Động lực để tách - nhập đơn vị hành chính

Việc điều chỉnh ranh giới địa lý không chỉ là một giải pháp quản lý hành chính mà còn mang những động lực liên quan đến sự phân bổ quyền lực, chiến lược phát triển kinh tế - xã hội

Tách - nhập để phát triển kinh tế

Trên thực tế, việc tách nhập địa giới hành chính diễn ra theo từng chu kỳ. Khi một quốc gia mở rộng và phát triển, các đơn vị hành chính thường được chia nhỏ để đảm bảo khả năng quản lý hiệu quả hơn. Hoặc khi đô thị hóa nhanh hoặc nhu cầu phát triển riêng biệt tăng cao, việc tách ra giúp quản lý hiệu quả hơn. Tuy nhiên, khi hệ thống trở nên cồng kềnh, tốn kém, chính quyền lại có xu hướng nhập lại các đơn vị này để tinh gọn bộ máy, tối ưu hóa nguồn lực và tăng cường khả năng kiểm soát. Quá trình này diễn ra ở nhiều quốc gia với những bối cảnh khác nhau.

Nhiều nước đã thực hiện các chiến lược này. Nhật Bản (1999-2010) sáp nhập các đơn vị hành chính nhỏ để giảm chi phí và nâng cao hiệu suất. Trung Quốc tách Thâm Quyến khỏi huyện Bảo An năm 1980, biến nơi này thành đặc khu kinh tế phát triển thần kỳ. Tương tự, New York năm 1898 hợp nhất các khu vực Brooklyn, Queens, Bronx và Staten Island, tạo ra một siêu đô thị có sức cạnh tranh toàn cầu.

Bản chất sâu xa của việc tách nhập đơn vị hành chính nằm ở nhu cầu điều chỉnh cơ chế quản lý nhà nước để thích nghi với thực tế phát triển. Khi dân số gia tăng hoặc tốc độ đô thị hóa quá nhanh, chính quyền cần tách nhỏ đơn vị hành chính để đảm bảo hiệu quả quản lý và cung cấp dịch vụ công tốt hơn.

Ngược lại, khi một hệ thống hành chính bị phân tán quá mức, việc nhập lại trở thành biện pháp tất yếu để giảm quan liêu và tăng cường hiệu suất hoạt động. Quá trình này còn là sự tái phân bổ quyền lực giữa trung ương và địa phương. Việc tách ra thường gắn với mong muốn tự chủ cao hơn của các địa phương nhằm kiểm soát tốt hơn nguồn lực và chính sách phát triển, trong khi nhập lại thường xuất phát từ nhu cầu kiểm soát của chính quyền trung ương.

Việc tách nhập còn là một công cụ chiến lược để phục vụ phát triển kinh tế - xã hội. Một số khu vực có tiềm năng tăng trưởng mạnh nhưng bị hạn chế do ràng buộc hành chính có thể được tách ra để chủ động thu hút đầu tư và xây dựng chiến lược riêng.

Ngược lại, những địa phương có quy mô nhỏ, nguồn lực yếu có thể được hợp nhất vào một đơn vị lớn hơn để tận dụng lợi thế kinh tế quy mô, tạo ra sức cạnh tranh tốt hơn trong thu hút vốn và nhân lực.

Điều chỉnh đơn vị hành chính còn mang yếu tố bản sắc văn hóa và chính trị. Ở nhiều quốc gia có sự đa dạng sắc tộc và tôn giáo, việc tách ra có thể là kết quả của những khác biệt không thể dung hòa giữa các nhóm cộng đồng, chẳng hạn như Kosovo tuyên bố độc lập khỏi Serbia năm 2008 hay Nam Sudan tách khỏi Sudan năm 2011 với mong muốn tự chủ về chính trị. Ngược lại, sáp nhập có thể được sử dụng như một biện pháp để tăng cường kiểm soát, thống nhất lãnh thổ và đảm bảo an ninh. Trường hợp Myanmar hợp nhất một số tỉnh để kiểm soát các nhóm vũ trang địa phương phản ánh chiến lược này.

Một yếu tố quan trọng nữa là tách nhập các địa phương để giải quyết tình trạng phát triển không đồng đều giữa các vùng. Khi một khu vực quá mạnh so với phần còn lại, chính quyền có thể chọn cách nhập thêm các khu vực lân cận để phân bổ lại nguồn lực, giảm chênh lệch giàu nghèo và đảm bảo sự phát triển cân đối. Ngược lại, nếu một vùng kém phát triển bị chi phối bởi một trung tâm lớn, việc tách ra có thể giúp họ tìm được hướng đi riêng, thoát khỏi sự phụ thuộc và có quyền tự chủ cao hơn trong hoạch định chính sách.

20 năm tách - nhập một lần

Ở Việt Nam ta, trong gần 200 năm qua (kể từ thời nhà Nguyễn) việc tách nhập các đơn vị hành chính cấp tỉnh đã diễn ra khoảng 10 lần, nghĩa là cứ khoảng 20 năm một lần. Việc tách nhập tỉnh ở Việt Nam luôn phản ánh sự điều chỉnh của bộ máy quản lý nhà nước nhằm thích ứng với bối cảnh chính trị, kinh tế và xã hội từng thời kỳ. Từ thời nhà Nguyễn, khi Minh Mạng tổ chức lại hệ thống hành chính thành 30 tỉnh để củng cố quyền lực trung ương. Đến thời Pháp thuộc, khi thực dân điều chỉnh ranh giới hành chính nhằm phục vụ mô hình cai trị thuộc địa, tất cả đều thể hiện rõ động lực kiểm soát lãnh thổ và quản lý dân cư.

Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, Chính phủ Việt Nam Dân chủ cộng hòa tiếp tục tinh gọn bộ máy, giảm số tỉnh từ 71 xuống 44 để tập trung nguồn lực cho kháng chiến. Đến giai đoạn 1954-1975, miền Bắc theo đuổi chiến lược nhập tỉnh để quản lý hiệu quả nền kinh tế kế hoạch hóa, trong khi miền Nam duy trì số lượng tỉnh ổn định để kiểm soát chiến trường và hành chính dưới chế độ Việt Nam cộng hòa.

Sau ngày thống nhất 1975, chính quyền tiếp tục chủ trương nhập tỉnh để tinh giản bộ máy, giảm chi phí hành chính và tăng cường kiểm soát trong bối cảnh nền kinh tế tập trung bao cấp.

Tuy nhiên, khi chính sách Đổi mới được triển khai từ năm 1986, tư duy quản lý thay đổi theo hướng phân cấp và tạo động lực phát triển cho từng địa phương. Do đó, từ năm 1989, Việt Nam bước vào giai đoạn tách tỉnh trở lại, nhằm giúp các địa phương phát huy tiềm năng, thu hút đầu tư và quản lý linh hoạt hơn. Xu hướng này kéo dài đến cuối những năm 1990, với nhiều tỉnh như Bình Trị Thiên tách thành Quảng Bình, Quảng Trị và Thừa Thiên - Huế, Bắc Ninh, Bắc Giang được tách ra để tự chủ hơn trong chiến lược phát triển.

Từ năm 2008 đến nay, Việt Nam duy trì sự ổn định về số lượng tỉnh thành, với một số điều chỉnh cục bộ nhằm nâng cao hiệu quả quản lý đô thị và phát triển vùng trọng điểm, điển hình là việc mở rộng Hà Nội bằng cách sáp nhập Hà Tây vào năm 2008. Nhìn chung, các đợt tách nhập tỉnh ở Việt Nam không chỉ đơn thuần là thay đổi địa giới hành chính, mà còn gắn liền với các mục tiêu chiến lược về quản lý nhà nước, phát triển kinh tế, điều phối nguồn lực và đảm bảo an ninh - chính trị của quốc gia.

Ít tỉnh thành = giảm chi phí hành chính

Chủ trương sáp nhập một số đơn vị hành chính cấp tỉnh của Đảng và Nhà nước hiện nay là quyết sách đúng đắn, nhằm tinh gọn bộ máy, tối ưu nguồn lực và thúc đẩy phát triển bền vững. Việc duy trì quá nhiều đơn vị hành chính nhỏ dẫn đến chi phí cao, quản lý kém hiệu quả và cản trở sự phát triển.

Trước hết, sáp nhập giúp giảm chi phí hành chính, tinh giản bộ máy. Hiện nay, Việt Nam có 63 tỉnh/thành phố, hơn 10.600 xã, kéo theo bộ máy cồng kềnh và tốn kém. Nhiều tỉnh nhỏ vẫn duy trì đầy đủ cơ quan quản lý cấp tỉnh, gây trùng lặp chức năng và lãng phí nguồn lực. Việc sáp nhập sẽ giảm số lượng biên chế, tiết kiệm ngân sách và nâng cao hiệu suất quản lý. Chẳng hạn, giai đoạn 2019-2021, sau khi sắp xếp lại các huyện, xã, hơn 3.400 cơ quan được tinh giản, tiết kiệm hàng nghìn tỉ đồng mỗi năm.

Bên cạnh đó, sáp nhập còn tối ưu quy mô, nâng cao năng lực quản lý. Một số địa phương có diện tích nhỏ, dân số ít nhưng vẫn duy trì bộ máy hành chính, làm giảm hiệu suất hoạt động. Khi quy mô hợp lý hơn, chính quyền có thể quản lý hiệu quả hơn, cung cấp dịch vụ công tốt hơn và tận dụng nguồn lực phát triển. Ví dụ, việc sáp nhập Hà Tây vào Hà Nội năm 2008 đã giúp mở rộng không gian phát triển và tạo điều kiện quy hoạch đô thị tốt hơn.

Việc sáp nhập cũng phù hợp với xu hướng đô thị hóa và phát triển vùng kinh tế trọng điểm. Các tỉnh nhỏ, thiếu nguồn lực sẽ khó thu hút đầu tư nếu giữ nguyên mô hình hành chính cũ. Khi hợp nhất, các địa phương có thể phát huy lợi thế quy mô, nâng cao sức cạnh tranh và tăng tốc độ phát triển.

Ngoài ra, sáp nhập giúp tăng cường hiệu quả quản lý nhà nước và cải cách thể chế. Việc có quá nhiều đơn vị hành chính dẫn đến thủ tục hành chính chồng chéo, làm chậm quá trình ra quyết định. Khi số lượng tỉnh giảm, các chính sách sẽ đồng bộ hơn, nâng cao tính tự chủ tài chính và quản lý địa phương. Điển hình như Quảng Ninh sau khi sắp xếp lại đơn vị hành chính đã thu hút đầu tư mạnh mẽ hơn, nhờ chính sách đồng bộ và quy mô hợp lý.

Cuối cùng, sáp nhập còn giúp giảm bất bình đẳng kinh tế giữa các vùng. Một số tỉnh có tiềm lực mạnh hơn hẳn các tỉnh lân cận, tạo ra khoảng cách lớn về thu nhập, hạ tầng và dịch vụ công. Việc hợp nhất các tỉnh nhỏ vào một tỉnh lớn hơn giúp tận dụng lợi thế quy mô, thu hút đầu tư và nâng cao chất lượng sống.

Tóm lại, việc sáp nhập đơn vị hành chính là bước đi chiến lược nhằm tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu quả quản lý, thích ứng với đô thị hóa và đảm bảo phát triển cân đối giữa các vùng. Đây là giải pháp quan trọng để Việt Nam cải cách hành chính và phát triển bền vững trong giai đoạn mới.

Nhìn chung, tách nhập đơn vị hành chính là một quá trình tất yếu của sự phát triển. Điều quan trọng không nằm ở việc ranh giới hành chính được thay đổi ra sao, mà ở giá trị thực sự mà sự thay đổi đó mang lại cho quốc gia và người dân. Một quyết định tách nhập sáng suốt phải dựa trên lợi ích lâu dài, đặt sự phát triển bền vững và nâng cao chất lượng quản lý nhà nước lên hàng đầu.■