Để trở thành Thủ đô Sách thế giới

Hơn hai thập niên qua, UNESCO đã chỉ định 24 Thủ đô sách thế giới (World Book Capital, WBC). Mỗi thành phố được lựa chọn trao danh hiệu vì lý do rất khác nhau, song có một điều chắc chắn: có nhiều nhà sách và thư viện không phải tiêu chí duy nhất.

Để giữ danh hiệu WBC trong khoảng thời gian 12 tháng tính từ 23-4 (Ngày Sách và Bản quyền thế giới) hằng năm, một thành phố cần chuẩn bị một chương trình quảng bá sách và thúc đẩy văn hóa đọc ở mọi lứa tuổi và nhóm dân cư, trong và ngoài biên giới quốc gia, cũng như tổ chức các chuỗi sự kiện về sách xuyên suốt cả năm.

Một ủy ban phụ trách lựa chọn Thủ đô sách thế giới được lập ra mỗi năm, bao gồm đại diện của Liên đoàn Các đơn vị sách châu Âu và quốc tế (EIBF), Diễn đàn các tác giả quốc tế (IAF), Liên đoàn Thư viện quốc tế (IFLA), Hiệp hội Nhà xuất bản quốc tế (IPA) và UNESCO.

Madrid, thủ đô và cũng là thành phố đông dân nhất Tây Ban Nha, trở thành Thủ đô sách đầu tiên trên thế giới sau khi hồ sơ nhận được cái gật đầu từ hội đồng năm 2001. Accra (thủ đô Ghana) là WBC 2023, và năm tới là thành phố Strasbourg (Pháp).

Accra: Quyết tâm giành danh hiệu

Sau Guadalajara (Mexico) năm 2022, Accra được chọn làm Thủ đô sách thế giới 2023, dựa trên những hoạt động tập trung mạnh mẽ vào giới trẻ cùng tiềm năng đóng góp vào nền văn hóa và sự phát triển của quốc gia.

Có lẽ không câu tục ngữ nào phù hợp để miêu tả trường hợp "trúng tuyển" của Accra hơn câu "Thất bại là mẹ thành công". Ernesticia Lartey Asuinura, giám đốc điều hành của Hội đồng Phát triển sách Ghana (GBDC), đề xuất ý tưởng phấn đấu đưa Accra trở thành Thủ đô sách thế giới 2023 từ trước đó 3 năm. Nhưng đó đã là lần thứ hai ý tưởng này được nêu ra, bởi chính Asuinura cũng từng lên kế hoạch tương tự vào năm 2016 cho danh hiệu Thủ đô sách thế giới 2019 nhưng bất thành.

Rút kinh nghiệm từ lần đầu, Asuinura thành lập một đội ngũ chuyên trách làm việc cao độ trong 7 tuần liên tiếp để trình lên UNESCO bộ hồ sơ hoàn chỉnh nhất có thể. Và mọi công sức đã được đền đáp.

Khẩu hiệu mà GBDC chọn cho năm đương nhiệm này là "Akwaaba, hãy lấy một cuốn sách". GBDC cho biết akwaaba theo cách diễn đạt của người Ghana là chào đón khách hoặc người thân trở về nhà. Sau lời chào akwaaba, chủ nhà thường mời nước để giúp khách cảm thấy như ở nhà và để biểu thị niềm vui của họ khi gặp khách.

Quốc gia Tây Phi này vừa lồng ghép câu chào hiếu khách trứ danh của mình vào vế đầu khẩu hiệu, vừa biến vế sau thành lời khuyến khích hành động mà cụ thể là kêu gọi người dân ở Accra tặng sách cho khách cũng như đọc sách cùng họ và các thành viên khác trong gia đình.

Điều này thể hiện mong muốn chào đón du khách đến từ khắp nơi trên thế giới và khuyến khích mọi người đọc sách cũng như kết nối các độc giả thông qua trang sách.

Không chỉ hô hào khẩu hiệu, chính quyền địa phương đã vạch ra hẳn một chương trình hành động gồm sáu dự án chiến lược sử dụng sức mạnh của sách thu hút những người trẻ, nâng cao kỹ năng nghề nghiệp cho thế hệ kế thừa này để kích thích sự chuyển đổi kinh tế - xã hội đất nước.

Kế hoạch cũng hướng đến các nhóm có mức độ mù chữ cao bao gồm phụ nữ, thanh niên thất nghiệp, người di cư, trẻ em lang thang và người khuyết tật, thông qua các biện pháp như tăng cường cơ sở hạ tầng cho sách ở trường học và trong cộng đồng cũng như hỗ trợ thể chế cho việc học tập suốt đời, nhằm thúc đẩy văn hóa đọc. Ngoài ra, một trục khác của kế hoạch hướng đến mục tiêu phát triển ngành sách, trong đó có việc thúc đẩy xuất bản và sử dụng sách bằng các ngôn ngữ của Ghana.

Những hoạt động đa dạng này được thiết kế dựa trên một thực tế: Accra có một lượng lớn thanh niên thất nghiệp và người trưởng thành ít học hoặc không được học hành cũng như không có kỹ năng lao động. Một phần trong số này là những người di cư từ các vùng khác của đất nước. Điều này làm gia tăng dân số vốn đã đông đúc của thành phố và gây áp lực lên các nguồn lực và cơ sở hạ tầng hạn chế. Hậu quả là Accra phải gánh chịu nhiều thách thức xã hội như thất nghiệp, trốn học, mang thai ở tuổi vị thành niên, ma túy và lạm dụng chất kích thích.

Nói là làm, chưa đầy 1 tháng sau khi Accra được công bố là Thủ đô sách thế giới 2023, GBDC đã bắt tay ngay vào hành động, khởi đầu bằng việc cho ra đời Chính sách đọc và sách quốc gia vào tháng 10-2021. Cuối tháng đó, GBDC tổ chức Hội chợ sách khu vực phía đông tại thành phố Koforidua với nhiều hoạt động: đọc sách, thi hùng biện, viết luận, đánh vần, bình sách.

Bên cạnh đó, thành phố dự định tổ chức hàng ngàn hoạt động lớn nhỏ về sách và văn hóa đọc, cũng như nghệ thuật và văn hóa Ghana, trong thời gian từ 23-4-2023 đến hết 22-4-2024.

TTCT đã liên hệ với nhóm chủ trì chiến dịch Accra World Book Capital 2023 bằng email từ cuối tháng 3 để hỏi thêm thông tin, nhưng không thấy hồi âm. Theo người điều hành Facebook của chiến dịch, họ đang dồn sức chuẩn bị lễ đón nhận danh hiệu chính thức.

Strasbourg: Đầu tư hành động

Cách Ghana hơn 7.000km, thành phố Strasbourg của Pháp sẽ bắt đầu nhiệm kỳ Thủ đô sách thế giới vào ngày 23-4-2024, sau khi Accra kết thúc trọn vẹn nhiệm kỳ 2023.

Không phải con số 59 thư viện, 25 nhà sách và 40 nhà xuất bản, điều mà UNESCO và Ủy ban cố vấn Thủ đô sách thế giới ấn tượng ở Strasbourg là sự tập trung mạnh mẽ vào sách nhằm đối phó với những thách thức từ bất ổn xã hội và biến đổi khí hậu.

Thông qua các chương trình như "Reading for the Planet" (Đọc sách vì hành tinh), thành phố nhấn mạnh vai trò của sách trong việc khuyến khích tranh luận và thảo luận về các vấn đề môi trường, tri thức khoa học, tập trung vào những người trẻ tuổi như những tác nhân của sự thay đổi.

Strasbourg cũng được khen ngợi về di sản văn học và các hoạt động nổi bật trong nhiều lĩnh vực nghệ thuật như âm nhạc và sân khấu. Thành phố có kinh nghiệm đáng kể trong việc tổ chức các sự kiện hướng ngoại quy mô lớn.

Để đạt được danh hiệu Thủ đô sách thế giới, chính quyền thành phố đã hứa hẹn thực hiện 200 hoạt động giáo dục và xã hội đầy ắp sắc màu, đặc biệt là phát triển việc đọc sách cho trẻ em, với tổng ngân sách lên đến 4,5 triệu euro.