hút hết máu, làm lạnh, chẹn hai động mạch vành nuôi dưỡng để tạm ngừng đập.

Trong khi mổ, nhiệt độ cơ thể của BN có khi phải hạ xuống tới 25⁰, BN ở thể chết lâm sàng. Nếu lúc này điện trong phòng mổ bị cúp đột ngột thì có nghĩa là họ sẽ được “hân hạnh” xuống “thăm” thần chết một tí, nhưng nếu sau năm phút không có biện pháp khắc phục để máy tim phổi hoạt động trở lại, theo BS Nguyễn Văn Mão, “BN sẽ phải ở luôn dưới đó vì não đã chết”...

“Chúng tôi làm nghề mà luôn hân hạnh được sờ tận tay vào trái tim người khác!...”, các PTV tim mạch thường nói đùa như thế về công việc của mình. Trong khi BN có vẻ “ngủ” rất ngon, BS Mão thò cả bàn tay xuống nắn đống cơ xẹp lép của BN Hồ Thị X., “Tim của bà này kém quá” - ông than thở rồi lấy dao... rạch một đường, chuẩn bị đưa van nhân tạo vào. Sau hàng loạt động tác tỉ mỉ, khi thay xong hai van tim, ở vào phút thứ 250, áo cả bốn bác sĩ bên bàn mổ đều lấm tấm máu.

Lần đầu tiên tất cả cùng... bật cười: “Đập đi” một PTV lấy tay búng đánh bụp một cái vào tim BN. “Còn khỏe thì nó sẽ tự đập, cái này yếu rồi, thò tay bóp là để kích thích, nếu không phải dùng điện để nó... giật mình chạy lại” - BS Mão lý giải. Tôi chợt hiểu câu nói của một giáo sư đầu ngành: “Nhiều cô gái còn trẻ măng mà đã phải vào khoa tôi. Lúc bôi thuốc sát trùng toàn phần thân rồi cầm dao rạch ngực các cô ấy tôi cũng “ngại lắm”, nhưng vẫn phải mạnh tay”.

21 giờ đêm

Hầu hết những BN được chuyển tới khu mổ đều đã ở trạng thái bệnh khá nặng, để cứu họ, có những ca mổ đã phải kéo dài hơn mười giờ, “tầm tầm” cũng phải 5-6 giờ, một số trường hợp khi đã đóng xương ức lồng ngực bằng chỉ thép nhưng có dấu hiệu bất ổn lại phải tháo ra mổ lại! Chỉ cần bác sĩ hoa mắt phản xạ chậm một chút thì người bệnh... khó có thể được gặp lại người thân! Yếu tố chiều cao liên quan đến việc điều chỉnh bàn mổ, y tá có thể đứng lên bục cho vừa tầm tay PTV, còn PTV đã thấp thì việc phối hợp mổ sẽ gặp nhiều trở ngại, thậm chí là bất trắc.

GS Đặng Hanh Đệ - nguyên chủ nhiệm khoa phẫu thuật tim mạch và lồng ngực BV Việt Đức - nói về tiêu chuẩn chọn PTV: “Sức khỏe tốt, kiên nhẫn, không quá nhạy cảm với những cảnh hãi hùng, cao khoảng 1,70m và đặc biệt phải có khả năng đứng yên một chỗ trong... mười giờ liền!”. Khác với không khí phòng mổ trước “giờ G” rất vui vẻ, trong quá trình phẫu thuật PTV ra hiệu thường chỉ dùng từ 1-2 từ, bác sĩ phụ mổ, y tá đưa dụng cụ nếu không hiểu ý, từ cách chỉnh hướng sợi chỉ, kẹp kim khâu vào panh, chỉ cần sơ sót một chút là PTV dễ... lãnh đủ: kim châm vào tay, rách găng cao su, hoặc có thể là... một tia máu từ tim BN bắn vọt lên.

Sau khi làm xong ca buổi sáng, kết thúc sau sáu giờ đứng liên tục, BS Mão ra ăn trưa lúc 14g30. Nghỉ 30 phút, ông lại vào... mổ tiếp. Công đoạn cuối cùng của mổ tim: dùng chỉ thép khâu xương ức BN lại cũng không kém phần vất vả. Ca buổi chiều, anh G. là người lao động chân tay nặng, xương cứng, chiếc kim tưởng mấy lần bị quằn khi PTV cố lấy sức xuyên thủng để luồn chỉ không được. Hai mép xương ức bị banh lâu như không muốn khép lại. Sau mấy tiếng “úi chà”, sáu mũi khâu mới khít, quả tim yên vị bên trong.

Phần khâu da do hai bác sĩ phụ mổ đảm nhiệm, bộ phận gây mê chuẩn bị các loại thuốc trung hòa lại thuốc chống đông đã tiêm cho người bệnh lúc trước. BS Mão lo lắng ra theo dõi lượng máu chảy ra một ống thông từ lồng ngực: nếu nó cứ chảy tiếp, có thể phải mổ lại. Rất may, sau gần năm giờ đứng liên tục, ông cũng thở phào, máu BN không chảy nữa. Kết thúc một ngày làm việc, tiền công PTV nhận được là... khoảng gần 100.000 đồng!

“Nghề bác sĩ, đặc biệt là bác sĩ mổ có nhiều vinh quang nhưng cũng lắm nỗi cay đắng” - GS Đặng Hanh Đệ thường tâm sự với học trò như vậy trước khi họ quyết định vào nghề. Hạnh phúc nhất đối với PTV đương nhiên là khi mổ xong, BN hồi phục, không để lại di chứng gì. Nhưng một vài phần trăm, khi người bệnh ra khỏi bàn mổ là một cái xác không hồn, PTV cố sức nhưng đành bó tay trước căn bệnh hiểm nghèo thì không phải người nhà BN nào cũng hiểu. Một số kiện, có người... đòi lại tiền với lý lẽ nghe có vẻ rất hợp lý: “Các ông mổ không cứu được thì cho xin lại viện phí!”.

Đương nhiên các bác sĩ không kiếm đâu ra 30-40 triệu đồng để trả vì có loại máy chỉ dùng được một lần duy nhất, dù BN có qua khỏi hay không. “Đó là vinh quang và cay đắng, còn đau xót nhất là khi thấy người bệnh chết mà không cứu được chỉ vì họ... quá nghèo”. GS Đệ đã có lần nghe người nhà BN nói: “Để tôi về bán nhà”, nhưng quá nửa số đó đã không quay lại nữa, nạn nhân có rất nhiều đứa trẻ ngơ ngác chưa biết gì về sự khắc nghiệt của cuộc sống...

Nghề mổ, cũng như rất nhiều nghề khác, cũng có những rủi ro khách quan. Trước đây, đã có ca đang mổ thì mất điện, máy tim phổi nhân tạo ngừng hoạt động, người bệnh chết sau năm phút! Cũng có thời gian kinh phí không cho phép dùng máy tim phổi (chi phí khoảng 1.000 USD/lần) bác sĩ buộc phải cho BN về nhà. GS Đệ ngậm ngùi: “Đến khi có máy chúng tôi gửi giấy mời họ lên mổ thì không thấy ai phúc đáp. Họ đã chết cả rồi...”.